PANDAS a autyzm – jak odróżnić zaburzenia neurologiczne?

Obecność zaburzeń neurologicznych u dzieci stanowi zwykle przyczynę niepokoju u opiekunów. Wśród potencjalnych przyczyn nieprawidłowości wymienia się między innymi zaburzenia ze spektrum autyzmu oraz zespół PANDAS. Dowiedz się więcej na ich temat i sprawdź, jak odróżnić od siebie te zaburzenia.

PANDAS – co to za zaburzenie i co je wywołuje?

Zespół PANDAS, czyli dziecięce autoimmunizacyjne zaburzenia neuropsychiczne związane z infekcjami paciorkowcowymi (ang. pediatric autoimmune neuropsychiatric disorders associacted with streptococcal infection), to zespół objawów obejmujących zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i tiki, które pojawiły się w sposób nagły, często po przebytej paciorkowcowej infekcji gardła. Występują one najczęściej między 3. a 12. rokiem życia. Dokładne przyczyny rozwoju PANDAS pozostają niejasne.

Jakie są objawy PANDAS u dzieci?

Pierwsze objawy zespołu PANDAS pojawiają się zwykle w ciągu 4-6 tygodni po przebytej infekcji paciorkowcowej, a ich nasilenie osiąga szczyt w ciągu kolejnych 2-3 dni. Obejmują one najczęściej:

• tiki (gwałtowne, mimowolne ruchy lub wokalizacje głosowe);
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – pojawianie się natrętnych myśli (obsesji) lub przymusu wykonywania określonych czynności (kompulsji);
• nadaktywność;
• wykonywanie ruchów tanecznych;
• moczenie nocne u dzieci, które uprzednio kontrolowały potrzebę oddawania moczu podczas snu;
• niepokój;
• zmiany nastroju;
• nadwrażliwość na światło, dotyk i dźwięk;
• zmniejszenie apetytu;
• zaburzenia snu;
• bóle stawów.

Objawy pojawiają się zwykle nagle, okresowo ulegają nasileniu i poprawie.

Jak sprawdzić, czy dziecko ma PANDAS?

Kryteria rozpoznania zespołu PANDAS do dziś nie zostały dokładnie określone. Diagnostyka obejmuje przede wszystkim badania obrazowe i analizy laboratoryjne, w tym:

• badania w kierunku zakażenia paciorkowcem ß-hemolizującym grupy A, np. posiew materiału pobranego z gardła, szybki test antygenowy;
• rezonans magnetyczny mózgu, przydatny w diagnostyce różnicowej z innymi potencjalnymi przyczynami występujących objawów (np. z chorobą nowotworową ośrodkowego układu nerwowego).

Autyzm – przyczyny, objawy i metody diagnostyki

Autyzm, a właściwie zaburzenia ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorders, ASD), to cała grupa zaburzeń rozwoju, charakteryzująca się powtarzającym wzorcem zachowań, zainteresowań oraz trudnościami w kontaktach interpersonalnych. Częstość ich występowania jest szacowana nawet na 1 na 68 dzieci.

Objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu

Pierwsze niepokojące objawy u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu są zauważane zwykle przed ukończeniem 2. roku życia i mogą obejmować m.in.:

• zaburzenia mowy i trudności z komunikacją;
• zaburzenia w zakresie rozwoju społecznego;
• brak kontroli nad oddawaniem moczu lub stolca;
• zaburzenia motoryczne;
• powtarzające się wzorce zachowań, ograniczone zainteresowania i aktywności;
• brak zainteresowania otoczeniem.

Jakie badania wykonać u dziecka z podejrzeniem autyzmu?

Diagnoza autyzmu jest stawiana na podstawie całości obrazu klinicznego, obejmującego dane dotyczące charakterystycznych objawów, wyniki badań laboratoryjnych (w tym podstawowe badania krwi i moczu), obrazowych (rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa) i czynnościowych (badanie czynności elektrycznej mózgu EEG). Coraz częściej rodzice decydują się również na badania genetyczne u dziecka, takie jak autyzm – badanie, obejmujące badanie trzech regionów chromosomowych: 15q11-q13, 16p11, gen SHANK3 w regionie 22q13, których nieprawidłowości mogą mieć związek z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

PANDAS a autyzm – jak je odróżnić?

Aby odróżnić zespół PANDAS od zaburzeń ze spektrum autyzmu, konieczne jest przeanalizowanie danych z wywiadu, badania fizykalnego oraz badań dodatkowych. Zespół PANDAS należy podejrzewać przede wszystkim u dzieci, u których niepokojące objawy (np. tiki) pojawiły się w sposób nagły, po przebytej w niedalekiej przeszłości infekcji. Na zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą wskazywać powtarzające się wzorce zachowań, ograniczone zainteresowania czy trudności w relacjach społecznych. Fundamentalne znaczenie w procesie diagnostyki ma całościowa ocena objawów i wyników badań małego pacjenta, przeprowadzona przez zespół doświadczonych specjalistów.

Czy infekcje mogą mieć związek z zaburzeniami ze spektrum autyzmu?

Związek narażenia na czynniki infekcyjne na wczesnym etapie życia z występowaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu od lat pozostaje przedmiotem zainteresowania naukowców. W opublikowanym w 2023 roku artykule autorzy donoszą, że wewnątrzmaciczne infekcje wirusowe przebyte w krytycznych momentach rozwoju układu nerwowego mogą zwiększać ryzyko autyzmu u dziecka [1]. Wśród potencjalnych patogenów odpowiedzialnych za uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego autorzy wymieniają wirusa różyczki, cytomegalowirusa, wirusa opryszczki zwykłej, wirusy grypy, wirusy zika i SARS-CoV-2 [1]. Co ciekawe, u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu występuje również zwiększone ryzyko infekcji, w tym o podłożu wirusowym.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian