Pochwica – co to jest za choroba?

Pochwica to jedno z najbardziej intymnych zaburzeń w sferze seksualnej kobiet. Charakteryzuje się mimowolnym skurczem mięśni pochwy, który uniemożliwia lub znacznie utrudnia jej penetrację. Problem ma najczęściej podłoże psychiczne i realnie wpływa na życie intymne, relacje oraz poczucie własnej wartości. Pochwica jest zaburzeniem, które da się skutecznie wyleczyć, ale wymaga cierpliwości i systematyczności – w wielu przypadkach konieczne jest przeprowadzenie interdyscyplinarnej terapii ginekologicznej, seksuologicznej i psychologicznej.

Pochwica – co to jest za choroba?

Pochwica (łac. vaginismus), zwana inaczej zespołem Mariona-Simsa, to zaburzenie polegające na mimowolnym, bolesnym skurczu mięśni miednicy, które otaczają jedną trzecią zewnętrzną część pochwy (mięsień kroczowy i mięsień dźwigacz odbytu). Niekiedy pojawia się skurcz mięśni przywodzących ud, mięśni pośladkowych oraz mięśni prostych brzucha. Taka sytuacja utrudnia lub wręcz uniemożliwia penetrację pochwy.

Niektóre kobiety doświadczają tzw. ataku pochwicy jedynie w trakcie kontaktu seksualnego, u innych pojawia się wyłącznie podczas badania ginekologicznego czy w trakcie próby włożenia do pochwy tamponu. Bywają również przypadki, że jakakolwiek próba penetracji pochwy uruchamia proces skurczu mięśni, co jest dla kobiety źródłem niepokoju, a niekiedy silnego stresu. Problem pochwicy dotyczy około 1-2% kobiet. Zaburzenie może mieć charakter:

• pierwotny, jeśli objawy pojawiły się już przy pierwszych próbach współżycia, przy pierwszym badaniu ginekologicznym lub podczas pierwszej aplikacji tamponu;
• wtórny, kiedy pojawia się dopiero po okresie, w którym kobieta nie obserwowała trudności związanych z penetracją.

Pochwica – stopnie zaawansowania

Klasyfikacja pochwicy według Lamonta i Pacika obejmuje pięć stopni zaawansowania, uwzględniających zarówno reakcje somatyczne, jak i psychiczne kobiety w odpowiedzi na próbę badania ginekologicznego:

• stopień 1 – występuje wzmożone napięcie mięśni pochwy, jednak możliwe jest przeprowadzenie badania ginekologicznego bez wywoływania znaczących reakcji lękowych czy obronnych;
• stopień 2 – badanie jest niemożliwe z powodu znacznego lęku kobiety, mimo braku fizycznych objawów oporu mięśniowego;
• stopień 3 – w trakcie próby badania dochodzi do mimowolnych reakcji obronnych, takich jak unoszenie pośladków, uniemożliwiających jego przeprowadzenie;
• stopień 4 – występują nasilone objawy psychomotoryczne, m.in. mimowolne zaciskanie ud, aktywne odsuwanie rąk osoby badającej, co całkowicie uniemożliwia wykonanie badania;
• stopień 5 – pojawiają się intensywne objawy psychosomatyczne, w tym dreszcze, nudności lub wymioty, tachykardia, hiperwentylacja, a także reakcje paniczne i możliwe przejawy agresji wobec personelu medycznego.

Pochwica – przyczyny psychiczne

Problemy z pochwicą zwykle mają podłoże psychiczne. Bardzo częstą przyczyną jest lęk przed bólem – kobieta może obawiać się, że stosunek czy badanie ginekologiczne będą bolesne, co samo w sobie prowadzi do napięcia mięśni i rzeczywiście potęguje ból (ciało reaguje skurczem na samą próbę zbliżenia intymnego czy próby badania lekarskiego).

Częstym źródłem pochwicy są też traumatyczne doświadczenia seksualne, takie jak molestowanie, gwałt czy nieprzyjemne lub brutalne pierwsze kontakty seksualne. Nawet jedno takie wydarzenie może zapisać się w psychice jako zagrożenie, które potem automatycznie uruchamia skurcz mięśni wokół pochwy.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/infekcje-okolic-intymnych/

Inną grupą przyczyn są negatywne przekonania dotyczące seksualności, często związane z wychowaniem czy religią. Kobiety, które dorastały w środowiskach, gdzie seks był tematem tabu, kojarzony z grzechem, brudem albo wstydem, mogą nieświadomie traktować zbliżenie jako coś złego czy niebezpiecznego. To z kolei wywołuje napięcie i lęk podczas kontaktu seksualnego.

Znaczącą rolę odgrywają także relacje z partnerem, zbyt krótka gra wstępna, brak emocjonalnej bliskości i współdziałania podczas intymnych chwil mogą utrudniać bliskość. Konflikty, zwłaszcza gdy partner jest dominujący lub krzywdzący oraz brak wzajemnego podniecenia i satysfakcji seksualnej potęgują te trudności.

Czasem pochwica jest też związana z nerwicą lękową, depresją lub silnym stresem – ciało reaguje napięciem mięśniowym jako ogólną reakcją obronną przed czymś, co jest postrzegane jako zagrożenie, nawet jeśli nie ma realnego powodu do obaw.

Pochwica – przyczyny fizyczne

Choć pochwica ma głównie podłoże psychiczne, czynniki fizyczne również mogą odgrywać istotną rolę w występowaniu zaburzenia. Pojawienie się skurczu mięśni otaczających pochwę bywa efektem rozwijającej się endometriozy lub innych schorzeń w obrębie miednicy. Pochwica może wystąpić w przebiegu infekcji bakteryjnej lub grzybiczej układu moczowo-płciowego. Bywa również skutkiem urazów okolic intymnych, wad anatomicznych pochwy, zaburzeń hormonalnych i neurologicznych, nadreaktywności mięśni, owrzodzeń czy zmian zanikowych błony śluzowej pochwy. Czasami jest także skutkiem wcześniej przebytej radioterapii czy nieprawidłowego zaopatrzenia krocza po porodzie.

Pochwica – objawy

Objawy pochwicy są dość charakterystyczne – kobieta odczuwa silny skurcz mięśni otaczających wejście do pochwy, który występuje, gdy dochodzi do próby penetracji. Kobieta nie ma nad nim świadomej kontroli, skurcz może być tak silny, że całkowicie uniemożliwia wprowadzenie czegokolwiek do pochwy. Pojawia się intensywny ból w pochwie i nadbrzuszu.

Przeczytaj również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/nawracajace-infekcje-drog-rodnych-u-kobiet/

Objawy pochwicy nie ograniczają się wyłącznie do samego fizycznego skurczu. Towarzyszy mu często silne uczucie lęku, napięcie, a nawet ataki paniki na samą myśl o współżyciu, badaniu ginekologicznym czy włożeniu tamponu do pochwy.

Pochwica – diagnostyka

Diagnostyka pochwicy polega na dokładnym rozpoznaniu przyczyn trudności z penetracją, zarówno tych fizycznych, jak i psychicznych. Proces zazwyczaj rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego i seksualnego, podczas którego lekarz ginekolog lub seksuolog pyta o przebieg życia intymnego, pierwsze objawy schorzenia, relacje z partnerem, występowanie bólu, lęku oraz ewentualne traumatyczne doświadczenia.

Następnie wykonywane jest delikatne badanie ginekologiczne, w trakcie którego lekarz ocenia między innymi reakcję mięśni na dotyk, próbuje zlokalizować miejsce bólu, napięcia w pochwie. Sprawdza również stan zdrowia narządów rodnych kobiety – celem takiego postępowania jest wykluczenie fizycznych przyczyn dolegliwości, takich jak infekcje, stany zapalne, endometrioza, blizny po porodach czy wady anatomiczne. Procedura przeprowadzana jest bardzo ostrożnie, a jeśli niemożliwe jest jej wykonanie, lekarz może skierować kobietę do psychologa lub seksuologa. Specjalista  ocenia, czy źródłem problemu są lęki, trauma czy inne czynniki emocjonalne. Pełna diagnostyka pozwala dobrać odpowiednią formę leczenia – dostosowaną do przyczyn konkretnego przypadku.

Pochwica – skutki

Skutki pochwicy mogą być bardzo złożone i obejmować zarówno sferę fizyczną, jak i emocjonalną, realnie wpływając na relacje intymne. Kobieta cierpiąca na to zaburzenie często doświadcza przewlekłego stresu i frustracji związanej z brakiem możliwości odbycia stosunku, co często prowadzi do poczucia wstydu, winy, obniżonej samooceny, pogłębiając tym samym problem. Z czasem pojawia się lęk przed bliskością fizyczną i emocjonalną, co negatywnie wpływa na relacje z partnerem. Długotrwała pochwica może również powodować wtórne zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, zaburzenia lękowe czy obniżone libido. Niektóre kobiety wycofują się z życia seksualnego całkowicie, przekonane, że „coś jest z nimi nie tak” lub że nigdy nie będą w stanie prowadzić normalnego życia intymnego. To poczucie „inności” potrafi być głęboko destrukcyjne, jeśli nie zostanie objęte odpowiednią pomocą.

Problemy pojawiają się także na gruncie zdrowotnym, niemożność wykonania podstawowego badania ginekologicznego prowadzi do zaniedbania zdrowia intymnego, co może wiązać się z negatywnymi konsekwencjami.

Mimo że pochwica bezpośrednio nie zagraża życiu, jej skutki są poważne, bo uderzają w fundamentalne aspekty kobiecej tożsamości, bliskości i zdrowia. Dlatego tak ważne jest, by ją zrozumieć i leczyć.

Pochwica – leczenie

Leczenie pochwicy opiera się na podejściu holistycznym, które uwzględnia zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne problemu. Kluczowe jest zrozumienie, że pochwica to nie tylko kwestia samego napięcia mięśniowego, ale także lęku i emocjonalnych blokad, nad którymi trzeba pracować. Terapia często zaczyna się od edukacji seksualnej, która pomaga kobiecie poznać własne ciało, zrozumieć mechanizmy reakcji oraz oswoić się z intymnością. Ważnym elementem jest nauka technik relaksacyjnych, które pozwalają rozluźnić mięśnie dna miednicy i zmniejszyć napięcie.

Często stosuje się także terapię, której celem jest przełamanie lękowych schematów myślowych oraz zmiana negatywnych przekonań na temat seksu. Praca z psychologiem lub seksuologiem pomaga zidentyfikować źródła lęku i nauczyć się radzenia sobie z nim w bezpiecznym środowisku.

W leczeniu pochwicy niezwykle istotne jest wyeliminowanie możliwych przyczyn fizycznych zaburzenia (infekcje intymne, anatomiczne wady i stany zapalne pochwy, endometrioza, bolesne blizny po porodzie lub zabiegach ginekologicznych itp.). Jeśli tego rodzaju problemy nie zostaną odpowiednio rozpoznane i leczone, nawet najlepsza terapia psychoseksualna nie przyniesie oczekiwanych rezultatów.

Bardzo ważne jest, aby leczenie było dostosowane indywidualnie do potrzeb kobiety i prowadzone w atmosferze zrozumienia i wsparcia. To pozwala utrzymać kontrolę nad własnym ciałem i przełamać lęk, a tym samym uzyskać satysfakcję z życia intymnego.

Pochwica – ćwiczenia

W leczeniu pochwicy często stosuje się fizjoterapię uroginekologiczną, gdzie specjalista uczy ćwiczeń rozluźniających mięśnie otaczające pochwę. Terapia obejmuje techniki oddechowe, masaż oraz ćwiczenia mięśni Kegla. Niekiedy wskazane jest przeprowadzenie elektrostymulacji mięśni, co wspomaga ich relaksację.

Czasami  lekarz decyduje o zastosowaniu dopochwowych urządzeń (tzw. dilatatorów) używanych do stopniowego poszerzania pochwy. Procedura ma na celu oswojenie ciała kobiety z uczuciem penetracji i zredukowanie lęku związanego z bólem czy utratą kontroli nad reakcjami fizycznymi podczas współżycia, badania ginekologicznego czy w trakcie wkładania tamponu.

Ile trwa leczenie pochwicy?

Czas leczenia pochwicy może być bardzo różny i zależy od wielu czynników — przede wszystkim od przyczyny zaburzenia, stopnia nasilenia objawów, motywacji kobiety, a także dostępności odpowiedniego wsparcia terapeutycznego. U niektórych kobiet poprawa następuje już po kilku tygodniach systematycznej terapii i ćwiczeń, szczególnie jeśli pochwica ma łagodny charakter i kobieta ma świadomość źródła problemu. W innych przypadkach, zwłaszcza gdy występują silne lęki, traumy lub problem trwa przez długi czas leczenie może zająć kilka miesięcy, a nawet lat.