Polio - czym jest? Przebieg, objawy i powikłania

Polio (łac. poliomyelitis anterior acuta) zwane inaczej chorobą Heinego-Medina lub nagminnym porażeniem dziecięcym to groźna choroba zakaźna, która może prowadzić do rozwoju porażeń mięśni i trwałego kalectwa. Polio zostało całkowicie wyeliminowane w Polsce i Europie dzięki ogólnoświatowemu programowi szczepień. Dowiedz się jaki czynnik zakaźny powoduje polio i z czym wiąże się rozpoznanie choroby?

Polio – choroba

Chorobę Heinego–Medina, inaczej polio wywołują poliowirusy należące do rodzaju Enterovirus. Istnieją 3 typy poliowirusów, które nieznacznie różnią się zakaźnością i nasileniem objawów. Polio należy do chorób „brudnych rąk” co oznacza, że zakażenie szerzy się głównie drogą pokarmową i drogą kropelkową – przez bliski kontakt z zakażonym człowiekiem, skażonymi przedmiotami, przez spożycie skażonych pokarmów i w wyniku niedostatecznego przestrzegania zasad higieny osobistej. Jeśli wirus polio przedostaje się do układu nerwowego, może powodować uszkodzenie komórek nerwowych prowadząc do porażeń i niedowładów. Na polio chorują głównie dzieci do 5 roku życia, jednak może ona dotknąć też osoby starsze.

Polio – szczepienia

Nagminne porażenie dziecięce, czyli polio zostało wyeliminowane poprzez światowy program szczepień. Historycznie polio stanowiło istotny problem zdrowotny. Przed wprowadzeniem szczepień na polio, choroba była przyczyną tysięcy zgonów rocznie oraz trwałego inwalidztwa kilkunastu tysięcy dzieci w wieku szkolnym. W 1988 roku Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła program eradykacji polio w krajach o słabszej infrastrukturze, oraz w takich w których zachorowania udało się już wyeliminować. Dzięki programowi liczba zachorowań zmniejszyła się o 99%.

Szczepienia przeciwko polio prowadzone są w Polsce od połowy lat 50-tych, a od 1984 roku nie stwierdza się  zachorowań wywołanych dzikim wirusem polio w naszym kraju. Ze względu na możliwość zakażenia wirusem z krajów podróżniczych u wszystkich dzieci prowadzone są obowiązkowe szczepienia przeciwko polio. Zgodnie z obowiązującym w Polsce Programem Szczepień Ochronnych wszystkim dzieciom podawane są cztery dawki inaktywowanej szczepionki przeciwko polio:

• w 3-4 miesiącu życia,
• w 5-6 miesiącu życia,
• w 16-18 miesiącu życia,
• przypominająca dawka podawana jest w 6 roku życia.

Szczepionka przeciw polio jest w pełni bezpieczna. Odczyny miejscowe: lekkie zaczerwienienie, ból, stwardnienie lub obrzęk w miejscu wstrzyknięcia występują bardzo rzadko i utrzymują się zwykle 1-2 dni. U niektórych dzieci i dorosłych szczepionka może powodować objawy nieswoiste tj.: bóle głowy, wymioty, biegunka.

Przejście cyklu szczepień przeciwko polio zapewnia odporność przed wirusem na całe życie. U osób szczególnie narażonych na zakażenie, na przykład podróżujących do regionów świata, w których występuje polio, pracowników laboratoryjnych mających kontakt z poliowirusami oraz pracowników ochrony zdrowia mających kontakt z zakażonymi wirusem polio, można rozważyć podanie dawki przypominającej.

Polio – przebieg i objawy

Według definicji WHO polio to choroba z klinicznymi objawami porażeń wiotkich, potwierdzona przez izolację wirusa z kału osoby chorej. Okres wylęgania, czyli od momentu kontaktu z wirusem do rozwinięcia objawów wynosi średnio 7-14 dni.

Przebieg zakażenia wirusem polio może dawać różnorodne objawy kliniczne:

•  zakażenie bezobjawowe (w większości przypadków),
• polio poronne czyli nieswoista choroba gorączkowa (4-8%): bóle głowy, niewysoka (<39°C) gorączka z osłabieniem, bóle brzucha, wymioty, brak apetytu, trwa 24-72 godzin, po których następuje całkowite wyleczenie, często nie zostaje rozpoznana,
• postać nieporażenna polio (oponowa, 1-2%): jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z gorączką, bólem głowy, światłowstrętem, bólami mięśni, wymiotami, objawami oponowymi i osłabieniu odruchów, wyzdrowienie następuje po okresie 3-10 dni,
• postać porażenna (ok. 1%): objawy takie jak w wyżej wymienionych postaciach oraz porażenie mięśni szkieletowych.

Postać porażenna polio dotyka przede wszystkim dzieci starsze i osoby dorosłe. Ciężki przebieg dotyczy również częściej: kobiet ciężarnych, pacjentów z zaburzeniami odporności (np. w przebiegu zakażenia HIV) oraz pacjentów stosujących leki obniżające odporność np. po przeszczepieniu narządów. Przy zakażeniu polio obejmującym porażenie pojawia się duża bolesność mięśni, przeczulica, oraz skurcze mięśniowe. Porażenia mięśni mają charakter wiotki, czyli powodują spadek napięcia mięśniowego i są zazwyczaj asymetryczne. Polio w zależności od miejsca zajętych neuronów może powodować: zaburzenia krążenia, połykania i oddychania, zatrzymanie moczu, a nawet zgon. 

Polio – jakie powikłania powoduje ?

Objawy zakażenia polio, które przebiega bez zajęcia układu nerwowego, zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku dni nie pozostawiając zdrowotnych konsekwencji. Najgroźniejsze stałe powikłania polio dotyczą trwałych porażeń mięśni, uszkodzenia komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym oraz nerwów czaszkowych. Przy porażeniach mięśni oddechowych dochodzi do najpoważniejszych konsekwencji takich jak niewydolność oddechowa i zastoinowe zapalenie płuc, które wynikają z upośledzonej wentylacji płuc oraz unieruchomienia pacjenta.

Polio – diagnostyka

Diagnostyka polio wykonywana jest w referencyjnych laboratoriach. Wirusa izoluje się i identyfikuje z próbek kału, płynu mózgowo-rdzeniowego lub wymazu z gardła. Mniej przydatne diagnostycznie są badania serologiczne, w których ocenia się obecność przeciwciał w klasie IgM (przeciwciała wczesne) lub wzrost miana tych przeciwciał w 2 próbkach surowicy krwi w odstępie 3-4 tygodni.

Polio – leczenie

W leczeniu polio stosuje się terapię objawową: zmniejszenie temperatury ciała uzyskuje się poprzez leki przeciwgorączkowe oraz podawanie leków przeciwbólowych. Terapia polega również na leczeniu u pacjenta zaburzeń wodno – elektrolitowych, zaburzeń krzepnięcia krwi oraz odpoczynku. Szczególnie pacjenci długotrwale leżący wymagają leczenia przeciwzakrzepowego oraz gimnastyki oddechowej. U chorych na polio z porażeniem mięśni oddechowych stosuje się wspomaganie oddechu. Nie istnieje przyczynowe leczenie polio, czyli ukierunkowane na zwalczanie samego wirusa.

Czy wyleczenie polio jest możliwe?

Całkowite wyleczenie polio jest możliwe u pacjentów bez porażeń. Jeśli dochodzi do porażeń wiotkich, stają się one trwałym powikłaniem choroby Heinego-Medina. Przechorowanie polio pozostawia trwałą odporność względem typu wirusa (jednego z trzech), który wywołał zakażenie.

Bibliografia:

1. Pediatria tom 2, Kawalec W. PZWL 2018.
2. Choroby wewnętrzne. Szczeklik A.  Medycyna Praktyczna, Kraków 2011.Interna Szczeklika 2021.
3. Neurologia kompendium tom 2, Kozubski W. PZWL 2014.
4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/poliomyelitis/