Infekcje dziecięce - choroby brudnych rączek

Wieś czy miasto, morze czy góry – wakacje – błogi letni czas dla całej rodziny. A pasożyt nie próżnuje. Też lubi życie rodzinne. I tylko czeka na brak czujności mamy czy taty, aby rozwinąć własną wielotysięczną rodzinę. Już nie w górach i nie nad morzem tylko w organizmie.

Nasze dzieci nawet jeśli znają zasady higieny, to nie zawsze ich przestrzegają. Nie zdając sobie sprawy z zagrożenia nie odmówią sobie pogłaskanie spotkanego psa, nie zrezygnują z zabawy w piasku, która często bywa toaletą dla zwierząt, nie odmówią sobie kąpieli w basenie czy w jeziorze. Podczas zabawy dzieci często sięgają po owoce prosto z drzewa lub warzywa z grządki, co zwiększa ryzyko zakażenia pasożytami. Dlatego nieustannie nasze dzieci są narażone na inwazję takich pasożytów jak: lamblia, toksoplazma, owsiki, toksokara czy glista ludzka.

Lamblioza

Lamblioza to choroba pasożytnicza przewodu pokarmowego. Odpowiedzialny za nią jest pierwotniak Giardia lamblia. Lamblie żyją w jelicie cienkim człowieka, a także w przewodach żółciowych i w przewodzie trzustkowym. Mają kształt gruszkowaty i cztery pary wici umożliwiające szybkie poruszanie się. Przyczepiają się do błony śluzowej przewodu pokarmowego żywiciela. Tam żywią się i rozmnażają. Co pewien czas część pasożytów przekształca się w cysty, które są wydalone na zewnątrz z kałem. Jedno wypróżnienie może zawierać miliony cyst – przetrwalnikowych form pasożyta, które są zakaźne dla innych ludzi. Do przewodu pokarmowego człowieka lamblie dostają się z zanieczyszczonymi pokarmami lub wtedy, gdy dziecko nie myje rąk po skorzystaniu z ubikacji. Lamblioza jest typową chorobą przenoszoną drogą fekalno-oralną, zwaną potocznie „chorobą brudnych rąk”. Lamblioza może się objawiać:

• brakiem łaknienia,
• kurczowymi bólami brzucha,
• nudnościami,
• wzdęciami,
• wymiotami,
• nawracającymi wodnistymi biegunkami,
• bólami głowy,
• zmęczeniem,
• bezsennością,
• reakcjami uczuleniowymi z różnego rodzaju wysypką,
• stanami podgorączkowymi.

U dzieci dodatkowo lamblie wywołują zaburzenia w trawieniu tłuszczów i węglowodanów, co może doprowadzić do niedoboru witamin (m.in. witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K). Częste biegunki są przyczyną niedożywienia, a w konsekwencji zaburzeń rozwoju fizycznego dziecka.
Objawy ostrego zakażenia występują dopiero po 1 do 3 tygodni od połknięcia cyst pasożyta. Są niejednoznaczne i zależne od wydolności układu odpornościowego dziecka.

Żeby stwierdzić, czy dziecko jest zakażone, powinno się wykonać proste badania laboratoryjne:

1. obecności cyst w kale (pojedyncze badanie może nie przynieść rezultatów, ponieważ cysty wydalane są okresowo). Do badania kału potrzebne są specjalne pojemniki. Należy pobrać świeży kał przy pomocy łopatki umieszczonej w pojemniku, w ilości odpowiadającej wielkości orzecha laskowego (z 2, 3-ch różnych miejsc). Następnie pojemnik trzeba dostarczyć w krótkim czasie do laboratorium.
2. testy immunoenzymatyczne wykrywające antygeny lamblii. W celu wykonania badania pobiera się również kał.

W przypadku potwierdzenia zakażenia u jednego członka rodziny zaleca się diagnostykę całej rodziny, ze względu na wysoką zakaźność pasożyta. Leczenie lambliozy obejmuje środki przeciwpasożytnicze dostępne na receptę, takie jak albendazol czy tynidazol. W przypadku biegunki wskazane jest stosowanie elektrolitów i probiotyków, by nie dopuścić do odwodnienia. Ponadto zaleca się kontrolne badanie stolca po zakończeniu leczenia. Niecałkowicie usunięte lamblie mogą w przeciągu 2. miesięcy wywołać nawrót choroby.

Toksoplazmoza

jest chorobą wywołaną przez pierwotniaki z gatunku Toxoplasma gondii (badanie toxoplasma gondii IgM i IgG). Te niewielkie pasożyty rozmnażają się w komórkach nabłonka jelita cienkiego kota – ostatecznego żywiciela – a następnie może zakażać także inne zwierzęta i ludzi. Po odbyciu kilku cykli podziałowych część komórek Toxoplasma gondii przekształca się w komórki rozrodcze żeńskie i męskie. Komórki rozrodcze łączą się ze sobą tworząc zygotę, która po zabezpieczeniu otoczką (oocyty) usuwana jest z kałem na zewnątrz. Do zarażenia kolejnego żywiciela, którym może być właśnie nasze dziecko dochodzi drogą pokarmową poprzez:

• spożycie warzyw i owoców zanieczyszczonych ziemią z oocytami,
• brudne ręce zanieczyszczone ziemią lub piaskiem zawierającym oocyty,
• uszkodzoną skórę.

Osobniki potomne przeniesione przez krew mogą się umiejscowić w węzłach chłonnych, mięśniach szkieletowych, w mięśniu sercowym, mózgu, gałce ocznej i innych narządach. Tam znowu się rozmnażają. Zakażenie Toxoplasma gondii przebiega najczęściej bezobjawowo. Czasem może wystąpić:

• gorączka,
• powiększone węzły chłonne,
• ból głowy,
• bóle mięśni,
• wysypka skórna.

Dodatkowo w zależności od lokalizacji pasożytów mogą pojawić się dodatkowe dolegliwości. W przypadku, gdy infekcja obejmuje oczy, należą do nich np. osłabienie wzroku czy widoczne w polu widzenia plamki. Znacznie poważniejszym przypadkiem jest rozwój T. gondii w mózgu, który skutkuje wystąpieniem stanu zapalnego. Towarzyszą mu m.in.:

• padaczka,
• dezorientacja,
• osłabienie mięśni,
• problemy z koordynacją.

Podstawą rozpoznania zakażenia tym pasożytem jest wykonanie badania krwi w kierunku wykrycia przeciwciał swoistych dla T. gondii. Organizm w odpowiedzi na zakażenia T. gondii wytwarza specjalne białka (IgG, IgM), których obecność we krwi pośrednio wskazuje na możliwość zakażenia. Najszybszą metodą sprawdzenia czy nasze dziecko jest zakażone jest wykrycie Toksoplazma gondii za pomocą metod biologii molekularnej (PCR).
Należy pamiętać, że zakażenie Toxoplasma gondii stanowi poważne zagrożenie dla kobiet w ciąży, zwłaszcza w pierwszym trymestrze, o czym będzie traktował inny artykuł. Niebezpieczna jest również dla niemowląt i osób z osłabionym układem odpornościowym.

Nie ma możliwości całkowitego wyleczenia toksoplazmozy. Leczenie pozwala wyeliminować jedynie wolne formy pasożyta; formy przetrwalnikowe (oocysty) pozostają w tkankach, co uniemożliwia całkowite wyleczenie. W zależności od sytuacji stosuje się m.in. spiramycynę, klindamycynę, kotrimoksazol czy pirymetaminę.

Leczenie nie jest konieczne w przypadku przebiegu bezobjawowego, dlatego wprowadza się je w trudniejszych przypadkach, np. gdy pasożyt zaatakuje oczy. Wyjątkiem są kobiety w ciąży, gdzie świeże zakażenie powinno być leczone natychmiast, by zapobiec przeniesieniu się pasożyta na płód. Jeśli do tego dojdzie, może rozwinąć się wrodzona postać toksoplazmozy.

Owsica

Okres letni sprzyja zakażeniu owsicą. Podobnie jak lamblioza jest to także klasyczna choroba „brudnych rąk” – rozwija się najczęściej wskutek braku higieny po zabawie w piasku lub po skorzystaniu z toalety. Na nieumytych rękach mogą znaleźć się jaja owsika, które dostają się do ust np. podczas posiłku. Owsiki przebywają przeważnie w końcowym odcinku jelita cienkiego, gdzie dochodzi do zapłodnienia. Tuż po zapłodnieniu samce giną a samice wędrują w kierunku odbytu. Tutaj składają jajeczka co wywołuje nieznośne swędzenie, które potęguje wydzielana przez nie lepka drażniąca ciecz. Uczucie swędzenia nie pozwala dziecku spać. Dziecko drapiąc się zbiera jajeczka na skórę palców lub pod paznokcie i podczas jedzenia przenosi jajeczka do buzi i pętla zakażenia się zamyka. Tam rozwijają się w larwy i znów przechodzą do jelita zaczynając nowy cykl. Same jajeczka są zakaźne dla człowieka po 6 godzinach od chwili ich złożenia, gdyż w ich wnętrzu zaczyna rozwijać się larwa.
Najczęstsze objawy zakażenia to:

• brak apetytu,
• bladość,
• bóle brzucha,
• rozdrażnienie,
• trudności z koncentracją,
• problemy ze spaniem.

Rozpoznanie owsicy polega na wykryciu owsików w kale  lub poprzez oglądanie okolic odbytu mniej więcej dwie godziny po zaśnięciu. Próbka kału powinna zostać pobrana do jednorazowego, sterylnego pojemnika dostępnego w aptece lub laboratorium. Należy pobrać świeży kał przy pomocy łopatki umieszczonej w pojemniku, w ilości odpowiadającej wielkości orzecha laskowego (z 2, 3-ch różnych miejsc). Najlepszą metodą jest przylepienie w okolicy odbytu wcześnie rano specjalnej taśmy celofanowej i dostarczenie jej jak najszybciej do laboratorium.

Leczenie owsicy wymaga trochę wysiłku, ponieważ obejmuje nie tylko podawanie odpowiednich preparatów, ale także szczególną dbałość o higienę:

• codzienny poranny prysznic,
• częsta zmiana pościeli i ręczników,
• pranie tkanin mających kontakt z chorym w co najmniej 60॰C,
• codzienne dokładne sprzątanie otoczenia, w którym przebywa chory.

Do leków zwalczających owsiki należą albendazol, mebendazol i dostępny bez recepty pyrantel. Co ważne, ze względu na wysokie ryzyko ponownego zakażenia zaleca się powtórzenie terapii po 2-3. tygodniach. Przeleczyć się powinien nie tylko chory, ale także wszyscy domownicy, ponieważ owsiki błyskawicznie przenoszą się na kolejnych żywicieli.

Toksokaroza

Toksokaroza (nicień zwany psią glistą, łac. Toxocara canis) jest to choroba pasożytnicza, której nosicielami są szczególnie młode psy i koty. Zarażone drogą pokarmową szczenięta i kocięta wydalają ogromne ilości jaj przez co larwy mogą znajdować się na sierści szczeniąt.

U ludzi pasożyt ten wywołuje chorobę zwaną zespołem „larwy wędrującej”. Jaja wydalane są z odchodami psów i kotów, które niejednokrotnie załatwiają się w piaskownicach naszych dzieci. Gdy dostaną się do przewodu pokarmowego, zasiedlają jelito cienkie, gdzie wylęgają się larwy. Następnie przechodzą przez ścianę jelita cienkiego i naczyniami krwionośnymi z krwią wędrują po całym organizmie. Najczęściej umiejscawiają się w: wątrobie, ośrodkowym układzie nerwowym, oku. Larwy cechuje duża żywotność – pozostają żywe w organizmie nawet do dwóch lat.

Wyróżniamy 2 postacie toksokarozy – trzewną, która występuje najczęściej u maluchów do 5. roku życia, oraz oczną, która atakuje starsze dzieci. Objawy zakażenia są nieswoiste i trudne do rozpoznania. W większości przypadków przebiega bezobjawowo. Tylko w przypadkach intensywnej inwazji larw, u dziecka mogą wystąpić:

• wysoka temperatura,
• osłabienie,
• senność,
• nudności,
• zapalenie błony naczyniowej oka, siatkówki lub naczyniówki,
• przewlekłe bóle brzucha,
• wysypka,
• mniejszy apetyt,
• ból i zaczerwienienie oka.

Rozpoznanie zakażenia tym pasożytem polega na wykonaniu badania krwi w kierunku wykrycia przeciwciał dla Toxocara canis (IgG).

Łagodne lub całkowicie bezobjawowe zakażenia toksokarozą nie wymagają leczenia.  Jeśli jest ono konieczne, to stosuje się przede wszystkim preparaty redukujące jej objawy, np. środki histaminowe w przypadku wysypki czy świądu. Przy potwierdzonym zakażeniu lekarz może zapisać także preparaty przeciwpasożytnicze, takie jak albendazol czy mebendazol.

Glistnica

Glistnica (Glista ludzka – Ascaris lumbricoides) to częsty pasożyt człowieka. Można się nią bardzo łatwo zarazić, połykając jajeczka z żywymi larwami z brudnych owoców czy warzyw, a nawet z nieumytych rąk. Jajeczka glist mogą znajdować się również na sierści psa czy kota. Samice glisty składają do 200 000 jaj w ciągu doby. Jaja są usuwane z kałem. Po zjedzeniu zanieczyszczonego pożywienia jaja dostają się do przewodu pokarmowego, głównie do jelita cienkiego, gdzie z jaj wykluwają się larwy. Larwy przechodzą przez ścianę jelita i wnikają do naczyń krwionośnych. Tam razem z krwią wędrują przez wątrobę, serce, a następnie przez płuca, gdzie ich największa liczba może wywołać zapalenie płuc trwające nieraz kilka tygodni. Po pewnym czasie wędrują przez drzewo oskrzelowe i tchawicę. Uporczywy kaszel doprowadza do przedostania się larw do gardła, gdzie zostają znowu połknięte. Ponowna wędrówka larwy powoduje, że larwy zamieniają się w dojrzałe glisty. Obecność glisty w przewodzie pokarmowym człowieka nie jest obojętna. Pasożyty nie tylko żywią się pokarmem przeznaczonym dla człowieka, ale również wydzielają toksyczne substancje, zatruwając tym samym nasz organizm. Osobniki dorosłe żyją 1 do 2 lat. Czas od momentu zakażenia do pojawienia się jaj w kale wynosi 60-80 dni. Glistnica może się objawiać:

• bólami brzucha,
• mdłościami,
• wymiotami,
• biegunkami,
• zaburzeniem łaknienia,
• wysypką,
• świądem skóry,
• bólem głowy,
• gorączką,
• uporczywym kaszlem.

Rozpoznanie glistnicy stwierdza się na podstawie badania kału na obecność jaj. Do badania kału potrzebne są specjalne pojemniki. Należy pobrać świeży kał przy pomocy łopatki umieszczonej w pojemniku, w ilości odpowiadającej wielkości orzecha laskowego (z 2, 3-ch różnych miejsc). Następnie pojemnik trzeba dostarczyć w krótkim czasie do laboratorium. W diagnostyce wykorzystywane są także badania przeciwciał we krwi.

W przebiegu zakażenia może dojść do reakcji alergicznej na toksyny uwalniane przez pasożyta. Dlatego można wykonać badanie krwi na obecność specyficznych przeciwciał IgE.

Do leczenia glistnicy wykorzystuje się leki przeciwpasożytnicze (albendazol i mebendazol). Są one często stosowane w przypadku infekcji pasożytniczych, ponieważ działają na szerokie spektrum wywołujących je stworzeń. Terapia zwalczająca glistnicę jest wprowadzana zawsze – nawet przy bezobjawowym przebiegu.

Kleszcze

W wakacje zabieramy swoje dzieci na wycieczki do lasu, na łąkę czy nad jezioro. A to są miejsca, gdzie żyją kleszcze. Największa aktywność tych pasożytów przypada na okres od sierpnia do października. Więc zbierając dzieci w podobne miejsca musimy zwiększyć naszą czujność, gdyż sam moment przekłucia naskórka i wysysania krwi jest bezbolesny (wydzielina kleszcza działa znieczulająco) i może pozostać niezauważony przez małe dziecko. Do zakażenia dochodzi w trakcie ssania krwi przez kleszcza. Typowymi miejscami ukąszeń są: głowa, uszy, miejsca zgięcia dwóch stawów, ręce nogi. Niektóre kleszcze są zakażone bakteriami Borrelia burgdorferi, które wywołują boreliozę. Bakteria rozmnaża się w komórkach w miejscu infekcji, drogą limfatyczną wędruje do węzłów chłonnych i w efekcie może dostać się do różnych narządów, a nawet do centralnego układu nerwowego.

Borelioza jest przewlekłą chorobą bakteryjną, która przebiega z różnymi objawami w kolejnych okresach choroby. W pierwszym stadium choroby występuje rumień wędrujący, który pojawia się na skórze w miejscu ukłucia kleszcza. Zmianom tym może towarzyszyć: zmęczenie, ból głowy, bóle mięśni, gorączka, sztywność karku. W drugim stadium występują zmiany zapalne narządów wewnętrznych. Trzecie stadium to przewlekła infekcja trwająca od roku nawet do kilku lat. Dlatego po powrocie z wycieczki należy dokładnie obejrzeć skórę, a jeśli stwierdzimy kleszcza należy go jak najszybciej wyciągnąć a miejsce po nim zdezynfekować.

Jeżeli obawiamy się, że nasze dziecko może być zarażone borelią należy wykonać badanie krwi. Bakterie, które są przenoszone przez kleszcze powodują wytwarzanie przez organizm przeciwciał (borelioza IgG, borelioza IgM). Można je wykryć już po 4 tygodniach od ukąszenia. Wyniki wątpliwe i pozytywne są weryfikowane metodą blot.

Dobrym sposobem unikania powyższych „gości” w naszym ciele i cele naszych dzieci jest bezwzględne, częste mycie rąk wodą z mydłem przed każdym posiłkiem i po każdej zabawie w piasku czy z psem. Ważne jest również mycie warzyw i owoców przed spożyciem, zwłaszcza kiedy podajemy je naszym pociechom. A kiedy podejrzewamy, że dziecko mogło zarazić się którymś z powyższych pasożytów wystarczy wykonać proste badania opisane powyżej przy każdym zakażeniu.

Zakażenia przewodu pokarmowego

Ostre biegunki infekcyjne to powszechna dolegliwość u dzieci, która najczęściej jest spowodowana zakażeniem rotawirusami lub bakteriami z rodzaju:

• Salmonella,
• Shigella,
• Campylobacter,
• Yersinia.

Do infekcji dochodzi poprzez spożycie skażonej żywności czy wypicie zanieczyszczonej wody, a także klasycznie w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą zarażoną, nawet jeśli nie ma ona żadnych objawów. To sprawia, że biegunka infekcyjna błyskawicznie przenosi się na kolejne dzieci np. w przedszkolu czy szkole.

Wspomniane wyżej drobnoustroje są niewrażliwe na działanie soku żołądkowego, dzięki czemu drogą pokarmową trafiają prosto do jelit. Rotawirusy wnikają do nabłonka przewodu pokarmowego i uszkadzają go, a tym samym upośledzają wchłanianie wody oraz składników pożywienia. Z kolei bakterie wywołują w jelitach miejscowy stan zapalny. Choć działają nieco inaczej, efekt wywołany przez te drobnoustroje jest zbliżony i obejmuje:

• wodnistą, obfitą biegunkę, czasem ze śluzem lub domieszką krwi,
• skurczowe bóle brzucha,
• nudności,
• wymioty,
• gorączkę,
• osłabienie.

Leczenie ostrych biegunek infekcyjnych jest głównie objawowe. Najważniejsze jest zapobieganie odwodnieniu organizmu poprzez stosowanie elektrolitów, a także lekkostrawna dieta. Można wspomóc się również środkami hamującymi biegunkę – te przeznaczone dla małych dzieci zawierają np. taninę czy diosmektyt.

W cięższych przypadkach biegunki bakteryjnej lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu antybiotyku. Z kolei najlepszym sposobem na ograniczenie ryzyko zakażenia rotawirusami lub złagodzenie jego przebiegu jest szczepienie, które należy przeprowadzić u dzieci do 2. roku życia.

Pytania i odpowiedzi

1. Jak różne powierzchnie, takie jak zabawki, książki czy elektronika, mogą wpływać na długość przeżycia bakterii i wirusów odpowiedzialnych za choroby brudnych rączek?

W zależności od rodzaju powierzchni oraz gatunku samego drobnoustroju, ich czas przetrwania wynosi zwykle od kilku godzin do kilku dni. Na podłożu gładkim (np. plastik, szkło) utrzymują się dłużej niż na porowatym, takim jak papier czy tkanina. Ich przeżyciu sprzyja ciepłe i wilgotne środowisko.

2. Czy istnieją różnice w odporności na te infekcje między dziećmi uczęszczającymi do żłobków lub przedszkoli a tymi, które przebywają głównie w domu?

Tak – dzieci w żłobkach i przedszkolach chorują częściej, zwłaszcza na początku. Jednak z czasem tak powszechne narażenie na kontakt z patogenami wzmacnia ich układ immunologiczny i może zwiększyć odporność na infekcje. Z kolei dzieci przebywające w domu chorują rzadziej w okresie przedszkolnym, więc mogą być bardziej podatne na zakażenia po rozpoczęciu edukacji.

3. Jak częste stosowanie antybakteryjnych żeli i mydeł wpływa na rozwój mikrobiomu dziecięcej skóry, i czy może to prowadzić do zwiększonej podatności na inne infekcje?

Nadmierne używanie silnych środków antybakteryjnych negatywnie wpływa na mikrobiom skóry, osłabiając jej naturalną barierę ochronną. To może zwiększyć podatność na infekcje skórne, alergie czy problemy dermatologiczne. Dlatego u dzieci zaleca się stosowanie delikatnych środków myjących, przeznaczonych do ich skóry.