Położeniowe zawroty głowy – przyczyny, objawy i diagnostyka

Położeniowe zawroty głowy to przypadłość polegająca na pojawieniu się zawrotów głowy na skutek zmiany pozycji ciała albo samej głowy. Sprawdź, co może je powodować i jakie badania pozwalają na ich rozpoznanie.

Czym są położeniowe zawroty głowy?

Położeniowe zawroty głowy (łac. benign paroxysmal positional vertigo – BPPV) to jedna z najczęstszych przyczyn nagłych zawrotów głowy, wynikająca ze zmian pozycji ciała lub głowy. Choć dolegliwość ta może być uciążliwa, nie jest związana z poważnymi chorobami neurologicznymi i może być skutecznie leczona.

Przyczyny położeniowych zawrotów głowy

Główną przyczyną położeniowych zawrotów głowy jest zaburzenie funkcjonowania błędnika – struktury odpowiedzialnej za utrzymanie równowagi. W uchu wewnętrznym znajdują się otolity, drobne kryształki węglanu wapnia, które w normalnych warunkach pomagają wykrywać zmiany pozycji ciała. Gdy otolity odrywają się i przemieszczają do kanałów półkolistych, może dojść do nieprawidłowych sygnałów przekazywanych do mózgu, co powoduje zawroty głowy.

📌 Sprawdź, jakie mogą być przyczyny zaburzenia błędnika.

Do czynników ryzyka tego stanu zalicza się zwłaszcza urazy głowy i wstrząśnienia mózgu. Doprowadzić mogą do niego też infekcje ucha wewnętrznego, migreny i inne zaburzenia neurologiczne. Ryzyko rośnie również wraz ze starzeniem się organizmu i spędzaniem dużej ilości czasu w pozycji leżącej (np. po operacjach).

Objawy położeniowych zawrotów głowy

Typowe objawy BPPV to nagłe zawroty głowy wywołane zmianą pozycji głowy (np. obracaniem i podnoszeniem głowy, pochylaniem się, przewracaniem się na łóżku, leżeniem na plecach lub wstawaniem z łóżka). Zawroty głowy są zazwyczaj bardzo intensywne, ale krótkotrwałe. Mogą trwać od kilku sekund do maksymalnie 30 sekund. Po ustąpieniu objawów pacjent czuje się przez chwilę normalnie, aż do kolejnej zmiany pozycji. Zawrotom towarzyszy uczucie wirowania, trwające zazwyczaj od kilka sekund do minuty. Niekiedy pojawiają się nudności, wymioty, zaburzenia równowagi czy oczopląs – niekontrolowane ruchy gałek ocznych. Niektóre osoby po ataku odczuwają również lekkie oszołomienie lub wykazują niepewny chód.

📌 Poznaj pakiet badań związanych z anemią.

Diagnostyka położeniowych zawrotów głowy

Lekarz, zazwyczaj otolaryngolog lub neurolog, rozpoczyna diagnozowanie położeniowych zawrotów głowy od szczegółowego wywiadu medycznego. Pacjent opisuje charakter zawrotów i sytuacje, w których się pojawiają. Ważne jest, przedstawienie historii chorób. Lekarz wykonuje badanie przedmiotowe i przechodzi do bardziej specyficznych metod.

W rozpoznaniu położeniowych zawrotów głowy stosowany jest test Dix-Hallpike’a. Pacjent siada na stole lub łóżku z nogami wyprostowanymi. Lekarz stoi za pacjentem. Pacjent zostaje szybko położony na plecy, głowa jest odchylona o około 20–30 stopni do tyłu (w zależności od techniki i konkretnego przypadku). Głowa pacjenta jest skierowana w lewo lub w prawo w zależności od tego, który kanał półkolisty będzie badany. Po przejściu do tej pozycji lekarz obserwuje pacjenta pod kątem zawrotów głowy i oczopląsu. Po zakończeniu badania jednej strony (po mniej więcej 30 sekundach do minuty), pacjent zostaje podniesiony do pozycji siedzącej, a następnie powtarza się test na drugiej stronie, by zbadać oba kanały półkoliste. Jeśli podczas testu pojawią się oczopląs i zawroty głowy, szczególnie z charakterystycznym opóźnieniem (zwykle do kilku sekund) po przejściu do pozycji leżącej, jest to wskazanie, że pacjent ma BPPV.

Kolejna metoda to test Rolla (McClure-Pagnini), który służy do diagnozowania problemów z błędnikiem. Pacjent siada na stole i zostaje poproszony o położenie się na plecach z głową odwróconą o 90 stopni w kierunku, zależnym od strony, która  ma być przez lekarza badana.  Lekarz obserwuje, czy u pacjenta pojawiają się zawroty głowy oraz oczopląs. Po kilku sekundach pacjent jest proszony o szybkie przekręcenie głowy w przeciwną stronę. Test Rolla może być powtarzany, aby ocenić reakcje na różne pozycje głowy. Jeśli u pacjenta występuje ostry zawrót głowy i oczopląs w wyniku zmiany pozycji głowy (szczególnie w przypadku obrotów głowy o 90 stopni), może to wskazywać na obecność BPPV. Oczopląs, który jest silny i trwa przez kilka sekund, zwykle sugeruje obecność kamieni w kanale półkolistym, co prowadzi do napadów zawrotów głowy. Test Rolla jest więc istotnym narzędziem w diagnostyce BPPV, pozwalającym na ocenę, czy zawroty głowy są związane z zaburzeniami w uchu wewnętrznym.

📌 Przeczytaj także: Zawroty głowy po wstawaniu – jakie badania należy wykonać?

Wykonywane są badania stabilności i równowagi, w których ocenia się funkcję układu przedsionkowego oraz wpływ położeniowych zawrotów głowy na codzienne funkcjonowanie. Ważnym elementem diagnozy są badania elektronystagmograficzne  (ENG) lub videonystagmografii (VNG), rejestrujące ruchy gałek ocznych w odpowiedzi na różne bodźce, co pozwala dokładniej określić, który kanał półkolisty jest zajęty. W razie potrzeby stosowane są badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny, MRI lub tomografia komputerowa, CT). Wykonuje się je głównie w przypadkach, gdy istnieje podejrzenie innej przyczyny zawrotów, np. guza mózgu lub stwardnienia rozsianego.

Położeniowe zawroty głowy mogą być uciążliwe, ale dzięki odpowiedniej diagnostyce i leczeniu można skutecznie je kontrolować i minimalizować ich wpływ na codzienne funkcjonowanie.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela