Przebieg i objawy dysplazji obojczykowo-czaszkowej

Dysplazja obojczykowo-czaszkowa to rzadko diagnozowana choroba genetyczna cechująca się występowaniem licznych anomalii w budowie i funkcjonowaniu układu kostnego oraz problemów stomatologicznych. Przyczyną choroby jest występowanie mutacji w obrębie genu RUNX2. Charakterystycznymi cechami klinicznymi jest niecałkowite wykształcenie obojczyków, obecność zębów nadliczbowych oraz opóźnione zrastanie się szwów czaszkowych. W poniższym artykule odpowiadamy na pytanie co to jest dysplazja obojczykowo-czaszkowa, jakie są jej objawy i przyczyny oraz jak wygląda proces diagnostyczny i terapeutyczny.

Przyczyny i objawy dysplazji obojczykowo-czaszkowej

Dysplazja obojczykowo-czaszkowa (ang. cleidocranial dysplasia, CCD) jest rzadką, wrodzoną chorobą z grupy zaburzeń rozwojowych kości. Dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący oznacza to, że występuje z taką samą częstością u kobiet i mężczyzn, a do ujawnienia się objawów choroby wystarczy posiadanie tylko jednej kopii uszkodzonego genu. Chory rodzic ma 50% szans na przekazanie choroby potomstwu. Około 20% przypadków choroby wywołane jest mutacją sporadyczną (niedziedziczoną). Częstość występowania dysplazji obojczykowo-czaszkowej szacuje się na około jeden przypadek na milion żywych urodzeń.

Przyczyną choroby są mutacje genu RUNX2, zlokalizowanego na chromosomie 6.  Białko kodowane przez ten gen jest jednym z głównych czynników transkrypcyjnych związanych z różnicowaniem osteoblastów czyli komórek uczestniczących w procesie tworzenia kości i rozwoju szkieletu. Gen RUNX2 jest niezbędny do różnicowania osteoblastów podczas procesu kostnienia wewnątrzbłonowego i chrzęstnego. Najprawdopodobniej gen RUNX2 reguluje ekspresję tkanki mezenchymalnej, kontrolując różnicowanie nabłonka zębowego, co może wyjaśniać nieprawidłowości zębowe występujące w przebiegu dysplazji obojczykowo-czaszkowej.  

Dla dysplazji obojczykowo-czaszkowej charakterystyczna jest triada objawów:

• hipoplazja lub aplazja obojczyków;
• deformacja czaszki (duże rozmiary ciemiączka, zwiększony obwód głowy, opóźnione zrastanie szwów, liczne kości Worma);
• anomalie zębowe (opóźnienie wyrzynania się zębów stałych, przedłużone zatrzymanie zębów mlecznych, liczne zęby nadliczbowe).

Charakterystycznymi cechami radiologicznymi dysplazji obojczykowo-czaszkowej są skrócone lub nieobecne obojczyki, opóźnione kostnienie kości czaszki i kości miednicy. Obraz radiologiczny twarzoczaszki wskazuje na cienki, wygięty w dół łuk jarzmowy, nieprawidłowo małe lub nieistniejące zatoki szczękowe, hipoplastyczne kości jarzmowe i nieprawidłowo wykształconą żuchwę. Do zaburzeń stomatologicznych zalicza się hipoplazję szczęki, zęby nadliczbowe, torbiele mieszkowe w szczęce, opóźnione wyrzynanie się zębów, opóźnienie rozwoju korzeni zębów stałych i opóźnienie wchłaniania korzeni zębów mlecznych.

Inne cechy CCD to odwrócone gruszkowate sklepienie czaszki, szeroko rozstawione oczy, wysokie podniebienie, cofnięcie środkowej części twarzy, przodozgryz, krótkie palce dłoni i stóp, szerokie spojenie łonowe, niski wzrost, krótki grzbiet nosa i wąska klatka piersiowa. Nieprawidłowo wykształcona klatka piersiowa w okresie niemowlęcym przyczynia się do występowania zaburzeń oddechowych. Inteligencja pacjentów jest zwykle prawidłowa, ale w niektórych przypadkach może wystąpić głuchota. U chorych może występować zniekształcenie kręgów, skrzywienie kręgosłupa, zahamowanie wzrostu kości długich i dysproporcja budowy ciała obejmująca skrócenie kończyn w stosunku do długości tułowia. Osoby z dysplazją obojczykowo-czaszkową są narażone na zwiększone ryzyko nawracających infekcji zatok i ucha, prowadzących do ubytku słuchu.

📌 Zobacz również: Co to jest dysplazja kampomeliczna? Najczęstsze przyczyny i objawy

Przebieg dysplazji obojczykowo-czaszkowej

Dysplazja obojczykowo-czaszkowa jest chorobą wrodzoną. Część charakterystycznych objawów klinicznych obecna jest już po urodzeniu, a inne mogą pojawiać się wraz z wiekiem. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie choroby, co może być stosunkowo trudne ze względu na rzadkość występowania dysplazji, co nastręcza trudności diagnostycznych. 

Badania dysplazji obojczykowo-czaszkowej

Dysplazja obojczykowo-czaszkowa zazwyczaj jest diagnozowana już na etapie wczesnego dzieciństwa lub w okresie dojrzewania. Podstawą do rozpoznania choroby jest połączenie cech klinicznych, radiologicznych i wyników badań genetycznych. Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej mogą wykazać brak lub niecałkowite wykształcenie obojczyków, a wyniki badań obrazowych szczęki pomagają zidentyfikować zmiany uzębienia. Materiałem biologicznym niezbędnym do wykonania badań molekularnych jest próbka krwi żylnej, z której izolowane jest DNA pacjenta. Badania te umożliwiają potwierdzenie obecności mutacji genu RUNX2. Wynik badania genetycznego ma kluczowe znaczenie w poradnictwie genetycznym dla pozostałych członków rodziny w kontekście planowania potomstwa. W przypadku dysplazji obojczykowo-czaszkowej nie ma leczenia przyczynowego, terapia opiera się na zapobieganiu urazom, ochronie kości czaszki i opiece stomatologicznej obejmującej m.in. leczenie ortodontyczne i usuwanie zębów nadliczbowych.