Rozpoznanie dysplazji ektodermalnej

Dysplazja ektodermalna to duża grupa dziedzicznych chorób, charakteryzujących się defektem budowy i funkcjonowania co najmniej dwóch struktur powstających w trakcie rozwoju embrionalnego z ektodermy, np. skóry, włosów, paznokci, zębów, gruczołów potowych lub łojowych. W poniższym artykule odpowiadamy na pytanie co to jest dysplazja ektodermalna, jakie są jej objawy i przyczyny oraz jak wygląda proces diagnostyczny.

Czym jest dysplazja ektodermalna?

Dysplazja ektodermalna to grupa rzadkich chorób uwarunkowanych genetycznie, charakteryzująca się nieprawidłowym rozwojem tkanek pochodzenia ektodermalnego, np. skóry, zębów, włosów, paznokci, gruczołów łojowych, łzowych, ślinowych, potowych. Ektoderma to jeden z listków zarodkowych, który powstaje w trakcie rozwoju embrionalnego. Z ektodermy rozwija się ektoderma powierzchniowa, z której różnicują się tkanki nabłonka, szkliwo zębów i przydatki skórne oraz neuroektoderma dająca początek układowi nerwowemu. Dysplazje ektodermalne wpływają na funkcjonowanie i rozwój co najmniej dwóch struktur powstających z ektodermy. Należą do chorób rzadkich, szacuje się, że występują z częstością około 1:50 000-1:100 000 osób, częściej diagnozowane są u mężczyzn. W literaturze opisano ponad 200 różnych typów dysplazji, które mogą być dziedziczone w sposób autosomalny dominujący, autosomalny recesywny lub sprzężony z chromosomem X. Choroby te mogą również rozwijać się spontanicznie w wyniku mutacji „de novo”. 

📌 Sprawdź również: Dysplazja diastroficzna – objawy, przyczyny, leczenie

Przyczyny i objawy dysplazji ektodermalnej

Przyczyny dysplazji ektodermalnej są zróżnicowane. Na rozwój tej choroby wpływają dysfunkcje działania szlaków sygnałowych takich jak TNF (czynnik martwicy guza), NF-κB, EDA, Wnt oraz czynników transkrypcyjnych, uczestniczących w regulacji ekspresji genów zaangażowanych w proces organogenezy (powstawanie i rozwój narządów) na wczesnym etapie życia zarodkowego. Uważa się, że największy wpływ na powstanie dysplazji ektodermalnych mają zaburzenia działania szlaku ektodysplazyny A, związanego z czynnikiem martwicy guza. Geny EDA, EDAR, EDARADD i WNT10A kodują białka uczestniczące w funkcjonowaniu szlaku ektodysplazyny A. Mutacje tych genów powodują nieprawidłowe wykształcenie lub całkowity brak włosów, paznokci, gruczołów potowych czy zębów, odpowiadając tym samym za rozwój większości przypadków dysplazji ektodermalnych.

Najczęstszą przyczyną dysplazji ektodermalnych dziedziczonych autosomalnie dominująco są mutacje genu TP53. Również mutacje genów PORCN, KCTD1, MSX1, RIPK4, PVRL1, CDH3, PVRL4, DLX3, CDH3, KRT85, PKP1, KRT81, KRT86, KRT83, NECTIN1, GJB6, GJB2, KRT14, GJA1, KRT16, KRT17 mogą powodować wystąpienie opisywanej grupy chorób. Wyróżnia się wiele podtypów dysplazji ektodermalnych zróżnicowanych pod względem obrazu klinicznego choroby. Do najczęściej występujących objawów zalicza się:

• Nieprawidłowości w liczbie, położeniu, budowie zębów oraz czasie, w jakim wypadają zęby mleczne, a wyrzynają się zęby stałe. Pacjenci mogą nie posiadać zawiązków zębów mlecznych, a wymiary i kształt zębów stałych mogą być nieprawidłowe. U chorych najczęściej obserwuje się brak ostatnich zębów z każdej grupy, czyli z zębów siecznych, przedtrzonowych i trzonowych. Może występować hipoplazja szkliwa i wrodzony brak zębów stałych. Charakterystyczne dla dysplazji ektodermalnych są nieprawidłowości w położeniu zębów – diatemy, tremy, inklinacje czy infrapozycje. Obecne są liczne wady zgryzu. 
• Nieprawidłowości owłosienia – u pacjentów z dysplazją ektodermalną owłosienie jest zazwyczaj słabo rozwinięte. Włosy są krótkie, cienkie, słabe i jasne. Charakteryzują się dużą łamliwością. Niekiedy występuje brak rzęs i brwi oraz łysienie ogniskowe i przewlekłe zapalenie owłosionej skóry głowy. 
• Nieprawidłowości skóry i jej wytworów – skóra chorych na dysplazję ektodermalną jest sucha, cienka, gładka i blada co wynika z małej ilości barwnika. Hiperpigmentacja może występować w okolicach łokci, kolan i powiek. Chorzy skarżą się na szorstkość dłoni i stóp, wynikającą z braku lub nieprawidłowego wykształcenia gruczołów łojowych. Zmniejszona ilość gruczołów ślinowych odpowiada za suchość błony śluzowej gardła i częstsze stany zapalne. U noworodków i niemowląt występują zaburzenia termoregulacji, czego przyczyną są anomalie gruczołów potowych. Chorzy na hipohydrotyczną dysplazję ektodermalną cierpią na niedorozwój gruczołów łzowych, co prowadzi do fotofobii, zapalenia spojówek, suchości oczu i zmniejszonej ilości wytwarzanych łez. 
• Nieprawidłowości w budowie paznokci. Paznokcie pacjentów z dysplazją ektodermalną są cienkie, krótkie, słabo wykształcone, kruche, łamliwe i zniekształcone. Paznokcie mogą oddzielać się od łożyska. Występują zaburzenia keratynizacji. 

📌 Przeczytaj: Badania genetyczne – jak wyglądają? Kiedy je wykonać?

Rozpoznanie dysplazji ektodermalnej

Podstawą rozpoznania dysplazji ektodermalnej jest analiza obrazu klinicznego choroby ze szczególnym uwzględnieniem budowy włosów, skóry, zębów i paznokci. Dodatkowo konieczne może okazać się wykonanie RTG pantomograficznego zębów, trichoskopii (badanie skóry głowy i włosów), trichogramu, czyli oceny stanu cebulek włosowych oraz biopsji fragmentu skóry, aby pobrać materiał biologiczny do badania histopatologicznego. Bardzo często u pacjentów przeprowadza się też badanie genetyczne polegające na określeniu występowania mutacji genowych charakterystycznych dla dysplazji ektodermalnej, np. genu EDAR. Należy pamiętać, że brak opisanej mutacji nie musi być jednoznaczny z wykluczeniem choroby, ponieważ dysplazję mogą wywołać inne zmiany genetyczne.