Rwa kulszowa (ICD-10: M54.3) - przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia

Rwa kulszowa (ICD-10: M54.3) to ból nerwowy spowodowany urazem lub podrażnieniem nerwu kulszowego. Oprócz ostrego bólu może pojawić się nieprzyjemne i dokuczliwe uczucie mrowienia, drętwienia nogi, pleców lub pośladków. Jak rozpoznać rwę kulszową i jakie metody wykorzystuje się w jej leczeniu?

Nerw kulszowy – sprawca dolegliwości

Nerw kulszowy jest najdłuższym i najgrubszym nerwem w ciele. Jego szerokość w najgrubszym miejscu wynosi do 2 centymetrów. Składa się z pięciu korzeni nerwowych — dwóch z odcinka lędźwiowego kręgosłupa (dolna część pleców) i trzech z kości krzyżowej (ostatnia część kręgosłupa). Te włókna nerwowe zbiegają się, tworząc lewy i prawy nerw kulszowy, które biegną po obu stronach ciała do tylnej części kolan. Nerw kulszowy następnie rozgałęzia się na inne nerwy, które ciągną się w dół do nóg, stóp i palców u nóg. Nerwy kulszowe występują symetrycznie po jednym z każdej strony ciała.

Rwa kulszowa – co to jest?

Rwa kulszowa (ICD-10: M54.3) to termin medyczny używany do opisania bólu, który pojawia się w wyniku podrażnienia ścieżki nerwu kulszowego. Objawy mogą dotyczyć dolnej części pleców, bioder, pośladków lub nóg. Rwa kulszowa jest częstym objawem radikulopatii lędźwiowej (lub lędźwiowo-krzyżowej), która odnosi się do każdego zaburzenia wpływającego na korzenie nerwowe w dolnej części pleców. Terminy rwa kulszowa i radikulopatia lędźwiowa są czasami używane jako synonimy, chociaż rwa kulszowa może być również określana jako zespół korzeni lędźwiowo-krzyżowych, kojarzona z dyskopatią lędźwiową czy potocznie nazywana „korzonkami”. Badania sugerują, że rwa kulszowa ustępuje samoistnie (bez leczenia) u większości ludzi, ale u innych występuje przewlekła (długotrwała) rwa, która może wymagać interwencji medycznej, takiej jak fizjoterapia, zastrzyki sterydowe lub niesteroidowe (w przypadku bólu) lub w ostateczności leczenia chirurgicznego.

Rwa kulszowa – objawy

Charakterystycznym objawem rwy kulszowej jest ból, który promieniuje od dolnej części pleców, w dół pośladka do tylnej części uda. Rwa kulszowa zwykle dotyka tylko jednej strony ciała na raz, ale może również wystąpić po obu stronach, w zależności od tego, gdzie nerw został dotknięty wzdłuż kręgosłupa. Ból nerwu kulszowego jest stosunkowo łatwy do zidentyfikowania, a pacjenci nigdy nie mają wątpliwości w podaniu dokładnego miejsca, gdzie boli.

Do objawów rwy kulszowej zaliczamy:

• Rwa kulszowa – gdzie boli? Ostry ból – najczęściej występujący w okolicy lędźwiowo-krzyżowej oraz w pośladku z promieniowaniem. Ból nasila się podczas kaszlu, kichania, zginania lub podnoszenia nóg w górę, leżenia oraz szczególnie dokuczliwy staje się w nocy podczas próby snu;
• parestezje – to przykre, nietypowe doznania czuciowe najczęściej w postaci mrowienia, uczucia kłucia szpilkami, pieczenia, jak również zaburzeń czucia gorąca i zimna czy mimowolnych, niekontrolowanych ruchów nogi;
• drętwienie – spowodowane zaburzeniem przepływu impulsu nerwowego w nerwie kulszowym, często porównywany jest do drętwienia przy np. długim siedzeniu w jednej pozycji, jednak przy stanach podrażnienia nerwu kulszowego drętwienie często jest przewlekłe i uciążliwe dla pacjenta;
• osłabione mięśnie, czasem niedowład – to jeden z cięższych objawów uszkodzenia nerwu. Oznacza to, że sygnały sterujące mięśniami mają problem z dotarciem do miejsca docelowego w plecach lub nogach. Może powodować utykanie, niedowład kończyny czy opadanie stopy;
• nietrzymanie moczu lub stolca – to krytyczny objaw, sugerujący poważny uraz neurologiczny, który wymaga interwencji lekarza i fizjoterapeuty.

Rwa kulszowa – przyczyny

Ból kulszowy jest spowodowany głównie uszkodzeniem nerwu w dolnej części pleców, na przykład urazem, podrażnieniem, stanem zapalnym lub uciskiem nerwu. Wśród najczęstszych przyczyn rwy kulszowej wymienia się przepuklinę dysku (krążka) w kręgosłupie, wywierającą ucisk na korzenie nerwu kulszowego. Niektóre badania sugerują, że do 90% przypadków rwy kulszowej wynika z przepukliny dysku.

Inne problemy związane z kręgosłupem mogą również powodować rwę kulszową, w tym:

• kręgozmyk, polega na przesunięciu się kręgów względem siebie, gdzie kręg leżący wyżej przesuwa się ku przodowi w stosunku do kręgu położonego niżej;
• zapalenie kości i stawów;
• zapalenie nerwów;
• zwężenie otworu kręgowego lub zwężenie kanału kręgowego;
• torbiele przykręgosłupowe;
• nowotwory kręgosłupa lub nerwów;
• choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa;
• ostrogi kostne z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów;
• zarostowe zapalenie pajęczynówki;
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) i stawów krzyżowo-biodrowych, stany zapalne podrażniające stawy kręgosłupa i bioder.

Do pozostałych przyczyn, które również mogą wpłynąć na ucisk czy uszkodzenie nerwu kulszowego należą:

• urazowe uszkodzenie nerwu kulszowego poprzez złamanie miednicy, zwichnięcie stawu biodrowego;
• zespół gruszkowaty, stan wynikający z urazu mięśnia gruszkowatego (krótki mięsień znajdujący się w okolicach pośladkowych);
• niewłaściwa budowa miednicy, wady wrodzone;
• półpasiec;
• ciąża;
• kontuzja;
• nadwaga i otyłość;
• cukrzyca;
• brak aktywności fizycznej;
• wiek.

Rwa kulszowa – leczenie

Diagnostyka rwy kulszowej opiera się zazwyczaj na badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych (zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa, rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa), które pokazują miejsce uszkodzenia, bądź ucisku nerwu, jak również stopień uszkodzenia. Rwa kulszowa – leczenie domowe. W łagodnych przypadkach rwy kulszowej w pierwszej kolejności można zastosować leczenie domowe, które obejmuje przede wszystkim odpoczynek i odbarczenie uciskanego nerwu poprzez leżenie w pozycji embrionalnej z wałkiem włożonym w przestrzeni między biodrem, a żebrami jak również ćwiczenia. Stosowanie naparów przeciwzapalnych, jak z rumianku czy lipy zadziała przeciwzapalnie. Stosowanie chłodnych okładów pomoże zmniejszyć ból, jednak należy pamiętać, że zabliźnianie uszkodzonej przepukliny może trwać nawet kilka tygodni, więc w przypadku przedłużających się dolegliwości warto skorzystać z fachowej pomocy lekarskiej.

W przypadku bólu, który nie ustępuje po zastosowaniu środków samoopieki, pomocne mogą być:

• farmakoterapia – środki przeciwzapalne (NLPZ, paracetamol, tramal), kortykosteroidy, opioidy w skrajnych przypadkach;
• fizykoterapia –zwykleobejmuje ćwiczenia poprawiające postawę, wzmacniające mięśnie i poprawiające zakres ruchu;
• elektroterapia – wykorzystuje różnego rodzaju prądy, które mają za zadanie złagodzenie bólu, odżywienie tkanek, jak również zmniejszenie stanu zapalnego w obrębie uszkodzenia nerwu;
• zastrzyki sterydowe – zastrzyk leku kortykosteroidowego pozwala na zmniejszenie bólu, jak również działa przeciwzapalnie na tkanki;
• leczenie chirurgiczne – zwykle wykonywane tylko wtedy, gdy rwa kulszowa powoduje poważne osłabienie kończyny, utratę kontroli nad jelitami lub pęcherzem, przewlekły ból, który nie poprawia się po innych metodach leczenia.

6 ćwiczeń na rwę kulszową

Najlepszym sposobem na złagodzenie bólu związanego z rwą kulszową jest rozciąganie i ćwiczenia fizyczne. Przedstawiamy 6 ćwiczeń, które wspomogą rozciągnięcie napiętych mięśni oraz powięzi w okolicy lędźwiowo–krzyżowej kręgosłupa, a tym samym poprawią stan rwy kulszowej w okresie zdrowienia:

1. Pozycja gołębia – usiądź w siadzie skrzyżnym – pamiętaj, by Twoje plecy były cały czas wyprostowane – następnie zmień ułożenie nóg tak, aby prawe kolano było wysunięte do przodu, a stopa znajdowała się w okolicy lewego biodra. Lewą nogę przenieś do tyłu i wyprostuj kolano. Przód lewego uda powinien się znaleźć na podłodze. Zostań w tej pozycji kilka minut i zmień stronę.
2. Rozciąganie bioder w pozycji siedzącej – usiądź na krześle ze stopami na podłodze i kolanami ugiętymi pod kątem 90 stopni. Pamiętaj o prostych plecach. Zegnij prawą nogę, kładąc prawą kostkę na lewym kolanie. Pochyl się do przodu i pozwól, aby górna część ciała sięgała do uda. Przytrzymaj przez minutę, oddychając głęboko, zanim puścisz. Powtórz po drugiej stronie.
3. Kolana do klatki piersiowej – ćwiczenie w pozycji na płasko na plecach z ugiętymi kolanami i stopami na podłodze. Powoli podnieś kolana, obejmij rękoma i przytul do klatki piersiowej. Możesz również delikatnie pokołysać się na boki i pomasować cały kręgosłup.
4. Kolano do przeciwnego ramienia – to proste rozciąganie pomaga złagodzić ból rwy kulszowej poprzez rozluźnienie mięśni pośladkowych i gruszkowatych. Połóż się na plecach z wyprostowanymi nogami. Następnie zegnij prawą nogę i spleć dłonie wokół kolana. Delikatnie pociągnij prawą nogę w poprzek ciała w kierunku lewego ramienia. Przytrzymaj minutę. Pamiętaj, aby ciągnąć kolano w miarę swoich możliwości. Powinieneś poczuć ulgę w mięśniu, a nie ból.
5. Rozciągnięcie kręgosłupa w pozycji siedzącej – ból rwy kulszowej pojawia się, gdy kręgi kręgosłupa ulegają uciskowi. Rozciągnięcie kręgosłupa pomaga stworzyć przestrzeń w kręgosłupie, aby zmniejszyć nacisk na krążki. Usiądź na ziemi z nogami wyprostowanymi. Ugnij prawe kolano, a stopę połóż płasko na podłodze po zewnętrznej stronie lewego kolana. Połóż lewy łokieć na zewnątrz prawego kolana i w miarę możliwości dociśnij. Delikatnie zrotuj tułów w prawo tak, aby twój wzrok również był skierowany w tą stronę. Przytrzymaj minutę, a następnie zmień strony.
6. Rozciąganie ścięgna podkolanowego na stojąco – to rozciągnięcie może pomóc złagodzić ból i napięcie ścięgna podkolanowego spowodowane rwą kulszową. Umieść prawą stopę na podwyższonej powierzchni na poziomie bioder. W miarę możliwości spróbuj wyprostować kolano tak, aby z drugą nogą tworzyło kąt prosty. Zegnij ciało lekko do przodu w kierunku stopy. Nie pracuj na siłę, jeśli czujesz opór i ból. Przytrzymaj minutę, a następnie powtórz po drugiej stronie.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Bóle krzyża-problem neurologiczno-ortopedyczny. Objawy, przyczyny, leczenie i profilaktyka. Karski T., Karski J. Neurol. Prakt 16.4 (2016): 9-16.
2. Niecharakterystyczny ból imitujący lewostronną rwę kulszową–opis przypadku. Wójcik G., Piskorz J. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2015., 21.3 ,
3. Pathophysiology of disc-related low back pain and sciatica. II. Evidence supporting treatment with TNF-alfa antagonists. Mulleman D, Mammou S, Griffoul I, Watier H, Goupille P. Joint Bone Spine 2006;73:270-7
4. Individual factors, occupational loading, and physical exercise as predictors of sciatic pain. Miranda H, Viikari-Juntera E, Martikainen R, Takala E, Riihimaki H. Spine 2002;27:1102-9. 
5. Conservative treatment of sciatica: a systematic review. Vroomen PCAJ, Krom MCTFM de, Slofstra PD, Knottnerus JA. J Spinal Dis 2000;13:463-9.