Odra - jak i kiedy sprawdzić odporność?
Odra jest niezwykle zakaźną chorobą dróg oddechowych powodowaną przez zakażenie wirusem odry (ang. measles virus), należącym do rodziny Paramyxowirusów (ang. Paramyxoviridae).
Mimo, że określana jest jako choroba wieku dziecięcego, to zagrożenie stanowi przede wszystkim dla dorosłych, u których może mieć ciężki i powikłany przebieg. Ryzyko zgonu z powodu odry dotyczy przede wszystkim małych dzieci i osób dorosłych powyżej 20 lat oraz osób z zaburzeniami układu odporności. Co czwarty chory wymaga hospitalizacji, a jeden na 1000 przypadków choroby powoduje zgon.
Odra – choroba nadal jest groźna
W Europie w 2017 roku zachorowało na odrę ponad 21 tysięcy osób i odnotowano kilkadziesiąt przypadków śmiertelnych. Ze względu na możliwość przeniesienia na płód, odra jest niezwykle niebezpieczna w okresie ciąży, powodując ryzyko, m.in. przedwczesnego porodu lub poronienia. Najczęściej na odrę chorują niemowlęta od szóstego do dwunastego miesiąca życia (przed pierwszym szczepieniem) oraz dzieci w wieku do 15 lat, które nie otrzymały dawek przypominających szczepionki.
Stosowana od końca lat osiemdziesiątych XX wieku trójskładnikowa szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce, MMR (ang. measles-mumps-rubella), zastosowana w setkach milionów dawek w ponad stu krajach, skutecznie ograniczyła zapadalność na odrę i liczbę śmiertelnych przypadków, niestety aktywność ruchów anty-szczepionkowych ograniczyła jej stosowanie, przyczyniając się do wybuchów epidemii wśród dzieci i dorosłych.
Sprawdź odporność na odrę wykonując badanie dostępne w sklepie internetowym – BADANIE ODRA IgG
Wirusy (wiriony) odry przenoszą się przede wszystkim drogą powietrzną w kropelkach wydzieliny dróg oddechowych chorego w okresie wydalania wirusa, wdychanych przez osoby podatne na zakażenie lub przez przeniesienie wirusa z zabrudzonych wydzieliną chorego przedmiotów na śluzówki dróg oddechowych wrażliwej osoby. Wiriony zachowują zakaźność przez długi czas po opuszczeniu dróg oddechowych chorego. Wirus odry po wniknięciu do komórek nabłonka oddechowego i spojówek, najpierw namnaża się w okolicznych węzłach chłonnych, by potem przeniknąć do krwi, wywołać wiremię i zakazić komórki układu chłonnego całego organizmu.
Odra – wysypka i plamki Koplika są charakterystyczne
Zakaźność jest niezwykle duża – choroba rozwija się u ponad 90% osób podatnych na zakażenie.
Jak przebiega odra? Objawy odry występują 10-12 dni po zakażeniu, początkowo przypominając infekcję dróg oddechowych z wysoką gorączką, bólem gardła, suchym kaszlem, katarem i zaczerwienieniem oczu (zapaleniem spojówek). Po kolejnych 2-4 dniach pojawia się charakterystyczna dla odry wysypka i zaczerwienienie śluzówek jamy ustnej. Wysypka ma charakter plamisto-grudkowy, przyjmuje ciemnoczerwone lub fioletowe barwy i pojawia się najpierw na głowie, po czym stopniowo obejmuje resztę ciała. Nie zajmuje skóry owłosionej głowy, a ustępuje pozostawiając delikatne złuszczanie naskórka. Na błonie śluzowej policzków mogą wystąpić liczne szaro-białe grudki, czyli tzw. plamki Koplika. Inne objawy odry, takie jak biegunka czy jadłowstręt, występują znacznie rzadziej.
Okres największej zakaźności odry przypada na 5 dni przed pojawieniem się wysypki i pierwsze 4 dni jej obecności.
Odra u dorosłych przebiega podobnie jak u dzieci, choć jej przebieg staje się cięższy wraz z wiekiem i szczególnie niebezpieczny u osób niedożywionych, z chorobami układu krążenia i obniżoną odpornością. Choroba jest także szczególnie niebezpieczna dla niemowląt. Powikłania odry u dzieci i dorosłych są różne. U dzieci obserwuje się z różną częstością biegunkę, zapalenie ucha środkowego, zapalenie krtani, zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego oraz rzadko śmiertelne trwałe uszkodzenie mózgu. U dorosłych rozwija się pierwotne zapalenie płuc, wywołane przez wirusa odry lub wtórne, wywołane przez bakterie; rzadziej zapalenie wątroby. Zapalenie płuc stanowi najważniejszą przyczynę zgonu w przebiegu odry u dorosłych. Zapalenie mózgu niesie ryzyko trwałych następstw neurologicznych. Rzadkie powikłanie odry, jakim jest podostre stwardniające zapalenie mózgu rozwija się kilka-kilkanaście lat po zachorowaniu na odrę i prowadzi do zgonu. Ryzyko choroby rośnie, gdy odra dotyczyła dziecka poniżej 2 r.ż.
Prawdopodobieństwo zakażenia odrą – jak wspomniano chorobą przenoszoną z człowieka na człowieka – określane jest przez jej próg odporności zbiorowiskowej. Próg odporności zbiorowiskowej jest odsetkiem ludzi odpornych na określoną chorobę, którego osiągnięcie (w wyniku szczepienia lub przechorowania) zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na tę chorobę osób nieuodpornionych. W efekcie, po osiągnięciu progu odporności zbiorowiskowej liczba nowych zakażonych w populacji zaczyna się zmniejszać i, w efekcie, nie dochodzi do zakażenia masowego. Dla odry próg odporności wynoszący 95% jest znacznie wyższy niż dla innych chorób zakaźnych, przykładowo: świnki (75-86%), krztuśca (92-94%) czy różyczki (83-86%).
Szczepienia i profilaktyka odry – zabezpiecz się
Jak podaje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) w 2017 roku wyszczepialność przeciwko odrze w Polsce spadła poniżej 95 proc., czyli progu uznawanego przez epidemiologów za dolną granicę gwarantującą odporność zbiorowiskową. W konsekwencji od pewnego czasu obserwuje się gwałtowny wzrost liczby zachorowań na odrę wynikający również z napływu obcokrajowców pochodzących z krajów o bardzo niskiej wyszczepialności.
Obniżający się poziom odporności zbiorowiskowej na odrę wynika także z trudności w poprawnym ustalaniu indywidualnego statusu odporności. Sporo osób uważa się za odporne opierając się na przekonaniu o przejściu choroby w dzieciństwie, argumentowanym jednakże często jedynie… powszechnością choroby w owych czasach! W przypadku osób szczepionych źródłem nieporozumień bywa dwudawkowy schemat szczepienia MMR. Po podaniu pierwszej dawki, zabezpieczenie przed odrą uzyskiwane jest u 90-95% szczepionych, natomiast blisko stuprocentowa odporność uzyskiwana jest dopiero po podaniu dawki drugiej – przypominającej.
Tymczasem wiadomo, że odsetek zaszczepionych dwoma dawkami jest mniejszy niż szczepionych jednokrotnie. Ci ostatni, pewni nabytej odporności, w pewnym odsetku powiększają grupę potencjalnie zagrożoną infekcją. Biorąc to pod uwagę, Główny Inspektor Sanitarny zaleca, by osoby dorosłe, które nie są w stanie ustalić na pewno czy przeszły kompletny cykl szczepienia lub czy przechorowały odrę w dzieciństwie, lub w przypadku innych jakichkolwiek wątpliwości, zgłaszały się do lekarza. Bezdyskusyjne rozstrzygnięcie dylematu: odporny/nieodporny przynosi pomiar stężenia w surowicy przeciwciał klasy IgG swoistych dla wirusa odry, czyli ustalenia tzw. serokonwersji.
Obecność swoistych IgG gwarantuje odporność organizmu, bez rozróżnienia, czy zostały wygenerowane w wyniku szczepienia czy przebytej infekcji. Mimo pewnego spadku stężenia IgG z upływem lat, raz nabyta odporność przeciwwirusowa utrzymuje się przez całe dorosłe życie, co wiąże się z obecnością, tzn. pamięci immunologicznej. Pomiar stężenia (lub przyrostu stężenia w kolejnych oznaczeniach) swoistych dla odry przeciwciał IgM i IgG pozwala na monitorowanie dynamiki serokonwersji po szczepieniu, ilustrującej narastanie odporności na wirus.
Po podaniu pierwszej dawki MMR specyficzne IgM pojawiają się po 2-4 tygodniach i utrzymują przez kilka tygodni. Serokonwersja w klasie IgG widoczna jest z tygodniowym przesunięciem. W przebiegu zakażenia wirusem odry przeciwciała IgM stają się wykrywalne w 3-5 dniu po wystąpieniu wysypki i zanikają w 4-8 tygodniu, a przeciwciała IgG w 7-14 dniu. W tym wypadku oznaczenie przeciwciał wykonywane jest w celach diagnostycznych.
dr Tomasz Ochałek
Laboratoria Medyczne DIAGNOSTYKA
Źródła:
- https://www.mp.pl/…/185842,polska-ponizej-bezpiecznego-poziomu-wyszczepialnosci
- https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/165555,odra-u-doroslych
- Sonic Pathology Handbook. A quide to the interpretation of pathology tests. Ed Dr Campbell Kyle. 2014.
