Stwardnienie guzowate – jakie są pierwsze objawy choroby?

Stwardnienie guzowate jest schorzeniem o podłożu genetycznym charakteryzującym się występowaniem guzów i zmian skórnych o nienowotworowym charakterze. Należy do grupy fakomatoz, czyli inaczej chorób nerwowo-skórnych. Guzy powstają zazwyczaj w skórze, płucach, mózgu, sercu i wątrobie. Choroba może przebiegać z różnym nasileniem nawet w obrębie jednej rodziny. U każdej osoby, u której występuje mutacja genu TSC1 lub TSC2, wystąpią objawy stwardnienia guzowatego. O tym, czym dokładnie jest stwardnienie guzowate i jakie są jego przyczyny, przeczytasz w poniższym artykule. Dowiesz się również, jak można odziedziczyć stwardnienie guzowate, w jaki sposób można je zdiagnozować i jak wygląda leczenie.

Czym jest stwardnienie guzowate?

Stwardnienie guzowate (ang. Tuberous Sclerosis Complex, TSC), inaczej zwane zespołem Bourneville’a-Pringle’a, jest chorobą genetyczną dotykającą wielu narządów i układów. W jej przebiegu dochodzi do tworzenia się zmian skórnych i guzów o charakterze nienowotworowym. Mogą one występować na skórze, w sercu, płucach, wątrobie, nerkach i mózgu. Te ostatnie są przyczyną padaczki u dzieci.

W większości przypadków stwardnienie guzowate jest wynikiem spontanicznej mutacji w genie TSC1 lub TSC2. Bardzo ważne jest, aby na początku diagnostyki choroby wykonać analizę przesiewową celem ustalenia, który gen uległ uszkodzeniu.

Jakie są przyczyny stwardnienia guzowatego

Przyczyną stwardnienia guzowatego są mutacje genetyczne. Mogą one dotyczyć genu TSC1, znajdującego się na chromosomie 9 i wytwarzającego białko hamartynę. Druga z mutacji dotyczy genu TSC2 znajdującego się na chromosomie 16, którego produktem jest tuberyna. Nieprawidłowe białka są odpowiedzialne za wywoływanie napadów padaczkowych oraz zmian w mózgu. Naukowcy udowodnili, że uszkodzenie genu TSC2 wiąże się z cięższym przebiegiem stwardnienia guzowatego.

W jaki sposób objawia się stwardnienie guzowate?

Objawy stwardnienia guzowatego mogą być różne u poszczególnych pacjentów. Choroba atakuje głównie skórę i układ nerwowy. Nasilenie objawów jest zróżnicowane: od łagodnych po zagrażające życiu. Objawy często są już widoczne w pierwszym roku życia, jednakże mogą być subtelne i nasilać się latami. 

Do objawów skórnych stwardnienia guzowatego zaliczamy:

• guzki Pringle’a, czyli czerwone naczyniowłókniaki występujące głównie na twarzy,
• bezbarwne plamki o różnej wielkości na ciele,
• włókniaki, czyli płaskie guzki na czole,
• guzki Koenena, czyli włókniaki występujące w okolicy paznokci,
• ogniska skóry szaragrynowej występujące na tułowiu.

Do objawów stwardnienia guzowatego ze strony układu nerwowego należą:

• częste napady padaczkowe, które wykazują odporność na leczenie,
• upośledzenie umysłowe,
• problemy z zasypianiem,
• zaburzenia zachowania,
• zaburzenia osobowości,
• autyzm,
• depresja,
• trudności z nauką u dzieci,
• obecność łagodnych guzków w mózgu.

Dodatkowo stwardnienie guzowate charakteryzuje się występowaniem guzków w sercu, nerkach, wątrobie i siatkówce oka.

Jak można zdiagnozować stwardnienie guzowate?

Stwardnienie guzowate jest diagnozowane na podstawie widocznych u pacjenta objawów. Kiedy rodzice zauważają u dziecka podejrzane zmiany skórne, powinni udać się z nim do lekarza pediatry lub dermatologa.

Aby rozpoznać stwardnienie guzowate, konieczne jest wykonanie badań genetycznych w kierunku mutacji w genach TSC1 i TSC2. Innym z testów, które warto wykonać, jest stwardnienie guzowate badanie duplikacji w genie TSC2. W trakcie diagnostyki bardzo ważne jest również wykonanie badań w kierunku zmian chorobowych obecnych w narządach wewnętrznych. W tym celu wykonuje się rezonans magnetyczny jamy brzusznej i mózgu, tomografię klatki piersiowej oraz badanie określające aktywność mózgu. Po potwierdzeniu rozpoznania rodzina chorego pacjenta powinna zostać objęta opieką poradni genetycznej.

Czy stwardnienie guzowate jest chorobą dziedziczną?

Mimo że stwardnienie guzowate zaliczane jest do chorób genetycznych, tylko nieliczne przypadki dziedziczone są od rodziców. Schorzenie dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący, przy czym dzieci dziedziczące schorzenie mogą mieć objawy inne lub o innym nasileniu niż rodzice. Oznacza to, że wystarczy jedna kopia wadliwego genu od rodzica, aby rozwinęły się objawy. Osoba chorująca na stwardnienie guzowate ma więc 50% szans na przekazanie zmutowanego genu swojemu dziecku.

Tak jak wskazano powyżej, większość przypadków stwardnienia guzowatego to wynik spontanicznych mutacji, które mają miejsce na etapie tworzenia się komórki jajowej, plemnika lub pierwszych podziałów zarodka. Nie są to więc mutacje przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Jak wygląda leczenie stwardnienia guzowatego?

Stwardnienie guzowate jest rzadką chorobą genetyczną, której objawy pojawiają się w ciągu całego życia chorego. Dotyczą one bardzo wielu narządów i układów, dlatego tak ważna jest opieka specjalistów wielu różnych dziedzin.

Stwardnienie guzowate jest schorzeniem niewyleczalnym, można więc jedynie łagodzić objawy chorobowe, zwiększając komfort życia pacjenta. Jeśli chory doświadcza napadów padaczkowych, powinien być pod stałą opieką neurologa i stosować leki przeciwpadaczkowe. Pojawiające się guzy w niektórych przypadkach usuwane są chirurgicznie.

W ostatnich latach pojawił się preparat o nazwie ewerolimus. Jego stosowanie przyczynia się do zmniejszenia rozmiaru guzów nerek i mózgu u pacjentów ze stwardnieniem guzowatym.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela