Tropikalne wakacje - jakie badania po podróży warto wykonać?

Marzymy, planujemy, pakujemy się i w końcu siedzimy w samolocie, który przeniesie nas w egzotyczne miejsca, gdzie daleko od codziennych spraw będziemy mogli zatracić się w beztrosce i słodkim „nic nierobieniu”, w oczekiwaniu na przygodę życia… Potem wracamy pełni wrażeń, przeżyć, naładowani pozytywnymi emocjami, ale czy na pewno bez pasażerów na gapę? Czy badania laboratoryjne po egzotycznej podróży mogą odpowiedzieć na to pytanie?

Ukąszenia owadów tropikalnych? Street food? Ukłucia lub zadrapania? Sprawdź, co przywiozłeś z wakacji…

Podróże do krajów tropikalnych to dynamicznie rozwijająca się gałąź turystyki. Coraz częściej podróżujemy do egzotycznych krajów i regionów, a temu trendowi powinien towarzyszyć wzrost świadomości o potencjalnych ryzykach. Świadomość ta pomoże podjąć działania profilaktyczne, aby wyeliminować czyhające zagrożenia, tak żeby ich następstwa nie przyćmiły nam fantastycznych wspomnień.

Musimy pamiętać, że oprócz zagrożeń związanych z przemieszczaniem się, katastrofami naturalnymi czy incydentami obyczajowymi, pobyt w odmiennej dla nas w strefie klimatycznej może się wiązać ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby zakaźne, w tym tropikalne.

Przed niektórymi z tych chorób możemy zabezpieczyć się poprzez szczepienia ochronne. Jest to skuteczna forma profilaktyki, ale wymaga wcześniejszego wdrożenia. Szczepienia powinny zostać indywidualnie dobrane podczas wizyty lekarskiej i należy wykonać je co najmniej 4-6 tygodni przed planowaną podróżą. Podczas takiej wizyty można także omówić zestaw leków do wykorzystania we własnym zakresie. Niestety, nie na wszystkie choroby tropikalne mamy obecnie dostępne szczepienia.

Małe ukąszenie, duży problem – badania po podróży mogą go zdiagnozować

Droga transmisyjna, czyli taka, w której mechanizmie przenoszenia biorą udział m. in. owady. Jako ochronę przed insektami warto stosować repelenty, moskitiery, siatki w oknach pomieszczeń, odpowiednie ubranie (długie rękawy i nogawki).

Leiszmanioza

Krwiopijne samice muchówek z rodzaju Phlebotomus i Lutzomyia mogą być wektorami dla wiciowca z rodzaju Leishmania. Zarażenie następuje przez ukąszenie przez te owady, co może prowadzić do rozwoju choroby zwanej leiszmaniozą. Możliwe jest też zarażenie poprzez rozgniecenie owada i wtarcie go do rany oraz transmisja pierwotniaka poprzez transfuzję krwi lub dożylne stosowanie narkotyków, a także drogą wertykalną z matki na płód. Choroba ta jest szeroko rozpowszechniona w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej, z wyjątkiem Australii i Oceanii.

Wyróżniamy trzy kliniczne postaci leiszmaniozy: skórną, skórno-śluzówkową i trzewną. Najgroźniejsza forma trzewna pojawia się w Afryce, Ameryce Południowej i Środkowej, krajach Bliskiego Wschodu (Turcja, Irak, Syria, Arabia Saudyjska), Azji Południowej (Indie, Pakistan, Nepal, Bangladesz), Azji Wschodniej (Chiny), południowej Europie (Włochy, Hiszpania).

Denga

Z kolei komary z rodzaju Aedes, np. A. aegypti lub A. albopictus, zwane komarami tygrysimi z powodu białych i czarnych pasków obecnych na ich tułowiu, mogą przenosić wirusy: dengi, chikungunya i Zika. Serotyp 3 i 4 wirusa dengi wywołuje gorączkę krwotoczną denga. Jest to najczęstsza choroba wirusowa przenoszona przez owady w tropikalnych częściach świata. Rezerwuarem wirusów jest człowiek, a przeniesienie patogenu możliwe jest tylko z udziałem komara. Choroba rozwija się w przeciągu dwóch tygodni po ukąszeniu tego insekta. Przechorowanie daje wieloletnią odporność na dany typ wirusa, ale nie na pozostałe serotypy wirusa dengi. Denga swoim występowaniem obejmuje obszary Azji Południowo-Wschodniej, Afryki Subsaharyjskiej, Ameryki Południowej i Środkowej oraz Wysp Oceanii.

Chikungunya

Występująca w Azji Południowo-Wschodniej, na Subkontynencie Indyjskim, w Afryce Subsaharyjskiej i na Karaibach chikungunya rozwija się szybciej niż denga – w ciągu 2-5 dni. Obok trwającej kilka dni gorączki u chorych obserwuje się również bóle głowy, stawów (kolanowych, skokowych, nadgarstków), mięśni, wysypkę i świąd skóry. W przeciwieństwie do z reguły dość szybko ustępujących pozostałych objawów, bóle dużych stawów mogą utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy.

Zika

Ostra choroba zakaźna wywoływana przez wirusa Zika występuje m.in. na wyspach Pacyfiku, w państwach Ameryki Środkowej i Południowej, jak również na wyspach przy zachodnich wybrzeżach Afryki. Wektorem tego wirusa są, podobnie jak w przypadki wirusów dengi i chikungunya, komary z rodzaju Aedes, ale może on być też przenoszony przez kontakty seksualne, transfuzję krwi oraz drogą wertykalną z matki na płód (powodując u dziecka poważne wady rozwojowe, m.in. mikrocefalię).

Malaria

Jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych, którą możemy przywieźć z tropików jest zimnica, czyli malaria. Wywołują ją zarodźce malarii, które przenoszą komary widliszki z rodzaju Anopheles. Pierwotniaki te pasożytują u człowieka w wątrobie oraz w krwinkach czerwonych krwi obwodowej.

Wśród pięciu gatunków zarodźców chorobotwórczych, najgroźniejszym dla nas jest zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum), wywołujący malarię tropikalną. Niestety zarażenie zarodźcem malarii może się skończyć śmiercią, a statystki mówią, iż wśród chorób pasożytniczych doprowadzających do śmierci malaria zajmuje pierwsze miejsce – rocznie umiera z jej powodu nawet do 3 mln osób. W Polsce również notuje się przypadki tej choroby – u osób powracających z egzotycznych podróży. Malaria występuje głównie w Afryce Subsaharyjskiej, Azji Południowo-Wschodniej i Ameryce Południowej. Klasyczne objawy malarii to: dreszcze, napady gorączki, objawy grypopodobne (bóle głowy, mięśni, znużenie, senność), uczucie zimna i wzmożona potliwość). Kryterium laboratoryjnym malarii jest wykrycie zarodźca, jego antygenu lub kwasu nukleinowego we krwi pacjenta. W związku z tym, że nie są aktualnie dostępne żadne szczepienia przeciw malarii, warto zabezpieczać się przed ukłuciami komarów poprzez stosowanie repelentów, moskitier, odpowiedniej odzieży (ubrania jasne, najlepiej zakrywające ciało z długimi nogawkami i rękawami, zakrywające stopy, nakrycie głowy), przebywanie i nocowanie w posiadających wiatraki lub klimatyzowanych pomieszczeniach, unikanie przebywania w miejscach i okresach największej aktywności komarów. Możliwa jest również chemioprofilaktyka – profilaktyczne przyjmowanie leków przeciwmalarycznych, po uprzedniej konsultacji lekarskiej.

Wszystkie wyżej wymienione choroby rozpoznawane są na podstawie objawów klinicznych, a wspomagającą rolę w postawieniu diagnozy odgrywają laboratoryjne badania serologiczne, polegające na oznaczaniu swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko wymienionym czynnikom infekcyjnym, w klasie IgM i/lub IgG.

Czy wiesz, co jesz?

Podczas egzotycznych wojaży należy bardzo uważać na to, co jemy i w jakich warunkach spożywamy posiłki. Przed dolegliwościami gastrycznymi uchronić może mycie rąk, owoców i warzyw; picie wody pochodzącej z bezpiecznego źródła, przegotowanej lub butelkowanej, unikanie napojów z lodem, a także spożywania surowego mięsa i niepasteryzowanych produktów mlecznych.

Do istotnych czynników infekcyjnych przenoszonych drogą pokarmową należy Entamoeba histolytica, czyli pełzak czerwonki. Cysty tego pierwotniaka mogą długo przetrwać na owocach lub warzywach, nie szkodzi im również chlorowanie wody. U osoby zarażonej badanie mikroskopowe może wskazać na obecność pełzaka w kale, natomiast badanie genetyczne umożliwia rozróżnienie pomiędzy Entamoeba histolytica a niepatogennym dla człowieka gatunkiem Entamoeba dispar.

Wirusowe zapalenie wątroby również może szerzyć się drogą pokarmową. Diagnostyka zakażeń wirusami zapalenia wątroby typu A i E (HAV i HEV) – bo o nich mowa – opiera się na badaniach serologicznych – wykryciu przeciwciała swoistych względem tych patogenów we krwi chorego.

Jest ryzyko, jest zabawa? Zbadaj się po powrocie

Jeżeli zaś podczas podróży dochodzi do stosunków seksualnych, szczególnie bez skutecznych zabezpieczeń, należy pamiętać o ryzyku zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. Ryzyko to zależy bezpośrednio od częstości występowania rzeczonych chorób wśród ludności miejscowej, a do najczęstszych należą: chlamydioza, kiła, opryszczka narządów płciowych (HSV-2), kłykciny kończyste (HPV) oraz HIV. Diagnostyka tych infekcji opiera się na wykryciu materiału genetycznego danego patogenu w wymazie z dróg moczowo-płciowych, moczu lub krwi, jak również na badaniach serologicznych (w kierunku obecności swoistych przeciwciał we krwi osoby badanej).

Jakie badania po podróży tropikalnej rozważyć?

W diagnostyce zakażeń, które mogą być związane z egzotycznymi podróżami wykorzystuje się zarówno oznaczenia wykonywane z krwi, jak i z innych materiałów biologicznych – kału, moczu i wymazów. Badania można zlecać pojedynczo, ale w związku z podobnymi objawami wielu infekcji warto posiłkować się pakietami badań, ukierunkowanymi na obserwowane symptomy lub ryzykowne sytuacje:

E-PAKIET PO POWROCIE Z PODRÓŻY TROPIKALNEJ – OBJAWY CHOROBOWE ZE STRONY UKŁADU POKARMOWEGO
E-PAKIET PO POWROCIE Z PODRÓŻY TROPIKALNEJ – KONTAKTY SEKSUALNE, INIEKCJE, TATUAŻE, PIERCING
E-PAKIET PO POWROCIE Z PODRÓŻY TROPIKALNEJ – GORĄCZKA

Po powrocie z rejonów, w których aktualne zagrożenie chorobami zakaźnymi jest podwyższone (np. lokalne ogniska zachorowań, okresowo zwiększona aktywność wektorów), wykonanie badań laboratoryjnych może być wskazane również u osób bezobjawowych.

E-PAKIET KONTROLNY PO POWROCIE Z KRAJÓW BASENU MORZA ŚRÓDZIEMNEGO (EUROPA, AFRYKA PÓŁNOCNA)
E-PAKIET KONTROLNY PO POWROCIE Z AFRYKI SUBSAHARYJSKIEJ, AZJI POŁUDNIOWEJ LUB AZJI POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ
E-PAKIET KONTROLNY PO POWROCIE Z AMERYKI ŚRODKOWEJ/KARAIBÓW LUB AMERYKI POŁUDNIOWEJ

Dbając o to, by nasze podróże do egzotycznych zakątków świata miały szczęśliwy finał, a pięknych wspomnień nie przytłumiła troska o stan naszego zdrowia, pamiętajmy też o potencjalnych zagrożeniach!

Bon voyage!