Uczulenie na paracetamol – objawy i sposoby rozpoznania alergii na znany lek

Uczulenie na paracetamol występuje niezwykle rzadko. Alergia na ten lek w dawkach większych niż 650 mg niekiedy stwierdzana jest u osób uczulonych jednocześnie na aspirynę – kolejny powszechnie stosowany środek leczniczy. Rozpoznanie alergii na paracetamol opiera się głównie na oznaczeniu określonych przeciwciał.

Paracetamol od wielu lat jest jednym z najczęściej stosowanych leków o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Wykazuje również działanie przeciwzapalne, jednak zdecydowanie mniejsze niż niesteroidowe leki przeciwzapalne. Sprawdź, w jaki sposób rozpoznać uczulenie na paracetamol oraz jakie objawy może dawać alergia na ten składnik aktywny.

Paracetamol – co to za lek?

Paracetamol został odkryty w 1878 roku. Początkowo stosowano go głównie jako składnik mieszanek leczniczych. Prawdziwa jego kariera jako leku pojedynczego zaczęła się w 1950 roku. Środek zaliczany jest do grupy nieopioidowych leków przeciwbólowych innych niż niesteroidowe leki przeciwzapalne. W monoterapii może być stosowany jedynie do leczenia łagodnych dolegliwości bólowych. W multimodalnej terapii bólu dobre efekty uzyskuje się dzięki kojarzeniu go z opioidami czy niesteroidowymi lekami przeciwbólowymi. Paracetamol wykorzystywany jest w bólach głowy, gardła, zębów, kostnych, stawowych i mięśniowych, a także w bolesnym miesiączkowaniu. Należy do leków pierwszego rzutu w zwalczaniu gorączki.

Czy paracetamol to lek bezpieczny?

Paracetamol w dawkach terapeutycznych (≤ 4 g/dobę) jest stosunkowo bezpieczny. Przeciwwskazany jest w przypadku występowania wrodzonego niedoboru dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej oraz ostrego i ciężkiego uszkodzenia wątroby. Lek ten stosowany może być nawet przez niemowlęta i kobiety spodziewające się dziecka. Okazuje się jednak, że niektóre osoby wykazują nadwrażliwość na paracetamol. Nadwrażliwość może mieć charakter uczulenia o mechanizmie immunologicznym (nadwrażliwość alergiczna) i wtedy dotyczy wyłącznie paracetamolu,  lub posiadać  mechanizm farmakologiczny, prowadzący do niepożądanych efektów po zażyciu paracetamolu i innych leków o podobnym działaniu należących do NLPZ (nadwrażliwość niealergiczna).

Rodzaje nadwrażliwości European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) wyróżnia dwa rodzaje nadwrażliwości na NLPZ: • nadwrażliwość selektywną (selective reactor – SR) wyłącznie na jeden lek lub jedną podklasę NLPZ z dobrą tolerancją pozostałych podklas; za ten typ nadwrażliwości odpowiadają mechanizmy immunologiczne (nadwrażliwość alergiczna); • nadwrażliwość krzyżową (cross-intolerant – CI) na więcej niż jedną podklasę NLPZ związaną z mechanizmami farmakologicznymi; zahamowanie COX-1 w połączeniu z defektem metabolizmu kwasu arachidonowego wywołuje biochemiczną kaskadę reakcji związanej m.in. z leukotrienami oraz uwalnianiem mediatorów z mastocytów i eozynofilów.

Uczulenie na paracetamol – objawy

Najczęściej obserwowane objawy uczulenia na paracetamol to skórne reakcje alergiczne. U osób z alergią czy ogólniej nadwrażliwością na ten lek stwierdzić można obecność grudek, pęcherzyków, bąbli, rumienia, pieczenia czy świądu skóry. Niekiedy u osób uczulonych na paracetamol rozwijają się: trudności w oddychaniu, mówieniu i połykaniu, duszność, zawroty głowy, nudności, opuchlizna warg, języka, gardła lub twarzy. To tzw. obrzęk naczynioruchowy. W wyniku reakcji alergicznej może dojść do  zapalenia spojówek, objawiającego się ich przekrwieniem i obrzękiem. W cięższych przypadkach rozwija się stały wykwit polekowy czy złuszczające zapalenie skóry. Mogą również wystąpić inne reakcje uczuleniowe – napad astmy oskrzelowej (suchy kaszel, duszności) lub alergiczny nieżyt nosa (intensywny katar). W skrajnych przypadkach istnieje ryzyko obrzęku krtani, skurczu oskrzeli, spadku ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu pracy mięśnia sercowego, a nawet reakcji anafilaktycznej, która może doprowadzić do zgonu. Są to jednak niezwykle rzadkie sytuacje.

Jak rozpoznać uczulenie na paracetamol?

Przy podejrzeniu uczulenia na paracetamol pacjent powinien się zgłosić do lekarza rodzinnego, który po wstępnym rozpoznaniu skieruje do specjalisty alergologa. Podstawowym narzędziem w diagnostyce alergii na paracetamol jest prawidłowo zebrany wywiad. Nierzadko pozwala on wykluczyć możliwość wystąpienia reakcji alergicznej i wskazać inną przyczynę pojawienia się niepożądanych objawów. Najistotniejszymi informacjami, jakie powinno się przekazać lekarzowi, są: rodzaj dolegliwości, czas od spożycia leku do wystąpienia objawów, nadwrażliwość na inne leki. Wśród badań, jakimi posiłkuje się lekarz w określeniu uczulenia na paracetamol i jego charakteru, jest miano odpowiednich przeciwciał. Badanie uczulenia na paracetamol polega na ilościowym oznaczeniu in vitro we krwi przeciwciał klasy IgE, specyficznych w stosunku do paracetamolu. Obecność w odpowiednim stężeniu przeciwciał IgE specyficznych dla paracetamolu,  świadczy o uczuleniu –  nadwrażliwości alergicznej typu natychmiastowego.

W diagnostyce uczulenia na paracetamol wykorzystane są również testy alergiczne skórne i śródskórne. Ujemny wynik testów nie wyklucza alergii i powinien być potwierdzony próbą doustnej prowokacji. To ona jest złotym standardem stosowanym do wykluczenia alergii i nadwrażliwości. Przeciwwskazaniem do próby prowokacji jest występowanie ciężkich reakcji typu opóźnionego czy przebycie wstrząsu anafilaktycznego wiązanego z paracetamolem. Podczas próby prowokacji paracetamolem obowiązują takie same zasady jak przy każdej doustnej próbie prowokacji. Wykonuje ją doświadczony zespół, przeszkolony w zakresie udzielenia pomocy na wypadek anafilaksji. Całkowita kumulacyjna dawka do potwierdzenia ujemnej próby prowokacji powinna wynosić 15–20 mg/kg m.c. paracetamolu.

Uczulenie na paracetamol – postępowanie. Czy należy je zgłaszać?

Pojawienie się objawów uczulenia (nadwrażliwości) na paracetamol, podobnie jak innych działań niepożądanych w związku z zażyciem tego leku, powinno zostać zgłoszone lekarzowi, farmaceucie lub pielęgniarce. Istnieje również możliwość poinformowania o nich bezpośrednio specjalistów z Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Dzięki przekazywaniu informacji na temat skutków ubocznych, w tym alergii na paracetamol, możliwe jest budowanie bazy wiedzy o bezpieczeństwie stosowania tego leku.

W razie potwierdzenia alergii na paracetamol pacjent powinien otrzymać listę leków dla niego bezpiecznych i zaświadczenie o występującej alergii, które należy mieć zawsze przy sobie. Konieczne jest natychmiastowe odstawienie nietolerowanego leku i podanie środków odczulających – zazwyczaj są to leki przeciwhistaminowe, a w cięższych przypadkach glikokortykosteroidy. Na wypadek pojawienia się wstrząsu natychmiast wprowadza się postępowanie przeciwwstrząsowe.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
2. M. Krzyżak-Jankowicz, R. Jankowicz, Metamizol i paracetamol – leki podobne, ale nie takie same, „Medycyna Paliatywna w Praktyce” 2015, t. 9, nr 2, s. 59–65.
3. A. Szczukocka-Zych, Nadwrażliwość na niesteroidowe leki przeciwzapalne u dzieci, „Polish Journal of Allergology” 2019, t. 6, nr 3, s. 84–89.