Wodnisty katar. Co robić, gdy dotyka nas cieknący katar? 

Katar, czyli nieżyt nosa, to bardzo powszechna dolegliwość zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Określenie „nieżyt nosa” obejmuje nie tylko wydzielinę z jamy nosowej, ale też takie objawy jak: obrzęk, uczucie zatkanego nosa, świąd i kichanie. Dla wielu z nas jednak to właśnie wydzielina z nosa jest dolegliwością uprzykrzającą codzienne funkcjonowanie. Jakie mogą być przyczyny kataru?

Różne przyczyny kataru

Osoby doświadczające objawów nieżytu nosa zauważają, że wydzielina z nosa może mieć różny charakter: bardzo rzadki katar, bardzo wodnisty katar, gęsty, przezroczysty lub bardziej żółtozielony, ustępujący po kilku dniach lub utrzymujący się przewlekle. Cechy te mogą być pomocne przy różnicowaniu przyczyn kataru. 

Katar to objaw niespecyficzny, który może mieć różne przyczyny. Zazwyczaj wyróżnia się:

• katar infekcyjny – wywołany najczęściej przez wirusy;
• alergiczny nieżyt nosa – o charakterze okresowym lub przewlekłym;
• niealergiczny, nieinfekcyjny nieżyt nosa – o różnym podłożu, zwykle neurogennym.

Katar infekcyjny

Infekcje błony śluzowej nosa i zatok przynosowych zazwyczaj są wywoływane przez wirusy. Najczęściej przyczyną kataru są wirusy z grupy rinowirusów i adenowirusów oraz wirusy grypy i paragrypy. 

Charakterystyczny dla infekcji wirusowej katar początkowo jest rzadki i wodnisty, a po kilku dniach staje się bardziej gęsty, utrudniający oddychanie przez nos. Często towarzyszy mu obrzęk błony śluzowej, powodujący uczucie zatkanego nosa. W przebiegu infekcji pojawić się może ból gardła, kaszel i lekko podwyższona temperatura – objawy te pozwalają łatwo odróżnić infekcję od kataru o podłożu alergicznym.

Katar infekcyjny zwykle ma charakter ostry i samoczynnie ustępuje po około tygodniu.

Alergiczny nieżyt nosa

Wodnisty katar i kichanie, także swędzenie nosa może być objawem alergii. Alergiczny nieżyt nosa to stan zapalny błon śluzowych przebiegający z udziałem przeciwciał IgE, wytwarzanych w organizmie po kontakcie z alergenem. Najczęstsze przyczyny alergii wziewnych to pyłki drzew i traw, roztocza i pleśnie oraz sierść zwierząt domowych. Szacuje się, że w Polsce na katar alergiczny cierpi około 25 proc. populacji. 

Przy podejrzeniu alergii bardzo ważną rolę w diagnostyce odgrywa wywiad z pacjentem – lekarz bierze pod uwagę występowanie alergii w rodzinie, okoliczności pojawiania się objawów i objawy towarzyszące (np. duszność, łzawienie oczu, napady kichania), a także sezonowość występowania dolegliwości. Identyfikacji czynnika wywołującego alergię dokonuje się za pomocą testów skórnych lub przez identyfikację we krwi przeciwciał IgE specyficznych dla danego alergenu. 

Wodnisty katar u niemowlaka

W przypadku kataru u małych dzieci, szczególnie trudna może być odpowiedź na pytanie: alergia czy przeziębienie? Wodnisty katar i kichanie mogą oznaczać zarówno lekką infekcję, jak i alergię. Niemowlęta są podatne na infekcje wirusowe, ponieważ ich układ odpornościowy nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięty. Wiadomo również, że pierwsze objawy alergii mogą występować już u niemowląt – szczególnie gdy alergie występują u innych członków rodziny. Przyjmuje się, że alergie oddechowe manifestują się po 2. roku życia, choć mogą pojawić się wcześniej.

Gdy pojawia się katar wodnisty u dziecka, należy je uważnie obserwować, ponieważ maluch zwykle nie jest w stanie zakomunikować dodatkowych dolegliwości inaczej niż płaczem i niechęcią do jedzenia. Niezależnie jednak od przyczyny ważne jest dokładne oczyszczanie i nawilżanie noska, aby nie dopuścić do zalegania wydzieliny i zapalenia zatok. 

Niealergiczny nieinfekcyjny nieżyt nosa

W przypadku przeziębienia i alergii zazwyczaj występują dodatkowe objawy, pozwalające określić przyczynę dolegliwości. W uproszczeniu można przedstawić to następująco:

wodnisty katar i kichanie, brak gorączki → alergia

wodnisty katar, gorączka i/lub ból gardła → początek infekcji

Jeśli jednak wykluczone zostaną zarówno infekcja, jak i alergia, a rzadka wydzielina z nosa utrzymuje się przez dłuższy czas, można mówić o tzw. niealergicznym nieinfekcyjnym nieżycie nosa. Pod tym określeniem kryje się grupa dolegliwości o różnorodnych przyczynach, trudna do zdiagnozowania. Rozpoznanie takie stawia się zwykle dopiero po wykluczeniu infekcji i alergii.

Klasyfikacja w tej grupie nie jest jednorodna, ale najczęściej można wyróżnić nieinfekcyjny, niealergiczny nieżyt nosa:

• idiopatyczny (naczynioruchowy) – o nieznanej przyczynie, rozwijający się w dorosłym życiu, głównie u kobiet – objawy pojawiają się wskutek działania niespecyficznych czynników zewnętrznych takich jak zmiana temperatury, wilgotności powietrza czy ciśnienia, a także pod wpływem alkoholu, silnych zapachów czy dymu tytoniowego;

• hormonalny – wynika z przekrwienia śluzówki nosa pod wpływem hormonów estrogenowych, często występuje pod koniec ciąży i do dwóch tygodni po porodzie, ustępuje samoistnie;

• pokarmowy (smakowy) – pojawia się krótkotrwale po spożyciu niektórych pokarmów, najczęściej gorących lub pikantnych;

• polekowy – rozwija się jako efekt uboczny lub nadużywanie głównie donosowych leków obkurczających śluzówkę, lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych;

• zanikowy – związany z uszkodzeniem śluzówki w wyniku mechanicznego urazu lub przewlekłej choroby, często towarzyszy mu nadkażenie bakteryjne i upośledzenie węchu;

• zawodowy – wywoływany przez długotrwałe działanie na śluzówkę czynników drażniących w miejscu pracy;

• osób starszych – katar prawdopodobnie związany ze zmianami w tkankach i unaczynieniu zachodzącymi z wiekiem.

Co stosować na wodnisty katar?

Nie ma jednego sposobu leczenia kataru – każdorazowo należy zidentyfikować przyczynę dolegliwości i w zależności od niej dobrać odpowiednie preparaty. 

W przypadku infekcji wirusowej zazwyczaj stosuje się donosowe leki zmniejszające obrzęk i przekrwienie śluzówki, jednak mogą być one stosowane jedynie przez kilka dni. W przypadku długotrwałego stosowania silnych preparatów może dojść do uszkodzenia błony śluzowej i rozwinięcia polekowego nieżytu nosa. Bezpiecznie natomiast można używać miejscowo wody morskiej i soli fizjologicznej do oczyszczania i nawilżania śluzówki. W przypadku nadkażenia bakteryjnego konieczne będzie zastosowanie antybiotyku. 

Katar alergiczny można leczyć lekami antyhistaminowymi podawanymi doustnie lub glikokortykosteroidami donosowymi. Leki przeciwalergiczne mają działanie długoterminowe – w zależności od nasilenia dolegliwości stosować je należy sezonowo lub całorocznie. W niektórych przypadkach lekarz alergolog może zlecić immunoterapię, czyli odczulanie, polegające na stopniowym przyzwyczajaniu organizmu do danego alergenu, dzięki czemu niepożądana reakcja zostanie wyeliminowana. 

W przypadku niealergicznych, nieinfekcyjnych nieżytów nosa, dobrze sprawdzają się donosowe glikokortykosteroidy oraz preparaty zawierające bromek ipratropium lub kapsaicynę. Zawsze przed zastosowaniem preparatów należy skonsultować się z lekarzem. 

Czy rzadki katar trzeba leczyć?

Katar w przebiegu przeziębienia zwykle łączy się z innymi dolegliwościami i gorszym samopoczuciem. Naturalne jest dla nas, że sięgamy wtedy po różnego rodzaju preparaty z apteki. Mimo że katar mija samoczynnie po krótkim czasie, warto dbać o higienę nosa w czasie infekcji, aby nie dopuścić do nadkażenia bakteryjnego i zajęcia zatok. 

Nieinfekcyjne nieżyty nosa nie zawsze powodują odczuwalną zmianę samopoczucia. Nie czujemy się chorzy, więc nie zawsze szukamy pomocy. Należy jednak wiedzieć, że nieleczony katar alergiczny, spływający do gardła może powodować zapalenie oskrzeli i przyczynić się do rozwoju astmy oskrzelowej. Przewlekły katar innego pochodzenia również może prowadzić do zmian w śluzówce nosa, dlatego nie należy ignorować nawet lekkich objawów. 

Czasami przyczyną wydzieliny z nosa jest budowa anatomiczna przegrody nosowej lub zatok przynosowych – warto wówczas rozważyć leczenie operacyjne, aby wyeliminować problem. 

Mgr Marta Filipowska