Zapalenie jelit u dzieci – objawy, rodzaje, leczenie

Zapalenie jelit u dzieci to problem, z którym mierzą się zarówno rodzice, jak i pediatrzy. Może mieć wiele przyczyn – od infekcji bakteryjnych, przez reakcje alergiczne, aż po poważniejsze choroby przewlekłe, takie jak nieswoiste zapalenia jelit. Prawidłowe rozpoznanie rodzaju zapalenia oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla zdrowia i prawidłowego rozwoju dziecka. W tym wpisie omówimy najczęstsze typy zapaleń jelit u dzieci, ich objawy oraz dostępne metody leczenia.

Zapalenie jelita u dzieci – co to jest?

Zapalenie jelit to reakcja organizmu na różne czynniki drażniące, infekcje lub nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, prowadząca do uszkodzenia błony śluzowej jelit. W konsekwencji dochodzi do zaburzeń ich pracy. Warto podkreślić, że termin ten nie odnosi się do jednej konkretnej choroby, lecz obejmuje całą grupę schorzeń o różnej przyczyny i przebiegu.

Zapalenie jelit u dzieci – objawy, które powinny zaniepokoić

Objawy zapalenia jelit u dzieci mogą być zróżnicowane w zależności od przyczyny oraz rodzaju stanu zapalnego. Najczęściej występujące dolegliwości to:

• bóle brzucha (często o charakterze skurczowym),
• biegunka (czasem z domieszką śluzu lub krwi),
• nudności i wymioty,
• gorączka,
• brak apetytu,
• ogólne osłabienie,
• utrata masy ciała.

W przypadku przewlekłego przebiegu choroby mogą wystąpić także objawy niedożywienia, zahamowanie wzrostu oraz zmiany nastroju. Warto pamiętać, że nie wszystkie dzieci prezentują pełny zestaw objawów. Niekiedy symptomy są niespecyficzne, co utrudnia postawienie szybkiej diagnozy. Szczególnie u niemowląt objawy mogą być mniej charakterystyczne, takie jak drażliwość czy częstsze ulewanie.

Infekcyjne zapalenie jelit u dzieci – objawy 

Infekcyjne zapalenie jelit to jedna z przyczyn ostrych dolegliwości żołądkowo-jelitowych u dzieci. Wśród najczęstszych patogenów wirusowych wymienia się rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień rotawirusy były główną przyczyną ciężkich biegunek wymagających hospitalizacji, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci. 

Typowe objawy infekcyjnego zapalenia jelit to:

• biegunka (często wodnista),
• wymioty,
• bóle brzucha,
• gorączka,
• ogólne osłabienie.

Warto pamiętać, że w przypadku infekcyjnego zapalenia jelit kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawodnienie dziecka, najlepiej za pomocą doustnych płynów nawadniających o obniżonej osmolarności, które skuteczniej zmniejszają objętość stolca i liczbę wymiotów.

Bakteryjne zapalenie jelit u dzieci – objawy i leczenie

Bakteryjne zapalenie jelit u dzieci jest zazwyczaj skutkiem spożycia skażonej żywności lub wody. Najczęstszymi patogenami odpowiedzialnymi za zakażenie są bakterie z rodzaju Salmonella, Shigella oraz Campylobacter. Objawy pojawiają się zwykle nagle i obejmują:

• intensywną biegunkę (często z domieszką śluzu lub krwi),
• wysoką gorączkę,
• silne bóle brzucha o charakterze kolkowym,
• wymioty.

Leczenie polega głównie na nawodnieniu dziecka przy użyciu doustnych płynów nawadniających oraz, w niektórych przypadkach, na zastosowaniu antybiotykoterapii. Aktualne wytyczne zalecają możliwie szybkie wznowienie normalnej, odpowiedniej do wieku diety po początkowym nawodnieniu. Ważne jest również uważne monitorowanie stanu dziecka – w niektórych sytuacjach może być konieczna hospitalizacja.

Nieswoiste zapalenie jelit u dzieci 

Nieswoiste zapalenie jelit (NZJ) u dzieci obejmuje grupę przewlekłych chorób zapalnych jelit o nie do końca poznanej przyczynie. Uważa się, że w ich rozwoju istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego oraz czynniki środowiskowe.
Do najczęstszych postaci NZJ u dzieci należą:

• Choroba Leśniowskiego-Crohna – może obejmować każdy odcinek przewodu pokarmowego, od jamy ustnej po odbyt, choć najczęściej zajmuje końcowy fragment jelita cienkiego i początkowy odcinek jelita grubego. U dzieci objawia się na różne sposoby, najczęściej przewlekłymi bólami brzucha, biegunką (nie zawsze z domieszką krwi), utratą masy ciała, opóźnieniem wzrostu i dojrzewania, a także objawami pozajelitowymi, takimi jak zapalenie stawów, zmiany skórne czy zapalenie oczu. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń i remisji.
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przewlekły stan zapalny ograniczony do błony śluzowej jelita grubego (okrężnicy i odbytnicy). Typowym objawem jest nawracająca biegunka, której towarzyszą bóle brzucha, naglące parcie na stolec oraz ogólne osłabienie. W okresach zaostrzeń mogą również występować gorączka i utrata apetytu. Kluczową rolę w diagnostyce odgrywa kolonoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego.

W odróżnieniu od ostrych zakażeń bakteryjnych, nieswoiste zapalenia jelit wymagają długoterminowej opieki gastroenterologicznej, stosowania leków przeciwzapalnych, immunosupresyjnych, a niekiedy także żywienia pozajelitowego lub leczenia biologicznego. Rozpoznanie opiera się na wynikach licznych badań, a terapia ma na celu złagodzenie objawów, osiągnięcie i utrzymanie remisji oraz poprawę jakości życia dziecka.

Alergiczne zapalenie jelit u dzieci 

Alergiczne zapalenie jelit to reakcja układu odpornościowego na określone alergeny pokarmowe, najczęściej występująca u niemowląt i małych dzieci. Objawy obejmują przewlekłe biegunki, bóle brzucha, kolki, wzdęcia oraz obecność śluzu lub krwi w stolcu. Niekiedy towarzyszą im także zmiany skórne lub objawy ze strony układu oddechowego.

Wyróżnia się trzy główne postacie alergicznego zapalenia jelit:

• FPIAP (alergiczne zapalenie prostnicy i okrężnicy) – najczęstsza postać, występująca zwykle u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, często karmionych wyłącznie piersią. Objawia się obecnością niewielkiej ilości krwi lub śluzu w stolcu. Przebieg jest zazwyczaj łagodny, a objawy ustępują samoistnie.
• FPIES (zespół zapalenia jelita cienkiego i okrężnicy wywołany białkami pokarmowymi) – w postaci ostrej występują gwałtowne wymioty, bladość i senność kilka godzin po spożyciu alergenu (najczęściej mleka krowiego, soi, ryżu lub owsa). Mogą im towarzyszyć biegunka i odwodnienie. Tolerancja na alergeny zwykle rozwija się do 3–5. roku życia.
• FPE (enteropatia wywołana białkami pokarmowymi) – przewlekła postać, objawiająca się biegunką (często tłuszczową), wymiotami, wzdęciami, niedoborem masy ciała, niedokrwistością i hipoalbuminemią. Objawy zwykle ustępują w 1–2. roku życia.

Diagnostyka zapalenia jelit u dzieci

Proces diagnostyczny zapalenia jelit u dzieci rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego. Lekarz zapyta o charakter objawów, takich jak biegunka, bóle brzucha czy obecność śluzu w stolcu, a także o ich nasilenie, czas trwania oraz inne towarzyszące dolegliwości, np. zmiany skórne lub objawy alergiczne. Na tej podstawie może zlecić szereg badań diagnostycznych:

• Badania laboratoryjne: obejmują badanie kału w kierunku wykrycia patogenów (infekcji jelitowych), obecności krwi utajonej oraz markerów stanu zapalnego, w szczególności kalprotektyny – czułego i nieinwazyjnego wskaźnika zapalenia jelit. Dodatkowo wykonuje się badania krwi, takie jak morfologia (np. w celu oceny niedokrwistości), oznaczenia markerów zapalnych (CRP, OB), poziomu elektrolitów (istotnego w przypadku biegunki lub wymiotów) oraz parametrów odżywienia (albumina, żelazo, witaminy). W przypadku podejrzenia alergii przeprowadza się także testy na swoiste przeciwciała IgE, zwłaszcza przy podejrzeniu mechanizmów IgE-zależnych.
• Badania obrazowe: najczęściej wykonuje się USG jamy brzusznej, które jest łatwo dostępne, nieinwazyjne i bezpieczne. W stanach nagłych, np. przy podejrzeniu niedrożności jelit, pomocne może być także RTG jamy brzusznej. 
• Endoskopia: w diagnostyce nieswoistych zapaleń jelit często niezbędne są kolonoskopia oraz gastroskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Zabiegi te pozwalają na bezpośrednią ocenę błony śluzowej jelit.

Pamiętaj: diagnoza zapalenia jelit u dziecka wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia lekarza. Nie próbuj diagnozować ani leczyć dziecka na własną rękę.

📌 Sprawdź: Dieta eliminacyjna, czyli jaka? Na czym polega ten sposób żywienia.

Leczenie zapalenia jelit u dzieci – dostępne opcje

Metody leczenia zapalenia jelit u dzieci zależą od przyczyny i rodzaju schorzenia. Oto główne kierunki terapii:

• Leczenie infekcyjnego (wirusowego) zapalenia jelit: podstawą terapii jest odpowiednie nawadnianie dziecka w celu zapobiegania odwodnieniu. Leki przeciwwirusowe stosuje się rzadko i tylko w wybranych przypadkach.
• Leczenie bakteryjnego zapalenia jelit: w przypadku potwierdzonej infekcji bakteryjnej lekarz może zdecydować o zastosowaniu antybiotyków. Antybiotykoterapia nie jest jednak stosowana rutynowo – ogranicza się ją do ściśle określonych sytuacji klinicznych.
• Leczenie nieswoistych zapaleń jelit (NZJ): terapia jest złożona i długotrwała. Obejmuje stosowanie leków przeciwzapalnych, immunomodulujących, a w cięższych przypadkach także leków biologicznych. Bardzo istotną rolę odgrywa leczenie żywieniowe, a w wybranych sytuacjach konieczna może być interwencja chirurgiczna. Niezwykle ważne jest również wsparcie psychologiczne – zarówno dla dziecka, jak i jego rodziny.
• Leczenie alergicznego zapalenia jelit: podstawą leczenia jest eliminacja uczulającego alergenu z diety dziecka, zgodnie z zaleceniami alergologa i dietetyka.

Zapalenie jelit u dzieci – znaczenie diety

Długotrwałe zapalenia jelit wymagają regularnej opieki specjalistycznej oraz ścisłej współpracy rodziców z lekarzem. Kluczowe są wizyty kontrolne i przestrzeganie zaleceń lekarskich. Niezależnie od rodzaju zapalenia jelit u dziecka, dieta odgrywa bardzo ważną rolę. Odpowiednio dobrany sposób żywienia nie tylko wspomaga leczenie, ale może także zapobiegać nawrotom choroby. W przypadkach, gdy zapalenie ma podłoże immunologiczne lub alergiczne, dieta eliminacyjna może przynieść znaczące efekty.

Objawy zapalenia jelit mogą być nasilane przez ukrytą nadwrażliwość pokarmową. W przeciwieństwie do natychmiastowych reakcji alergicznych IgE-zależnych, nadwrażliwości IgG-zależne mogą manifestować się z opóźnieniem, przyczyniając się do przewlekłego stanu zapalnego w jelitach. Objawy mogą obejmować bóle brzucha, wzdęcia oraz zmiany rytmu wypróżnień. Identyfikacja pokarmów wywołujących takie reakcje może być trudna jedynie na podstawie obserwacji. W takim przypadku pomocne może być wykonanie specjalistycznego testu, takiego jak myfoodprofile, który ocenia poziom przeciwciał IgG specyficznych dla różnych składników pokarmowych. Wyniki tego testu, w połączeniu z obserwacjami klinicznymi i zaleceniami lekarza, stanowią cenne narzędzie w indywidualnym dostosowaniu diety dziecka i potencjalnym złagodzeniu jego dolegliwości jelitowych.

Warto pamiętać, że wszelkie zmiany w diecie oraz decyzje o wykonaniu testów diagnostycznych powinny być podejmowane po konsultacji z lekarzem prowadzącym lub doświadczonym dietetykiem. W przypadku nieswoistych zapaleń jelit (NZJ) rola diety jest złożona i indywidualna, a konsultacja ze specjalistą jest niezbędna.

Podsumowanie 

Jeśli Twoje dziecko często skarży się na bóle brzucha, ma przewlekłą biegunkę, objawy skórne, niepokojące zmiany nastroju lub opóźnienia w rozwoju, warto skonsultować się z pediatrą lub gastroenterologiem dziecięcym. Zapalenie jelit u dzieci to złożony problem, który może mieć wiele przyczyn – od infekcji, przez alergie, aż po choroby przewlekłe. Odpowiednia diagnostyka i właściwe leczenie są kluczowe dla poprawy jakości życia małego pacjenta. Pamiętaj – im szybciej zostanie postawiona diagnoza, tym większa szansa na skuteczne leczenie i uniknięcie powikłań. 

Autor: mgr inż. Aleksandra Świgut, Dział Informacji Naukowej, EUROIMMUN Polska Sp. z o.o.