Zespół Aspergera (ICD-10: F84.5) – objawy u dzieci i dorosłych

Zespół Aspergera (ICD-10: F84.5) to termin używany przez niektórych lekarzy do opisania zaburzenia rozwojowego należącego do zaburzeń ze spektrum autyzmu. Osoby cierpiące na ten typ zaburzeń ze spektrum autyzmu mają zwykle trudności w kontaktach społecznych. Zwykle trzymają się bardzo określonego harmonogramu, mają wąski zestaw zainteresowań i zachowują się w powtarzalny sposób, na przykład machając rękami. Co jeszcze jest charakterystyczne dla zespołu Aspergera?

Zespół Aspergera – co to jest?

Lekarze czasami nazywają zespół Aspergera jako „wysoko funkcjonujące” zaburzenia ze spektrum autyzmu, co oznacza, że jego objawy nie są tak utrudniające codzienność, jak w przypadku innych rodzajów zaburzeń ze spektrum autyzmu. Sama diagnoza zespołu Aspergera została wycofana z oficjalnej klasyfikacji chorób. Zespół Aspergera (ICD-10: F84.5) jest obecnie diagnozowany i opisywany jako zaburzenie ze spektrum autyzmu poziomu pierwszego lub jako autyzm wymagający niewielkiego wsparcia.

Historia zespołu Aspergera – pierwsze opisy

Zespół Aspergera został nazwany na cześć wiedeńskiego lekarza – Hansa Aspergera. W latach 40. XX wieku Asperger jako pierwszy zwrócił uwagę na charakterystyczne problemy występujące u niektórych dzieci, które przebywały pod jego opieką. Większość informacji, jakie dziś eksperci posiadają na temat zespołu Aspergera, pochodziło z prac Hansa Aspergera. Chociaż Hans Asperger był pionierem w badaniach na temat zaburzeń rozwojowych u dzieci, użycie jego nazwiska w odniesieniu do tego zaburzenia jest kontrowersyjne, ze względu na jego nazistowskie sympatię i współpracę przy mordowaniu niepełnosprawnych dzieci w III Rzeszy. Toczące się debaty wskazują, że jego badania mogły promować wymuszoną „higienę rasową”, która obejmowała niemiecką i nazistowską politykę nakazującą zabijanie osób z niepełnosprawnościami i sterylizację rodziców tych dzieci. 

Objawy zespołu Aspergera – jak objawia się zespół Aspergera? 

W przypadku zaburzeń rozwojowych nie ma dwóch osób, które mają takie same objawy, jednak zwykle są one związane z umiejętnościami emocjonalnymi, komunikacyjnymi i behawioralnymi. Osoby z zespołem Aspergera zazwyczaj mówią płaskim, wysokim lub niedostosowanym tonem głosu. Mają problemy z wysyłaniem sygnałów społecznych i odczytywaniem emocji, a ich rozmowy zwykle skupiają się na sobie lub są intensywnie skupione na konkretnym temacie. Objawy zespołu Aspergera, czyli zaburzeń ze spektrum autyzmu poziomu pierwszego, zaczynają się już na wczesnym etapie życia. Większość diagnoz postawionych zostaje u dzieci od 5. do 9. roku życia, chociaż zdarza się, iż diagnoza stawiana jest dopiero w wieku dorosłym. Osoby cierpiące na zespół Aspergera mogą:

• mieć problemy z nawiązaniem kontaktu wzrokowego,
• czuć i zachowywać się niezręcznie w sytuacjach towarzyskich,
• mieć problemy z prowadzeniem rozmów z innymi osobami,
• nie rozpoznawać sygnałów społecznych, które inni ludzie uważają za oczywiste,
• nieumiejętnie odczytywać mowę ciała,
• nie potrafić odczytywać mimiki twarzy,
• nie radzić sobie z okazywaniem większych emocji,
• mówić płaskim, „robotycznym” tonem,
• dużo rozmawiać i wiedzieć na jeden szczególny temat, np. na temat skał lub statystyk piłkarskich,
• ponadprzeciętnie wykazywać się w określonych i szczególnych dla siebie obszarach zainteresowań,
• powtarzać ciągle te same słowa, frazy lub wykonywać te same ruchy,
• funkcjonować według tego samego harmonogramu i nawyków, na przykład spożywać te same posiłki o tych samych porach i nie lubić wprowadzania zmian.

To może Cię zainteresować: Genetyczne uwarunkowania autyzmu.

Objawy Aspergera u osób dorosłych – czy się różnią? 

Żadne objawy zespołu Aspergera nie są specyficzne dla osób dorosłych, chociaż u osób dorosłych z autyzmem poziomu pierwszego częstsze są:

• mniejsza koordynacja ruchowa i niezgrabność ruchowa, 
• osłabione umiejętności werbalne,
• obsesja na punkcie jednego tematu,
• trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, 
• nadwrażliwość np. na dźwięki, oświetlenie, zapachy, smaki.

Diagnoza zespołu Aspergera – jak zdiagnozować zespół Aspergera? 

Jeśli objawy zespołu Aspergera zauważalne są u dziecka, warto skontaktować się z lekarzem pediatrą, który może skierować dziecko do specjalisty specjalizującego się w autyzmie, np. na początek do psychologa, a następnie do psychiatry. 

Lekarz pediatra prawdopodobnie zada pytania dotyczące zachowania dziecka, w tym:

• Jakie występują objawy i kiedy po raz pierwszy je zauważono?
• Kiedy dziecko nauczyło się mówić i jak się porozumiewa?
• Czy skupia się jedynie na konkretnych przedmiotach lub działaniach?
• Czy ma przyjaciół i jak wchodzi w interakcje z innymi?

Następnie lekarz będzie obserwować dziecko w różnych sytuacjach, aby zobaczyć, jak się porozumiewa i zachowuje. 

Zespół Aspergera – test

Nie ma jednego testu diagnozującego zespół Aspergera u dorosłych ani nawet kryteriów diagnostycznych zespołu Aspergera u dorosłych. Dzieje się tak częściowo dlatego, że zwykle wykrywa się go we wczesnym wieku. Jeśli jednak uważasz, że możesz mieć zespół Aspergera w wieku dorosłym, porozmawiaj ze swoim lekarzem, który również pokieruje dalszą diagnostyką u odpowiednich specjalistów. 

Zespół ten jest często leczony przez zespół specjalistów. Lekarze diagnozujący zespół Aspergera to:

• psycholodzy – diagnozują i leczą problemy związane z emocjami i zachowaniem;
• neurolodzy – leczą schorzenia mózgu;
• pediatrzy rozwojowi – specjalizują się w problematyce mowy i języka oraz innych problemach rozwojowych u dzieci;
• psychiatrzy – mają wiedzę specjalistyczną w zakresie schorzeń psychicznych i mogą przepisywać leki w celu ich leczenia.

Autyzm a zespół Aspergera. Czy zespół Aspergera to autyzm?

Lekarze uważali zespół Aspergera i autyzm za odrębne schorzenia. Jednak wydanie z 2013 roku Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), książki używanej przez ekspertów w dziedzinie zdrowia psychicznego w Stanach Zjednoczonych, zmieniło sposób klasyfikacji tego schorzenia.

Obecnie zespół Aspergera nie jest już samodzielnym rozpoznaniem. Jest to część szerszej kategorii zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). Mimo to wiele osób nadal używa terminu „zespół Aspergera”. Zmiana wpisu DSM dotyczącego zespołu Aspergera jest dla niektórych kontrowersyjna, ponieważ osoby, które nie doświadczają intensywnych cech autyzmu i u których wcześniej zdiagnozowano zespół Aspergera, otrzymują teraz taką samą diagnozę, jak osoby niewerbalne, z upośledzeniami intelektualnymi i potrzebę znacznego codziennego wsparcia w zakresie podstawowych umiejętności życiowych.

Dla przejrzystości i złagodzenia zamieszania DSM-5 opisuje trzy różne poziomy ASD w zależności od ilości wsparcia, jakiego dana osoba potrzebuje. Nowa definicja autyzmu opisuje ludzi jako osoby o poziomie intensywności 1, 2 lub 3. Pomimo wykluczenia z klasyfikacji chorób wyrażenie zespół Aspergera jest nadal czasami stosowane. Powodem ciągłego używania tej nazwy jest to, że diagnoza autyzmu może wiązać się ze stygmatyzacją, a osoby, u których wcześniej zdiagnozowano zespół Aspergera, mogą preferować tę nazwę i identyfikować się z nią.

Badanie przeprowadzone w 2017 r. analizujące wpływ usunięcia zespołu Aspergera z DSM wykazało, że zmiana „może potencjalnie zagrozić tożsamości osób dotkniętych tą chorobą”, cytując autyzm jako stygmatyzującą etykietę diagnostyczną. 

DSM-5 uwzględnia także inną diagnozę, zwaną zaburzeniem komunikacji semantyczno-pragmatycznym, której objawy pokrywają się z zespołem Aspergera. Lekarze używają go do opisania osób, które mają problemy z komunikacją społeczną, naukową i w pracy, ale poza tym nie mają innych odchyleń pod względem poznawczym, tzn. w kontaktach międzyludzkich.

Sprawdź również: Tiki nerwowe – przyczyny i objawy. Jak się ich pozbyć?

Leczenie zespołu Aspergera – czy zespół Aspergera da się wyleczyć? 

Objawy i przebieg zespołu Aspergera u każdej osoby są inne, więc nie ma jednego uniwersalnego podejścia. Być może lekarz będzie musiał wypróbować kilka metod, aby znaleźć takie, które działają. Dzięki odpowiedniemu leczeniu osoby z zespołem Aspergera mogą nauczyć się kontrolować niektóre wyzwania społeczne i komunikacyjne, przed którymi stają. Mogą dobrze sobie radzić w szkole i pracy oraz odnosić sukcesy w życiu.

Działania, które lekarz może podjąć podczas terapii w zespole Aspergera to:

• Trening umiejętności społecznych. Podczas sesji grupowych lub indywidualnych terapeuci uczą rodziców oraz/lub ich dziecko, jak wchodzić w interakcje z innymi i wyrażać siebie w odpowiedni sposób. Umiejętności społecznych często najlepiej uczyć się poprzez modelowanie wyuczonych i typowych dla siebie zachowań.
• Terapia logopedyczna. Pomaga to poprawić umiejętności komunikacyjne. Rodzice lub/ oraz ich dziecko uczą się, jak modulować ton głosu podczas rozmowy, aby nie używać płaskiego, „robotycznego” tonu. Terapia ta może również pomóc w nauczeniu się jak prowadzić dwustronną rozmowę i rozumieć sygnały społeczne, takie jak gesty rąk i kontakt wzrokowy.
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Pomaga zmienić wzorce myślenia, dzięki czemu rodzice oraz/lub ich dzieci mogą lepiej kontrolować emocje i powtarzalne zachowania. Ta metoda pomaga poradzić sobie z wybuchami emocji, załamaniami nerwowymi i obsesjami.
• Leczenie farmakologiczne. Nie ma żadnych leków zatwierdzonych do leczenia zaburzeń Aspergera lub spektrum autyzmu. Niektóre leki mogą jednak pomóc w leczeniu powiązanych objawów, takich jak depresja i stany lękowe.
• Edukacja i szkolenie rodziców. Podczas wspierania dziecka z objawami zespołu Aspergera, można nauczyć się wielu technik, dzięki czemu łatwiej pracować nad nabywaniem umiejętności społecznych w domu. Niektóre rodziny korzystają także z pomocy terapeuty rodzinnego, który pomaga im stawić czoła wyzwaniom związanym z mieszkaniem z osobą z zespołem Aspergera.

Lek. med. Katarzyna Lizak