Zespół Axenfelda-Riegera – dowiedz się więcej o tej rzadkiej chorobie

Zespół Axenfelda-Riegera to rzadka choroba genetyczna, która charakteryzuje się szeregiem wrodzonych wad rozwojowych, dotykających przede wszystkim narządu wzroku. Stanowi poważne wyzwanie kliniczne, wymagające interdyscyplinarnego podejścia w diagnostyce i leczeniu. Dowiedz się więcej o przyczynach, objawach, diagnostyce zespołu Axenfelda-Riegera.

Czy zespół Axenfelda-Riegera jest rzadki?

Zespół Axenfelda-Riegera jest uważany za rzadką chorobę genetyczną. Występuje z częstością szacowaną na 1:200 000 osób. Z powodu tej rzadkości klasyfikowany jest jako tzw. choroba rzadka, co oznacza, że dotyka niewielkiego odsetka populacji.

Etiologia i dziedziczenie zespołu Axenfelda-Riegera

Podstawową przyczyną zespołu Axenfelda-Riegera są mutacje w genach PITX2 i FOXC1, zlokalizowanych odpowiednio na chromosomach 4 i 6. Produkty tych genów pełnią kluczową funkcję w prawidłowym rozwoju zarodkowym, szczególnie w kształtowaniu się struktur przedniego odcinka oka. Zaburzenia w funkcjonowaniu tych czynników transkrypcyjnych prowadzą do charakterystycznych wad wrodzonych, obserwowanych w przebiegu zespołu Axenfelda-Riegera.

Warto podkreślić, że u części pacjentów z rozpoznaniem zespołu Axenfelda-Riegera nie udaje się zidentyfikować mutacji w genach PITX2 lub FOXC1. Sugeruje to, że etiologia choroby może być również związana z mutacjami innych, jeszcze nieodkrytych, genów. Badania nad pełnym spektrum podłoża genetycznego zespołu Axenfelda-Riegera wciąż trwają.

Zespół Axenfelda-Riegera dziedziczony jest w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że wystarczy dziedziczenie jednej zmutowanej kopii genu, aby doszło do wystąpienia objawów choroby. Gdy jeden z rodziców cierpi na zespół Axenfelda-Riegera, szansa na przekazanie schorzenia potomstwu wynosi 50%. Możliwe jest również pojawienie się nowej, spontanicznej mutacji, prowadzącej do rozwoju choroby pomimo braku jej występowania w rodzinie.

Klasyfikacja zespołu Axenfelda-Riegera

W zależności od podłoża genetycznego wyróżnia się trzy główne typy zespołu Axenfelda-Riegera:

• Typ I – spowodowany mutacją w genie PITX2 (locus 4q25). Oprócz wad oka obserwuje się tu zaburzenia w obrębie zębów, twarzy oraz jamy brzusznej.
• Typ II – etiologia związana z delecją fragmentu chromosomu 13 (13q14). Objawy kliniczne mogą być zróżnicowane.
• Typ III – wynikający z mutacji w genie FOXC1 (locus 6p25.3). Poza objawami ocznymi mogą tu występować powikłania sercowo-naczyniowe oraz uszkodzenie słuchu.

Niezależnie od podłoża genetycznego kluczową cechą wszystkich typów zespołu Axenfelda-Riegera są nieprawidłowości w obrębie przedniego odcinka oka.

Objawy zespołu Axenfelda-Riegera

Zasadniczymi objawami zespołu Axenfelda-Riegera są wady rozwojowe narządu wzroku, które można podzielić na dwie podstawowe kategorie:

Anomalia Axenfelda

Charakteryzuje się nieprawidłowym rozwojem kąta przesączania, gdzie dochodzi do zrostów między wysuniętą do przodu nierówną linią Schwalbego a obwodowymi pasmami tęczówki. W konsekwencji może prowadzić do rozwoju jaskry wrodzonej, chociaż występuje to dość rzadko.

Anomalia Riegera

Polega na dysgenezji tęczówkowo-rogówkowej, objawiającej się hipoplazją zrębu tęczówki, przemieszczeniem źrenicy (corectopia) oraz obecnością dodatkowych otworów w tęczówce (policoria). Linia Schwalbego może być przesunięta do komory przedniej oka (posterior embryotoxon). Wady te sprzyjają rozwojowi jaskry wrodzonej u 50–60% pacjentów.

📌 Przeczytaj, czym jest zaćma.

Inne objawy

Zespół Axenfelda-Riegera może przejawiać się również innymi nieprawidłowościami, takimi jak:

• wady uzębienia: mikrodoncja (zmniejszenie wymiarów zęba), hipodoncja (brak od 1 do 5 zawiązków zębowych), anodoncja (brak zębów i ich zawiązków),
• hipoplazja (niedorozwój) szczęki,
• dysmorfie twarzy: szeroki grzbiet nosa, telekantus (zwiększona odległość między wewnętrznymi kątami oczu), hiperteloryzm oczny (zbyt szerokie rozstawie oczu),
• wady serca,
• upośledzenie słuchu,
• zaburzenia funkcji przysadki mózgowej i związane z tym problemy ze wzrostem,
• dodatkowe fałdy skórne wokół pępka,
• spodziectwo u chłopców,
• zwężenie odbytu.

Objawy te mogą występować z różnym nasileniem i w różnych konfiguracjach, w zależności od typu genetycznego zespołu Axenfelda-Riegera.

Diagnostyka zespołu Axenfelda-Riegera

Podstawą diagnozy zespołu Axenfelda-Riegera jest stwierdzenie charakterystycznych objawów klinicznych w badaniu okulistycznym oraz potwierdzenie rozpoznania w badaniach genetycznych.

Badanie okulistyczne obejmuje:

• ocenę ostrości wzroku,
• pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• badanie kąta przesączania (gonioskopię),
• ocenę dna oka.

W zależności od podejrzewanych wad towarzyszących mogą być konieczne również inne badania, takie jak badania serca (RTG klatki piersiowej, echo serca), badania słuchu, ocena funkcji przysadki mózgowej. Potwierdzenie rozpoznania wymaga identyfikacji mutacji genetycznych. 

W niektórych przypadkach, gdy etiologia zespołu Axenfelda-Riegera pozostaje nieznana, diagnostyka różnicowa powinna wykluczyć inne choroby, takie jak hipoplazja tęczówki, pierwotna wrodzona jaskra czy zespół Petersa.

Rokowanie w zespole Axenfelda-Riegera

Rokowanie w zespole Axenfelda-Riegera w dużej mierze zależy od nasilenia i rodzaju występujących objawów, a także od skuteczności wdrożonego leczenia, szczególnie w zakresie jaskry. Pacjenci, u których nie rozwinęła się jaskra, mają generalnie dobre rokowanie i mogą prowadzić w miarę normalne życie, choć z koniecznością stałej opieki okulistycznej. Natomiast u osób, u których doszło do rozwoju jaskry wrodzonej, rokowanie jest poważniejsze. Nieleczona jaskra może bowiem prowadzić do całkowitej utraty wzroku, nawet we wczesnym wieku.

Istotnym czynnikiem prognostycznym jest rodzaj mutacji genetycznej, leżącej u podłoża ARS. Mutacje w genie PITX2 często wiążą się z występowaniem dodatkowych wad poza narządem wzroku, co może negatywnie wpływać na ogólny stan zdrowia. Dlatego tak kluczowe jest wczesne rozpoznanie zespołu Axenfelda-Riegera oraz objęcie chorego kompleksową, interdyscyplinarną opieką specjalistyczną. Pozwala to na wdrożenie odpowiednich działań profilaktycznych i terapeutycznych, dających szansę na poprawę rokowania i jakości życia.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska