Zespół WAGR – objawy, przyczyny, leczenie

Zespół WAGR  to zespół objawów wynikający z wad genetycznych, manifestujący się w postaci guza Wilmsa, wrodzonego braku tęczówki, wad układu moczowo-płciowego oraz zaburzeń umysłowych. Rozpoznanie zespołu WAGR opiera się na analizie objawów klinicznych oraz badaniach genetycznych. Leczenie zespołu WAGR polega na łagodzeniu poszczególnych symptomów i zapobieganiu powikłaniom.

Czym jest zespół WAGR?

Zespół WAGR, znany również pod nazwą asocjacji WAGR, jest rzadkim zespołem wad wrodzonych o podłożu genetycznym. Rozwija się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Po raz pierwszy został opisany w 1964 roku przez R.W. Millera i współpracowników. Nazwa WAGR jest akronimem angielskich nazw głównych składowych zespołu:

• W: Wilms tumor (guz Wilmsa, inaczej nerczak zarodkowy) – nowotwór złośliwy nerki rozwijający się u około 45-60% osób z zespołem WAGR, najczęściej u dzieci;
• A: aniridia (wrodzony brak tęczówki) – rzadka, wrodzona i obustronna anomalia rozwojowa tęczówki pojawiająca się u większości osób z zespołem WAGR i zwykle będąca jego pierwszym objawem, zauważalnym tuż po narodzinach dziecka;
• G: genitourinary problems (upośledzenie funkcjonowania układu moczowo-płciowego) – większość wad w obszarze tego układu diagnozowanych jest po narodzinach dziecka;
• R: mental retardation (opóźnienie umysłowe) – u osób z zespołem WAGR stopień opóźnienia jest różny: od bardzo łagodnego po ciężki.

Większość osób z zespołem WAGR cierpi na przynajmniej dwa z wyżej wymienionych schorzeń. W piśmiennictwie można znaleźć opis zespołu WAGR rozszerzony o literę „O” (ang. obesitas, otyłość) – WAGRO.

Częstość występowania zespołu WAGR wynosi od 1 na 500 000 do 1 000 000 miliona osób. Średni czas życia osób z WAGR to 50 lat. Postęp w medycynie oraz rozwój metod diagnostycznych przyczyniają się zarówno do poprawy jakości życia chorych, jak i jego wydłużenia.

Zespół WAGR – przyczyny

Zespół WAGR jest zespołem wad genetycznych, niedziedziczonych – osoba cierpiąca na tę przypadłość nie przekazuje jej swojemu potomstwu. Delecje (zmiany w materiale genetycznym, związane z utratą, czy też wykasowaniem od jednego do kilku par nukleotydów z DNA) zespołu WAGR na ogół powstają de novo już na etapie rozwoju prenatalnego płodu. Zespół WAGR wiąże się z mutacją w rejonie 11p13 w obrębie krótkiego ramienia chromosomu 11. Delecji chromosomalnej ulegają najczęściej:

• gen PAX6 kodujący białko biorące udział w procesach neurogenezy i okulogenezy (odpowiedzialne za rozwój mózgu oraz oczu);
• gen WT1 związany z występowaniem guza Wilmsa oraz dysfunkcją w obszarze układu moczowo-płciowego.

U osób z zespołem WAGRO delecja chromosomu 11 wiąże się dodatkowo z genem BDNF, kodującym białko odpowiedzialne za kontrolę ośrodków głodu, sytości oraz masy ciała. Dodatkowo, delecja genu BDNF zwiększa ryzyko problemów o podłożu neurologicznym.

Zespół WAGR – objawy

Objawy zespołu WAGR związane są głównie z występowaniem chorób, typowych dla składowych zespołu.

Guz Wilmsa często objawia się bólami brzucha, podbrzusza czy okolicy lędźwiowej. W badaniu palpacyjnym jamy brzusznej wyczuwalny może być guz. Czasami pojawiają się: krwinkomocz lub krwiomocz, nawracające infekcje układu moczowo-płciowego, niezamierzona utrata masy ciała czy nadciśnienie tętnicze.

W przebiegu zespołu WAGR bardzo charakterystyczny jest wspomniany wcześniej wrodzony brak tęczówki. Objaw ten u poszczególnych chorych ma różne nasilenie: od całkowitego braku tęczówki aż do jej łagodnego niedorozwoju. Anirida często współwystępuje z innymi patologiami w obrębie oczu, takimi jak np.: jaskra, zaćma, nystygamus (gwałtowne mimowolne rytmiczne drgania lub ruchy gałek ocznych), wady rogówki czy soczewki.

Wrodzone wady układu moczowo-płciowego to:

• u chłopców: spodziectwo (ujście cewki moczowej zlokalizowane jest na brzusznej stronie prącia) i wnętrostwo (jedno lub oba jądra występują w jamie brzusznej lub kanale pachwinowym zamiast w mosznie);
• u dziewczynek: niedorozwój jajników, malformacje macicy, jajowodów lub pochwy.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/choroby-nerek-objawy-profilaktyka-diagnostyka/

U około 30% osób cierpiących na WAGR diagnozuje się niewydolność nerek.

Jednym z objawów zespołu WAGR jest opóźnienie umysłowe i rozwojowe o różnym stopniu nasilenia, choć objaw ten nie zawsze występuje. Mogą pojawić się zaburzenia, takie jak np. nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenia lękowe czy obsesyjno-kompulsywne.

Dodatkowo u osób cierpiących na zespół WAGR niekiedy diagnozuje się problemy ze snem (głównie z zasypianiem). Czasami obserwuje się podwyższone stężenie cholesterolu we krwi.(https://diag.pl/sklep/badania/cholesterol-calkowity/)

problemy w funkcjonowaniu układu oddechowego (kłopoty z oddychaniem, bezdech śródsenny, astma), częste infekcje o podłożu laryngologicznym oraz problemy z napięciem mięśniowym i siłą mięśni. Do objawów zespołu WAGR należy również zapalenie trzustki oraz epilepsja. U osób dotkniętych tym zespołem wad wrodzonych pojawia się także zmniejszona reakcja behawioralna na ból.

W przypadku zespołu WAGRO występują dodatkowo zaburzenia związane z odczuwaniem głodu i sytości – chorzy mają problemy głównie z nadmiernym apetytem i problemy z kontrolą ilości przyjmowanego pokarmu.

Zespół WAGR – diagnostyka

Z uwagi na fakt, że pierwsze objawy zespołu WAGR można zaobserwować tuż po narodzinach dziecka (brak tęczówki czy wady układu moczowo płciowego u chłopców), wstępne rozpoznanie choroby zwykle następuje w pierwszych dniach życia noworodka. Wcześniej, w okresie ciąży, podczas badania USG lekarz może zwrócić uwagę na powiększenie nerek oraz wady układu moczowo-płciowego płodu.

Ostateczne rozpoznanie dają wyniki badań genetycznych.

Zespół WAGR – leczenie

Osoby, u których został zdiagnozowany zespół WAGR, powinny być objęte szczególną opieką medyczną. Niestety nie istnieje możliwość leczenia przyczynowego; pacjenci objęci są terapią polegającą na łagodzeniu symptomów. Z uwagi na różnorodność objawów, chorzy muszą znajdować się pod opieką lekarzy różnych specjalności, takich jak np. onkolog, nefrolog, okulista, psychiatra, psycholog, internista czy pediatra. Chorzy często powinni być poddawani badaniom diagnostycznym: laboratoryjnym oraz obrazowym. W celu poprawy jakości oraz przedłużenia życia, stosowana jest głównie farmakoterapia. Czasami niezbędna jest interwencja chirurgiczna – w przypadku guza Wilmsa leczenie obejmuje dodatkowo chemioterapię i ewentualnie radioterapię.