Kalprotektyna w kale

Oznaczenie kalprotektyny w kale, przydatne w diagnostyce i różnicowaniu stanów zapalnych jelit i przewodu pokarmowego. Kalprotektyna jest wiążącym wapń i cynk białkiem ostrej fazy, produkowanym i wydzielanym przede wszystkim przez leukocyty: neutrofile należące do granulocytów  i monocyty w odpowiedzi na stymulujący bodziec. W przypadku neutrofili, kalpronektyna stanowi ponad 60 % ich białka całkowitego. Jest jednym z regulatorów stanu zapalnego. Zaktywowane leukocyty wydzielają znaczne ilości kalprotektyny, prowadząć do wzrostu jej stężenia w surowicy i płynach ustrojowych oraz w kale, przy czym w stanie prawidłowym stężenie w kale przekracza kilkakrotnie stężenie w surowicy. Bez względu na przyczynę, każdemu stanowi zapalnemu błony śluzowej jelita towarzyszy naciek zapalny granulocytów. Stężenie kalprotektyny w kale odzwierciedla liczbę neutrofili obecnych w nacieku zapalnym śluzówki i stanowi wskaźnik ciężkości zapalenia jelit. Jest markerem stanów zapalnych i chorób nowotworowych przewodu pokarmowego. W NZJ, nieswoistych stanach zapalnych jelit (IBD, ang. inflammatory bowel diseases) dochodzi do rozszczelnienia bariery jelitowej, przenikania z krążenia leukocytów wydzielających kalprotektynę i znacznego wzrostu jej stężenia w kale. Do IBD zalicza się chorobę Leśniowskiego-Crohna  (ang. CD) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa, CU). Wzrost stężenia kalprotektyny w kale towarzyszy również m.in. nowotworom jelita, marskości wątroby i ostremu zapaleniu trzustki. Kalprotektyna pozwala na różnicowanie chorych na IBD i chorych na zespół jelita  drażliwego (ang. irritable bowel sydrome, IBS). Poziom kalprotektyny w kale silnie koreluje z histologiczną i endoskopową oceną aktywności choroby Leśniowskiego-Crohna  (CD) i jelita wrzodziejącego (CU). Wskazaniami do wykonania oznaczenie kalprotektyny w kale są: ocena ostrych stanów zapalnych jelit,  monitorowania chorych na CD i CU lub chorych  po usunięciu polipów,  różnicowanie  IBS i IBD. Ujemny wynik kalprotektyny w kale z dużym prawdopodobieństwem wyklucza nieswoiste zapalenie jelit i pozwala zrezygnować z badania inwazyjnego jakim jest endoskopia. Kalprotektyna może służyć także do monitorowania leczenia chorych na NZJ poddanych leczeniu operacyjnemu, gdyż umożliwia wczesną ocenę wyników terapii oraz rozpoznanie nawrotu choroby.

Wzrost stężenia: nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD), choroba Leśniowskiego-Crohna (CD),  wrzodziejące zapalenie jelita grubego (CU), nowotwory jelita grubego, choroby nowotworowe nie związane z przewodem pokarmowym, aktywne choroby reumatyczne, ostre zapalenie trzustki, marskość wątroby, zapalenie płuc, niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
Spadek stężenia: leczenie hormonami nadnerczy.

Badanie kalprotektyny w kale to test diagnostyczny, który przeprowadzany jest najczęściej w przebiegu diagnozowania różnego typu stanów zapalnych jelit. Dzięki oznaczeniu tego parametru możliwe jest szybkie, wstępne odróżnienie IBS (czyli zespołu jelita drażliwego) od innych schorzeń układu pokarmowego, które mogą wymagać pogłębionej diagnostyki oraz wdrożenia specjalistycznego postępowania leczniczego. Kiedy należy oznaczyć kalprotektynę w kale, jakie objawy mogą wskazywać na rozwój zespołu jelita drażliwego, na czym polega przygotowanie do badania kalprotektyny oraz w jaki sposób należy interpretować wyniki kalprotektyny w kale?

Kalprotektyna (oznaczana skrótowo CLP, ang. calprotectin) to specyficzne białko występujące w ludzkim organizmie. Największe ilości kalprotektyny w warunkach fizjologicznych znajdują się we wnętrzu komórek tworzących ludzki układ odpornościowy – przede wszystkim w neutrofilach, choć CLP obecna jest także w makrofagach, monocytach oraz komórkach nabłonkowych. Kalprotektyna zaliczana jest do tzw. białek ostrej fazy. Uczestniczy ona w przebiegu procesów zapalnych m.in. poprzez regulowanie ich intensywności. Dodatkowo, w przypadku infekcji, kalprotektyna wpływa na hamowanie wzrostu i namnażanie się patogennych bakterii oraz grzybów.

W przebiegu chorób związanych z rozwojem stanów zapalnych w obrębie przewodu pokarmowego (takich jak np. choroba Leśniewskiego-Crohna lub WZJG, czyli wrzodziejące zapalenie jelita grubego) dochodzi do zwiększenia przepuszczalności ścian jelit oraz przenikania m.in. białych krwinek do ich światła. Na skutek tego zjawiska dochodzi do pojawienia się w kale licznych substancji związanych z procesami immunologicznymi, takich jak kalprotektyna. Warto zaznaczyć, że wykrycie w próbce kału kalprotektyny nie pozwala na jednoznaczne ustalenie źródła procesu chorobowego. W połączeniu z dolegliwościami oraz wynikami innych badań laboratoryjnych umożliwia jednak rozpoznanie nasilonego stanu zapalnego w obrębie jelit, dzięki czemu możliwe jest stosowne ukierunkowanie dalszej diagnostyki oraz wdrożenie właściwego postępowania leczniczego.

Badanie kalprotektyny w kale posiada istotną wartość w diagnostyce. Test ten pozwala na zróżnicowanie zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego od zaburzeń organicznych. Najczęstszym wskazaniem do oznaczenia kalprotektyny w kale jest podejrzenie występowania zespołu jelita drażliwego (IBS, ang. irritable bowel syndrome).

Badanie poziomu kalprotektyny w próbce kału zalecane jest najczęściej w przebiegu diagnozowania przyczyn dolegliwości związanych z nieprawidłową pracą układu pokarmowego. Zarówno choroby zapalne, jak i czynnościowe mogą na wczesnych etapach rozwoju prezentować podobne objawy. Oznaczenie kalprotektyny w kale stanowi swoisty test przesiewowy, który pozwala na wykrycie nasilonych stanów zapalnych jelit.

Choroby zapalne jelit określane są zbiorczo jako IBD (ang. inflammatory bowel diseases). W ogólnej populacji występują one względnie rzadko. W tej grupie schorzeń wyróżnia się kilka jednostek chorobowych, z których najczęstsze to choroba Leśniewskiego-Crohna oraz WZJG, czyli wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Choroby te różnią się między sobą zarówno etiologią, jak i przebiegiem oraz patomechanizmem, jednak w obu przypadkach dochodzi do występowania rozległych zmian zapalnych w jelitach oraz związanych z nimi objawów i powikłań zdrowotnych. Wykrycie kalprotektyny w kale może wskazywać na ich rozwój oraz wymaga przeprowadzenia dalszej, szczegółowej diagnostyki. Dodatkowo, poziom kalprotektyny koreluje z aktywnością procesów chorobowych, przez co badanie to może być wykorzystywane do oceny skuteczności wdrożonego leczenia.

Brak obecności kalprotektyny w próbce kału, przy jednoczesnym występowaniu dolegliwości, może sugerować występowanie IBS, czyli zespołu jelita drażliwego. Jest to tzw. przewlekłe schorzenie czynnościowe – oznacza to, że w tkankach jelita nie występują jakiekolwiek zmiany biochemiczne lub organiczne. Dokładna przyczyna rozwoju zespołu jelita drażliwego nie jest dokładnie określona. Wiadomo jednak, że na występowanie IBS duży wpływ wywierają czynniki psychologiczne i behawioralne. Szacuje się, że na IBS może chorować nawet do 11% ogólnej populacji, przy czym najczęściej cierpią na to schorzenie kobiety przed 35 rokiem życia.

Przeprowadzenie badania kalprotektyny w kale zalecane jest pacjentom, którzy doświadczają dolegliwości mogących wskazywać na organiczne lub czynnościowe schorzenia jelit. Warto pamiętać, że zakres objawów oraz stopień ich nasilenia może być dość zróżnicowany oraz ulegać zmianom w czasie. Przykładowe dolegliwości, które powinny skłonić pacjenta do  rozpoczęcia diagnostyki w kierunku zaburzeń funkcji jelit to m.in.:

• Silne bóle brzucha o charakterze skurczowym,
• Przewlekłe biegunki,
• Przewlekłe zaparcia,
• Nieprawidłowa częstotliwość wypróżnień,
• Niepokojąca zmiana wyglądu stolca – np. zmiana zabarwienie, tłuszczowy charakter stolca, odbarwienie stolca,
• Przewlekłe wzdęcia,
• Nudności,

Poza celami diagnostycznymi oznaczenie poziomu kalprotektyny w kale może być także wykorzystywane do oceny aktywności różnego rodzaju chorób zapalnych jelit już po ich rozpoznaniu. W tym celu badanie to wykonywane bywa u pacjentów z rozpoznaną wcześniej chorobą Leśniewskiego-Crohna oraz wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Przeprowadzenie tego testu wykorzystuje się także do oceny skuteczności wdrożonego wcześniej leczenia.

Badanie kalprotektyny w kale nie wymaga specjalnego przygotowania. Istotne jednak jest właściwe pobranie próbki kału do badania. Próbkę stolca należy pobrać do specjalnego pojemnika, które dostępne są w aptece oraz określonych punktach diagnostycznych. Dokładne informacje na temat pobrania próbki kału oraz ewentualnych dodatkowych przygotowań należy uzyskać od lekarza zlecającego badanie lub też od personelu punktu diagnostycznego.

Czas oczekiwania na wynik badania kalprotektyna w kale wynosi od 1 do 5 dni roboczych. Ze względu na uwarunkowania laboratoryjne jest to jedynie orientacyjny przedział czasowy, który może ulegać zmianom. Dokładny czas oczekiwania może także różnić się, w zależności od lokalizacji placówki, gdzie wykonywane jest badanie. W celu uzyskania szczegółowych informacji należy kontaktować się z lokalną placówką przeprowadzającą ten test diagnostyczny.

W celu interpretacji wyników badania kalprotektyny w kale należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem norm referencyjnych, które każdorazowo umieszczane są na dokumentacji wydawanej osobie badanej.

Niski poziom kalprotektyny (poniżej wartości referencyjnej dla normy) świadczy o braku stanu zapalnego w obrębie jelit. W przypadku ciągłego występowania dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego przy jednoczesnym uzyskaniu takiego wyniku należy rozważyć rozszerzenie diagnostyki o dodatkowe testy. W określonych sytuacjach na podstawie tego rezultatu oraz typowego obrazu klinicznego lekarz może już postawić rozpoznanie konkretnej jednostki chorobowej oraz wdrożyć odpowiednie postępowanie lecznicze.

Podwyższony poziom kalprotektyny w kale wskazuje na toczący się w obrębie jelit stan zapalny. Stopień jego nasilenia skorelowany jest z tym, jak bardzo przekroczone są normy dla kalprotektyny w badanej próbce. Warto jednak pamiętać, że niektóre współwystępujące stany chorobowe, jak i przyjmowane przez pacjenta leki mogą wpływać na rezultaty tego badania oraz sztucznie zaniżać poziom kalprotektyny.

Zbyt wysokie wartości kalprotektyny w kale mogą wskazywać m.in. na zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, chorobę Leśniewskiego-Crohna, celiakię, wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz wiele innych schorzeń. W celu precyzyjnego określenia źródła zbyt wysokiego poziomu kalprotektyny oraz przyczyny dolegliwości chorobowych konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych badań. Poza testami laboratoryjnymi mogą one obejmować także badania obrazowe (takie jak USG lub tomografię komputerową) lub też badania inwazyjne, jak kolonoskopia. Dokładne, dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze każdorazowo powinno być zaplanowane wraz z lekarzem, który na podstawie obrazu klinicznego oraz wyników badań będzie w stanie zaproponować optymalne, dobrane indywidualnie, testy oraz leczenie.