Menopauza – hormony i wskaźniki

Pomiary we krwi stężenia: LH, FSH i estradiolu (E2) oraz wyliczenie proporcji: LH/FSH, FSH/LH, E2/FSH przydatne w rozpoznaniu okresu – perimenopauzalnego i menopauzalnego.
Hormon luteinizujący (LH), jest glikoproteinową gonadotropiną wytwarzaną przez komórki gonadotropowe w przednim płacie przysadki mózgowej. Produkcja LH regulowana jest przez hormon uwalniający gonadotropinę (GnRH) podwzgórza (oś podwzgórze-przysadka-gonady). U kobiet ostry wzrost LH, znany jako skok LH, wyzwala owulację i rozwój ciałka żółtego. LH działa synergicznie z hormonem folikulotropowym (FSH).
Hormon folikulotropowy (FSH) jest glikoproteinową gonadotropiną syntetyzowaną i wydzielaną przez komórki gonadotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. Oddziałuje na układ rozrodczy we współdziałaniu z LH. Reguluje rozwój, wzrost, dojrzewanie płciowe i procesy rozrodcze organizmu. U kobiet FSH inicjuje wzrost pęcherzyków jajnikowych, wpływając w szczególności na komórki ziarniste. U kobiet w okresie rozrodczym stężenie FSH spada wraz ze wzrostem stężenia inhibiny B w późnej fazie pęcherzykowej.
Wydzielanie FSH jest kontrolowane przez GnRH w osi podwzgórze-przysadka-gonady.
Estradiol (E2)  jest głównym żeńskim hormonem płciowym, biochemicznie hormonem steroidowym. Reguluje żeński cykl rozrodczy. Odpowiada za rozwój żeńskich drugorzędnych cech płciowych, takich jak: wzrost piersi, poszerzenie bioder i żeński sposób rozłożenia  tkanki tłuszczowej. Jest istotny dla rozwoju i podtrzymywanie żeńskich narządów rozrodczych, takich jak gruczoły sutkowe, macica i pochwa w okresie dojrzewania, dorosłości i ciąży. Wpływa na kondycję tkanek kości, skóry, wątroby i mózgu.
Uproszczona interpretacja wspomnianych  powyżej proporcji stężeń hormonów  zakłada, że:
1. Podczas gdy wartość prawidłowa FSH/LH ~ 1 a) FSH/LH >1 może wskazywać na perimenopauzę/ menopauzę, pierwotną niewydolność jajników b) FSH/LH <1 może wskazywać na PCOS 2. Podczas gdy wartość prawidłowa LH/FSH ~ 1 a) LH/FSH <1 może wskazywać na perimenopauzę/menopauzę, pierwotną niewydolność jajników b) LH/FSH >1 może wskazywać na PCOS 3. Estradiol/FSH >1 wskazuje na potencjalną prawidłową funkcję jajników   Estradiol/FSH <1 może wskazywać na perimenopauzę/menopauzę, zmniejszoną    rezerwę jajnikową Głębszą analizę wielkości liczbowych stosunku: FSH/LH, LH/FSH oraz E2/FSH przytoczono poniżej.
FSH/LH Klimakterium (okres perimenopauzalny, okołomenopauzalny) rozpoczyna się wraz z początkiem regresji funkcji jajników. Wyczerpanie pierwotnych pęcherzyków jajnikowych powoduje zmniejszenie stężenia estradiolu, prowadząc do nieregularnych miesiączek i innych  objawów klinicznych menopauzy. W wyniku osłabienia ujemnego sprzężenia zwrotnego z E2 i obniżenia stężenia inhibiny wzrasta wydzielanie FSH. Podwyższone stężenie FSH przyspieszają dojrzewanie pęcherzyków i skracają długość cyklu menstruacyjnego. Mogą wystąpić cykle bezowulacyjne. Po menopauzie jajnik wydziela androgeny, ale praktycznie nie wydziela estrogenu. Jest niezdolny do reagowania na gonadotropiny i do syntezy E2. Prawie cała pula estradiolu pochodzi wtedy z obwodowej konwersji estronu. Dochodzi do kilkukrotnego spadku jego stężenia. O ile w przypadku kobiet płodnych stosunek stężenia FSH do LH oscyluje ok. 1 (na ogół jest nieznacznie większy),  to w menopauzie, przy diagnostycznym poziomie gonadotropin większym niż 30 mIU/ml, wartość stosunku wzrasta – następuje 10-20-krotny wzrost FSH, przy, na ogół, tylko trzykrotnym wzroście LH. W fizjologicznej menopauzie osiągnięcie tych poziomów może zająć od 1 do 3 lat.  Po menopauzie, analogicznie jak w przypadku okresu rozrodczego, wydzielanie gonadotropin jest pulsacyjne, przy czym pulsacje FSH są bardziej wyraźne. W  przypadku zespołu policystycznych jajników, PCOS, u większości chorych prawidłowemu poziomowi FSH towarzyszy wzrost poziomu LH, co prowadzi do znaczącego spadku wielkości stosunku. U znacznego odsetka kobiet z wyraźnymi klinicznymi objawami PCOS obserwuje się jednak prawidłowy stosunek FSH do LH, co obniża wartość diagnostyczną tego parametru w diagnostyce PCOS.
LH/FSH Wraz z wiekiem jajniki stają się mniej wrażliwe na  (FSH) i  (LH). Fizjologicznie dochodzi do zahamowania produkcji  estrogenu i progesteronu i wzrostu stężenia FSH. Stosunek LH/FSH spada poniżej 1 stając się przesłanką dla rozpoznania perimenopauzy/menopauzy, a także pierwotnej  niewydolności jajników. W okresie okołopauzalnym zaburzenia stężenia estrogenu jajnikowego wpływają na nieprawidłowy mechanizmu sprzężenia zwrotnego z LH, powodujący wzrost uwalniania LH i wzrost jej stężenia w surowicy.  Zwykle u zdrowych kobiet w okresie rozrodczym stosunek LH do FSH plasuje się nieznacznie powyżej 1 (od 1 do 2). U kobiet z PCOS wielkość stosunku osiąga wartości wyższe (2-3), w związku z zaburzeniem  wydzielania GnRH w osi podwzgórzowo-przysadkowogonadalnej.
E2/FSH Wytwarzanie FSH jest regulowane na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego przez estrogeny. Menopauza wiąże się ze spadkiem stężenia E2 i wzrostem stężenia FSH, przy czym w przypadku obu hormonów dynamika zmiany nasila się wraz z wiekiem. Pomiar stężenia obu hormonów i wyliczanie stosunku ich stężeń: E2/FSH są stosowane w diagnostyce okresu przedmenopauzalnego (regularne krwawienie miesiączkowe), wczesno okołomenopauzalnego (mniej przewidywalne krwawienie) lub późnego okołomenopauzalnego. Wzorzec spadku E2 i wzrostu FSH dotyczy wszystkich grup etnicznych, jednakże stężenia obu hormonów zależą od rasy. Kobiety rasy żółtej mają niższe stężenia E2 w porównaniu do rasy białej, ale podobne poziomy FSH. Afroamerykanki w porównaniu do rasy białej mają wyższe stężenia FSH,  przy porównywalnych stężeniach E2. Stosunek stężenia E2 do FSH >1 wskazuje na potencjalną prawidłową funkcję jajników; stosunek E2/FSH <1 może wskazywać na perimenopauzę/menopauzę lub zmniejszoną rezerwę jajnikową.
Uproszczona interpretacja opisanych powyżej stosunków liczbowych zakłada, że:
4. Podczas gdy wartość prawidłowa FSH/LH ~ 1 c) FSH/LH >1 może wskazywać na perimenopauzę/ menopauzę, pierwotną niewydolność jajników d) FSH/LH <1 może wskazywać na PCOS 5. Podczas gdy wartość prawidłowa LH/FSH ~ 1 c) LH/FSH <1 może wskazywać na perimenopauzę/menopauzę, pierwotną niewydolność jajników d) LH/FSH >1 może wskazywać na PCOS 6.       Estradiol/FSH >1 wskazuje na potencjalną prawidłową funkcję jajników       Estradiol/FSH <1 może wskazywać na perimenopauzę/menopauzę, zmniejszoną    rezerwę jajnikową