Anemia u dzieci - objawy, przyczyny, badania

Anemia, znana również pod nazwą niedokrwistość to zaburzenie, które może dotyczyć osób z każdej grupy wiekowej, także dzieci. Rozpoznawana jest wówczas, gdy liczba erytrocytów (krwinek czerwonych) lub poziom zawartego w nich białka transportującego tlen – hemoglobiny spada poniżej wartości referencyjnych (czyli poniżej tzw. normy). Z jakiego powodu anemia rozwija się u dzieci i jak postępować przy jej rozpoznaniu?

Anemia u dzieci – przyczyny

Dane epidemiologiczne pokazują, że anemia może dotyczyć znacznego odsetka dzieci (nawet >30%), szczególnie w wieku przedszkolnym i szkolnym. Najczęściej diagnozowanym typem anemii jest ta, wynikająca z niedoboru żelaza, czyli pierwiastka niezbędnego do syntezy transportującej tlen, upakowanej w krwinkach czerwonych hemoglobiny.

Wśród przyczyn anemii u dzieci wymienia się:

• Niedobór żelaza → anemia mikrocytowa: niedobór żelaza wynika z małej podaży w diecie, zwiększonego zapotrzebowania (np. okres wzmożonego wzrostu) lub nadmiernej utraty żelaza (np. krwawienia z przewodu pokarmowego, obfite pierwsze miesiączki)
• Niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego → anemia megaloblastyczna: niedobór wynika z nieprawidłowej podaży w diecie, może być także skutkiem choroby autoimmunologicznej (np. anemia złośliwa)
• Nasilone niszczenie krwinek czerwonych → anemia hemolityczna: może być wynikiem toczących się w organizmie infekcji, stosowania leków, nieprawidłowości w budowie samej krwinki czerwonej (hemoglobinopatie np. anemia sierpowata)
• Inne choroby o przewlekłym przebiegu (np. choroby zapalne jelit, przewlekła choroba nerek)
• Zaburzenia w funkcjonowaniu szpiku kostnego powodujące upośledzenie produkcji krwinek czerwonych → anemia aplastyczna: poza spadkiem produkcji krwinek czerwonych upośledzona jest również produkcja innych linii komórkowych (krwinek białych, płytek krwi)

Anemia u dzieci – objawy

Początkowy przebieg anemii jest najczęściej bezobjawowy. Objawy stają się bardziej nasilone im mniejsza jest ilość krwinek czerwonych i niższe jest stężenie hemoglobiny. Większość objawów anemii jest skutkiem spadku utlenowania tkanek w obrębie całego organizmu.

Wśród objawów anemii wymienia się bladość powłok skórnych, opóźniony wzrost i rozwój, spadek kondycji fizycznej (zadyszka, problem z wejściem po schodach, brak siły), kołatanie serca, zawroty i ból głowy, drażliwość, opóźnione dojrzewanie (brak miesiączki, nieregularne miesiączki), trudności w gojeniu ran, brak koncentracji i trudności w zapamiętywaniu, spaczony apetyt (potrzeba zjadania produktów niejadalnych np. kredy, ziemi, mąki ziemniaczanej). Pojawiają się problemy ze skórą, jest ona sucha, nadmiernie przerzedzają się włosy. Charakterystyczne są również zmiany w postaci wklęśnięcia w obrębie płytki paznokcia (paznokcie łyżeczkowate). Anemii z niedoboru witaminy B12 może towarzyszyć dodatkowo bolesność i obrzęk języka oraz zaburzenia neurologiczne (np. drętwienie i mrowienie kończyn), a anemii hemolitycznej zażółcenie powłok skórnych. Każdy typ anemii wiąże się ze zwiększoną zachorowalnością, co można zaobserwować u dzieci m.in. jako zwiększenie częstotliwości sezonowych infekcji.

Anemia u dzieci – badania

Bardzo istotnym badaniem, na podstawie którego możliwe jest zdiagnozwanie anemii u dziecka jest morfologia krwi, w której elementy morfotyczne krwi podlegają zarówno ilościowej jak i jakościowej ocenie. Wynik badania wnosi wiele istotnych informacji na temat ogólnej kondycji organizmu, możliwych niedoborów pierwiastków lub witamin będących przyczyną anemii oraz etiologii toczących się infekcji. Pozwala także na wykluczenie chorób hematologicznych lub zaburzeń odporności. Dodatkowymi badaniami służącymi ustaleniu przyczyny anemii są badania monitorujące gospodarkę żelazem (transferryna, ferrytyna), badania stężenia witaminy B12 i kwasu foliowego oraz inne badania biochemiczne, pozwalające na zdiagnozowanie jako przyczyny anemii np. toczącej się w organizmie choroby przewlekłej. W przypadku podejrzenia dysfunkcji szpiku kostnego i anemii aplastycznej, niezbędnym badaniem jest biopsja szpiku.

Jak leczyć anemię u dzieci?

W wybraniu właściwego sposobu leczenia anemii niezbędne jest poprawne zdiagnozowanie przyczyny choroby. W przypadku anemii z niedoboru żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego metodą leczenia jest farmakologiczne uzupełnianie stwierdzonych niedoborów oraz stosowanie właściwie skomponowanej diety wspomagającej proces leczenia. W przypadku anemii hemolitycznej niezbędne jest znalezienie i wyeliminowanie przyczyny hemolizy krwinek. Jeżeli anemia jest konsekwencją choroby przewlekłej konieczne jest leczenie choroby podstawowej. Najtrudniejsza w leczeniu jest anemia aplastyczna. Jest to ten typ anemii, który do wyzdrowienia pacjenta ostatecznie wymaga przeszczepienia komórek macierzystych (przeszczepienie szpiku).

Jak powinna wyglądać dieta u dzieci z anemią?

W przypadku stwierdzonego niedoboru żelaza, dieta dziecka powinna być bogata w produkty zawierające ten mikroelement. Produktami bogatymi w żelazo są mięso i jego przetwory, ryby, jaja, produkty zbożowe (np. kasza), nasiona roślin strączkowych, orzechy, zielone warzywa (brokuły, brukselka, szpinak) oraz owoce jagodowe. Ważną informacją jest fakt, że żelazo wykazuje lepszą przyswajalność, jeżeli źródłem jego pochodzenia są produkty odzwierzęce. Żelazo pochodzące z produktów roślinnych wchłania się aż dwukrotnie gorzej. Przystępność żelaza zwiększa spożywanie go wraz z kiszonkami oraz preparatami aptecznymi lub produktami spożywczymi z dużą zawartością witaminy C. Ponieważ rośliny są mało istotnym źródłem witaminy B12, w przypadku anemii wynikającej z jej niedoboru, dieta dziecka powinna być bogata w mięso, ryby, jaja i nabiał (mleko, jogurty naturalne, sery żółte i pleśniowe). Z kolei w przypadku anemii wynikającej z niedoboru kwasu foliowego, dietę dziecka należy uzupełnić w szpinak, sałatę, białą fasolę, pietruszkę, jaja, brukselkę, jarmuż, brokuły, ciecierzycę, słonecznik i sezam.

Bibliografia

1. Anemia in the pediatric patient. Gallagher PG. Blood. 2022 Aug 11;140(6):571-593. doi: 10.1182/blood.2020006479. PMID: 35213686
2. Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać. Janczak M, Janczak A. Nowa Pediatr 2019; 23(4): 123-128
3. Iron deficiency and other types of anemia in infants and children. Wang M. Am Fam Physician 2016; 15: 270-278.
4. Evaluation of anemia in children. Janus J, Moerschel SK. Am Fam Physician. 2010 Jun 15;81(12):1462-71. PMID: 20540485
5. World Health Organization: Vitamin and Mineral Nutrition Information System. Haemoglobin concentrations for the diagnosis of anemia and assessment of severity. 2011.