Autoimmunologiczne zapalenie wątroby – jakie badania diagnostyczne warto wykonać?

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby to przewlekła choroba stopniowo niszcząca ten narząd. Może się rozwinąć w każdym wieku, a najczęściej jest rozpoznawana u osób między 4. a 6. dekadą życia. Sprawdź, jakie objawy towarzyszą autoimmunologicznemu zapaleniu wątroby i na podstawie jakich badań lekarz stawia rozpoznanie tej choroby.

Co to jest autoimmunologiczne zapalenie wątroby?

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która rozwija się na podłożu nieprawidłowego działania układu odpornościowego. Charakteryzuje się postępującym procesem martwiczo-zapalnym wątroby. W jej przebiegu stwierdza się obecność autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom wątroby, powstających w wyniku procesu autoimmunizacji. Występuje też przekraczający normę poziom immunoglobulin G, IgG, (rodzaj przeciwciał uczestniczących we wtórnej odpowiedzi układu odpornościowego, czyli po wcześniejszym kontakcie z antygenem – substancji pobudzającej układ odpornościowy do działania). Jak dotąd nie poznano dokładnie przyczyn autoimmunologicznego zapalenia wątroby. Eksperci podają, że średnio cztery razy częściej chorują na nią kobiety. Przypuszczają, że do powstania autoimmunologicznego zapalenia wątroby dochodzi u osób predysponowanych genetycznie, które były narażone na działanie bodźca wyzwalającego w postaci np. ekspozycji na związek chemiczny czy infekcji wirusowej. Autoimmunologiczne (autoimmunizacyjne) zapalenie wątroby nierzadko współistnieje z innych chorobami autoimmunologicznymi, w tym m.in. liszajem płaskim, bielactwem, celiakią, chorobą Hashimoto, reumatoidalnym zapaleniem stawów.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby – objawy

Przebieg autoimmunologicznego zapalenia wątroby różni się w zależności od tego, kiedy się ona rozwinęła. Początek choroby w młodym wieku wiąże się z jej cięższym przebiegiem i na odwrót – choroba rozpoczynająca się w starszym wieku ma przebieg łagodniejszy. Zdarzają się nawet przypadki bezobjawowego autoimmunologicznego zapalenia wątroby.

Najczęściej występującymi objawami autoimmunologicznego zapalenia wątroby są:

• znużenie, osłabienie,
• zażółcenie skóry, z czasem białek oczu i intensywniejszy kolor moczu,
• świąd skóry,
• ból brzucha, nudności, spadek apetytu, wymioty, biegunki,
• u kobiet zaburzenia hormonalne w postaci wzmożonego owłosienia, nieregularnych miesiączek czy nasilonego trądziku.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby charakteryzuje się procesem martwiczo-zapalnym, który z czasem prowadzi do zwłóknienia i w ostateczności do marskości wątroby (zastępowania komórek wątrobowych włóknami tkanki łącznej, co zaburza budowę wątroby i wiąże się z upośledzeniem jej funkcji). Wątroba jest zdolna do regeneracji, ale taka skala uszkodzenia jej komórek jest już nieodwracalna. Możliwe jest tylko spowolnienie postępu patologicznych zmian powodowanych autoimmunizacją.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby – diagnostyka

Diagnostyka autoimmunologicznego zapalenia wątroby polega w pierwszej kolejności na szczegółowo przeprowadzonym badaniu podmiotowym, czyli wywiadzie, i badaniu przedmiotowym – fizykalnym. Następnie lekarz zleca wykonanie badań laboratoryjnych, takich jak:

• Próby wątrobowe – ocena stężenia enzymów wątrobowych. Przy autoimmunologicznym zapaleniu wątroby obserwuje się wzrost aktywności aminotransferazy alaninowej (AlAT) i aminotransferazy asparaginianowej (AspAT).
• Bilirubina – pomiar stężenia bilirubiny (pomarańczowoczerwonego barwnika żółciowego, który jest produktem rozpadu hemu hemoglobiny) – w autoimmunologicznym zapaleniu wątroby notuje się zwiększone jego stężenie.
• Pomiar stężenia IgG ––stężenie IgG (immunoglobulin G)  w omawianej jednostce chorobowej wzrasta, inaczej mówiąc wykazują  wysokie miano w surowicy krwi.
• Badanie autoprzeciwciał:
  • przeciwciał przeciwjądrowych (skierowanych przeciwko składnikom jądra komórkowego, ANA) i przeciwciał przeciw mięśniom gładkim (SMA) – w autoimmunologicznym zapaleniu wątroby ich miana wynoszą > 1:40;
  • przy nieobecności przeciwciał ANA i SMA bada się poziom przeciwciał przeciw mikrosomom wątroby i nerki (anty LKM-1);
  • przeciwciała przeciwko antygenom cytoplazmy neutrofilów (pANCA) są nieswoiste dla autoimmunologicznego zapalenia wątroby. Oznacza to, że ich obecność nie przesądza o rozpoznaniu choroby, ale pomocna może się okazać podczas diagnostyki różnicowej.

W piśmiennictwie opisuje się również  przypadki autoimmunologicznego zapalenia wątroby, w którym nie wykrywa się przeciwciał.

W dalszej kolejności przeprowadza się badania histologiczne (histopatologiczne). Polegają one na ocenie mikroskopowej pobranych wycinków tkanek wątrobowych. Materiał do analizy uzyskuje się w trakcie biopsji wątroby. W przebiegu autoimmunologicznego zapalenia wątroby stwierdza się martwicę kęsową, w ciężkich przypadkach martwicę przęsłową oraz nacieki z limfocytów i plazmocytów w przestrzeniach wrotnych. Biopsja wątroby powinna zostać przeprowadzona przed rozpoczęciem leczenia kortykosteroidami lub lekami immunosupresyjnymi. Specjaliści podkreślają, że przy wątpliwych wynikach badań laboratoryjnych rozpoznanie autoimmunologicznego zapalenia wątroby możliwe jest dopiero po uzyskaniu ujemnych wyników badań w kierunku wszystkich markerów wirusowych u chorych.

Sprawdź, czym jest panel wątrobowy i jakie badania się na niego składają.

W rozpoznaniu autoimmunologicznego zapalenia wątroby stosowana jest skala punktowa Międzynarodowej Grupy ds. Autoimmunologicznego Zapalenia Wątroby. Rozpoznanie:

• pewne – ponad 15 punktów przed leczeniem, a 17 po leczeniu;
• prawdopodobne – 10–15 punktów przed leczeniem, 12–17 po leczeniu;
• negatywne – mniej niż 10 punktów przed leczeniem, 12 po leczeniu.

Kategoria	Czynnik	Punkty
Płeć	Kobieta	2
	Mężczyzna	0
ANA, SMA, LKM1	> 1:80	3
	1:80	2
	1:40	1
	< 1:40	0
AMA (przeciwciała przeciwmitochondrialne)	Dodatnie	-4
	Ujemne	0
HLA (antygen zgodności tkankowej)	DR3, DR4	1
Markery wirusowe	obecne	3
	ujemne	-3
Fosfataza alkaliczna	< 1,5 x norma	2
	1,5-3 x norma	0
	> 3 x norma	-2
Globuliny IgG	> 2 x norma	3
	1,5-2 x norma	2
	1-1,5 x norma	1
	< 1x norma	0
Alkohol	< 25 g/d	2
	> 60 g/d	-2
Leki hepatotoksyczne w wywiadzie	Obecne	-4
	Nieobecne	1
Obraz histologiczny	Martwica kęsowa i zrazikowa zapalenia wątroby – martwica przęsłowa	3
	Limfoplazmatyczne nacieki	1
	Rozety	1
	Komórki plazmatyczne	1
	Brak zmian w bioptacie wątroby	-5
	Zmiany w drogach żółciowych średnio zaawansowane	-3
	Zmiany znacznie zaawansowane dróg żółciowych	-3
Inne autoprzeciwciała	Obecne	2
Sterydy	Pełna remisja	2
	Częściowa remisja	0
	Brak remisji	-2
	Nawrót choroby	3
Inne choroby autoimmunologiczne	choroby z autoagresji, SLA, LE, itd.	2

Diagnostyka różnicowa autoimmunologicznego zapalenia wątroby

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby z uwagi na zbliżony obraz kliniczny powinno się różnicować z następującymi schorzeniami:

• wirusowe zapalenie wątroby,
• pierwotna marskość żółciowa,
• toksyczne uszkodzenie wątroby,
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby,
• choroba Wilsona,
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych,
• hemochromatoza,
• niedobór alfa1-antytrypsyny.

Elementem leczenia każdej z ww. chorób jest odpowiedni sposób żywienia. Sprawdź, jak powinna wyglądać dieta przy chorej wątrobie.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. F. Alvarez, P. Berg, F Bianchi i wsp., International Autoimmune Hepatitis Group Report: review of criteria for diagnosis of autoimmune hepatitis, „Journal of Hepatology” 1999, nr 31, s. 929.
2. M.G. Clemente, K. Schwarz, Zapalenie wątroby: ogólne zasady postępowania, „Pediatria po Dyplomie” 2012, nr 1. Online: https://podyplomie.pl/pediatria/12227,zapalenie-watroby-ogolne-zasady-postepowania [dostęp: 21.07.2023].
3. P. Stefaniuk, M. Dusza, A. Wiercińska-Drapało, Autoimmunologiczne zapalenie wątroby w przebiegu zakażenia ludzkim wirusem niedoboru odporności, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2010, t. 5, nr 1, s. 1–7.
4. W. Twardosz, Wielka encyklopedia zdrowia. T. I: Ab–Az, Wydawnictwo HORYZONT, Poznań 2002.