Co jeść przy chorej wątrobie? Zasady diety wątrobowej

Dieta to ważny element leczenia chorób wątroby. Jej zadaniem jest zahamowanie pogłębiających się zmian chorobowych, zapobieganie występowaniu powikłań i poprawa nawyków żywieniowych pacjenta. Dieta wątrobowa powinna być ustalona ze specjalistą adekwatnie do stanu i potrzeb chorego.

Ogólne zasady diety wątrobowej

Dieta wątrobowa to dieta lekkostrawna, z ograniczeniem tłuszczu. Wskazana jest, jak sama nazwa wskazuje, osobom zmagającym się z zaburzeniami funkcjonowania wątroby. Polecana jest w chorobach miąższu wątroby (np. stłuszczeniu, marskości, przewlekłym zapaleniu wątroby), kamicy pęcherzyka żółciowego, przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, w okresie zaostrzenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz w przewlekłym zapaleniu trzustki. Dieta wątrobowa może być stosowana również przez chorych przyjmujących leki, które stanowią obciążenie dla wątroby. Dodatkowo wspiera regenerację narządu u osób zdrowych. Odpowiednia dieta ma na celu przede wszystkim ochronę wątroby, odciążenie jej i wzmocnienie jej zdolności regeneracyjnych.

Oto główne zasady diety przy schorzeniach wątroby:

• W ciągu dnia powinno się spożywać 4–5 posiłków o umiarkowanej temperaturze, w regularnych odstępach czasu, w spokojnych warunkach, dokładnie przeżuwając każdy kęs.
• Zalecanym sposobem przygotowywania dań jest gotowanie w wodzie i na parze oraz pieczenie w folii i pergaminie. Wyklucza się dania smażone, ciężkostrawne i tłuste.
• Powinno się wybierać świeże i dobrej jakości produkty, aby zminimalizować ryzyko spożywania toksyn grożących uszkodzeniem wątroby.
• Ograniczyć należy żywność z dużą ilością kwasów tłuszczowych trans i dodatków do żywności oraz wysoko przetworzoną.
• Całkowita dobowa ilość tłuszczu w diecie powinna mieścić się w przedziale 30–50 g. Nie powinien on dostarczać więcej niż 20% dziennej porcji energii.
• W zależności od rodzaju zdiagnozowanej choroby konieczne są odpowiednie modyfikacje jadłospisu. W przypadku chorób z zaburzoną funkcją wątroby białko podaje się w normie fizjologicznej około 0,8–1 g na kg masy ciała na dobę, przy wirusowym zapaleniu wątroby zaś rozważa się zwiększenie udziału tego makroskładnika w diecie.
• Konieczne jest zmniejszenie podaży produktów bogatych w błonnik pokarmowy.

Trzeba podkreślić, że pacjent powinien omówić dietę wątrobową ze specjalistą ds. żywienia, tak aby kaloryczność i udział poszczególnych składników pokarmowych zostały dostosowane do jego potrzeb  indywidualnie.

Dieta wątrobowa – co jeść?

Oto przykładowe produkty dozwolone w diecie osób zmagających się z zaburzeniami wątroby:

• napoje – woda przegotowana i mineralna niegazowana, kawa zbożowa, herbata czerwona, czarna, zielona lub owocowa bez cukru, jogurt chudy, koktajle mleczno-owocowe bez cukru, soki z warzyw ubogo węglowodanowych, napoje z kwaśnego mleka i serwatki bez cukru o zawartości do 1,5% tłuszczu;
• pieczywo i produkty zbożowe – chleb typu graham i pełnoziarnisty, chrupki kukurydziane, bułki grahamki, płatki owsiane, brązowy ryż, kasza manna razowa, gryczana, jaglana, jęczmienna, proso, pęczak, makarony razowe;
• dodatki do pieczywa – chuda wędlina (np. polędwica, szynka drobiowa), pasty z warzyw, jaja faszerowane bez żółtek, chude serki homogenizowane i twarogowe;
• przyprawy – kwasek cytrynowy, koperek, natka pietruszki, czosnek, cebula, imbir, kminek, majeranek, kolendra, bazylia;
• zupy – pomidorowa, barszcz czerwony, jarzynowa z warzyw ubogo węglowodanowych, koperkowa, kalafiorowa, żurek, ryżowa, krupnik, zupy z maślanką lub serwatką, rosół jarski, zupy krem czyste i bez dodatków;
• sosy gorące – z dodatkiem jogurtu lub kefiru, na wywarach z warzyw, np. sos pomidorowy, potrawkowy, pietruszkowy, koperkowy;
• mięsa i ryby – cielęcina, wołowina, kurczak, indyk, jagnięcina, królik, dorsz, leszcz, szczupak, dorada, sola, pstrąg;
• warzywa – sałata, kabaczek, kalafior, cykoria, rzodkiewka, szczypiorek, ogórek, rabarbar, szparagi, brokuły, szpinak, pomidor, szczaw, papryka;
• owoce – maliny, jagody, brzoskwinie, owoce cytrusowe, wiśnie, ananas, grejpfrut, borówki, jeżyny, truskawki, cytryna, jabłka, śliwki, kiwi;
• desery – kisiele, galaretki słodzone cukrem brzozowym, jogurty odtłuszczone, kompoty bez cukru, leguminy z serka homogenizowanego, sernik na zimno, owocowe sałatki z jogurtem, owoce z serkiem, jabłka pieczone z pianą, koktajle z owoców, ciastka owsiane.

Dieta wątrobowa – czego nie wolno jeść?

Oto przykładowe produkty niewskazane w diecie dla wątroby:

• napoje – słodzone cukrem, mocna kawa, kakao naturalne, nektary owocowe, soki owocowe z cukrem, pepsi, tłuste mleko, napoje alkoholowe;
• pieczywo i produkty zbożowe – białe i słodkie pieczywo typu chałki, bułki maślane, rogale, ciasta kruche, francuskie, ucierane, chleb z dodatkiem miodu czy karmelu, babki drożdżowe, płatki kukurydziane, czekoladowe, w polewie miodowej, z kawałkami czekolady, białe makarony, biała mąka, ryż biały, kasza manna;
• dodatki do pieczywa – tłuste wędliny, pasztetowa, boczek, salceson, kaszanka, konserwy mięsne, dżemy wysokosłodzone, tłuste sery podpuszczkowe, twarogowe, topione i żółte, marmolady;
• przyprawy – papryka ostra, sól w większych ilościach, musztarda, ocet, chili;
• zupy – na tłustych wywarach mięsnych, zagęszczane zasmażkami, grzybowa, kapuśniak, z dużą ilością śmietany, pieczywa, kaszy, grochu, makaronów lub fasoli, groszek ptysiowy, kluski francuskie;
• sosy – zawiesiste, tłuste, esencjonalne;
• mięsa i ryby – podroby, parówki, tłuste gatunki mięs, konserwy mięsne, potrawy nasiąknięte tłuszczem, smażone, pieczone;
• tłuszcz – boczek, łój, masło, smalec, słonina, śmietana, margaryny twarde;
• warzywa – mocno rozgotowane, z dużą ilością żółtek, cukru, majonezu, śmietany;
• owoce – w syropach, daktyle, gruszki, winogrona, rodzynki, dojrzałe banany, arbuzy;
• desery – wszystkie desery z cukrem, miodem, z dużą zawartością tłuszczu, np. torty, chałwa, czekolada, pączki, faworki.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009.
2. M. Grzymisławski, Dietetyka kliniczna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2019.
3. B. Hajdarevic, I. Vehabovic, T. Catic i wsp., The Role of Diet Therapy in the Treatment of Liver Disease, „Materia Socio Medica” 2020, t. 32, nr 3, s. 200–206.
4. A. Laughin, Dieta dla wątroby, Astrum Media, 2014.
5. D. Włodarek, Dietoterapia, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014.