Brachycefalia - co to jest?

Brachycefalia to deformacja kości czaszki diagnozowana u niemowląt i małych dzieci. Z czego wynika taki stan i czy może mieć wpływ na dalszy rozwój psychiczny i fizyczny dziecka?

Brachycefalia – co to takiego?

Brachycefalia jest stanem nieprawidłowego ukształtowania kości czaszki, zwanym krótkogłowiem. W jej przebiegu długość czaszki jest mniejsza od normalnej dla danego gatunku. Czaszka człowieka zbudowana jest, z połączonych ze sobą ściśle, kości twarzo- i mózgoczaszki. Na kości czaszki składają się kości parzyste: skroniowe, nosowe, jarzmowe, szczęki, podniebienia, łzowe, ciemieniowe, małżowina nosowa dolna oraz pojedyncze: potyliczna, czołowa, klinowa, sitowa, lemiesz, żuchwa, gnykowa. Najbardziej podatne na zniekształcenia są kość potyliczna i czołowa. Prawidłowo czaszka jest zaokrąglona, a uwypuklenia pojawiające się na jej powierzchni to połączenia kości zwane szwami. Główne funkcje czaszki to: tworzenie szkieletu twarzy oraz ochrona struktur w niej osadzonych. U noworodka główka jest dość plastyczna, przez co potrafi się ona wydłużać i spłaszczać, by umożliwić dziecku wydostanie się przez drogi rodne mamy na zewnątrz, co jest bardzo istotne przy porodzie drogami natury. Mózg dziecka wzrasta po porodzie aż do 10 roku życia, stąd połączenia między kośćmi czaszki nie zrastają się od razu po urodzeniu, by umożliwić dopasowanie jej wielkości do objętości mózgu. Zrastanie się połączeń może trwać aż do 20 roku życia. Najintensywniejszy wzrost kości obserwuje się na początku rozwoju dziecka, stąd konieczna jest suplementacja witaminy D3 u noworodków, aby zachodził on bez zakłóceń. Brachycefalia charakteryzuje się poszerzeniem i spłaszczeniem kości potylicznej, a główka z góry przypomina kształtem trapez. Oprócz brachycefalii wśród deformacji czaszki wyróżnia się też: plagiocefalię (skośnogłowie), dolichocefalię (długogłowie), kraniosystozę.

Brachycefalia – przyczyny. Co sprawia, że pojawia się brachycefalia u niemowlaka?

Wśród przyczyn brachycefalii wyróżnia się:

• Czynniki przedporodowe (wewnątrzmaciczne) – uraz wynikający ze zbyt małej ilość wód płodowych lub nieprawidłowej pozycji dziecka w brzuchu, duża masa urodzeniowa dziecka, płeć męska, nieprawidłowy rozwój motoryczny.
• Czynniki okołoporodowe – poród wspomagany (kleszczowy lub próżniowy), przedłużający się poród, pierworództwo, ciąża bliźniacza, anomalie kształtu macicy, złe ułożenie płodu (pośladkowe).
• Czynniki poporodowe – ułożenie dziecka „na wznak”, stała pozycja głowy szczególnie przy karmieniu i podczas snu w pierwszych 6 tygodniach życia; długotrwałe przebywanie dziecka w fotelikach samochodowych czy bujaczkach.          

Najczęstszą przyczyną brachycefalii u niemowląt jest nieprawidłowe ułożenie dziecka zbyt długo w pozycji leżącej na plecach, zwane brachycefalią ułożeniową. Ilość przypadków tej deformacji zaczęła wzrastać wówczas, gdy stwierdzono, że ułożenie dziecka na plecach zmniejsza ryzyko wystąpienia nagłej śmierci łóżeczkowej. Bardziej złożoną postacią zniekształcenia jest brachycefalia asymetryczna będąca połączeniem brachycefalii i plagiocefalii. Deformacje czaszki nazywane bywają również zespołem/ syndromem płaskiej głowy. Brachycefalia obserwowana jest też jako objaw choroby genetycznej u noworodka i jest charakterystyczna m.in. dla zespołu Crouzona czy zespołu Smith-Magenis.

Brachycefalia – objawy

Charakterystyczne objawy brachycefalii to:

• krótkogłowie – zmniejszenie wymiaru przednio- tylnego głowy,
• czaszka wysoka i szeroka,
• płaski tył głowy,
• z góry głowa przypomina kształt trapezu,
• uwypuklenie kości czołowej.

Brachycefalia asymetryczna, ze względu na złożoność może charakteryzować się nieco odmiennym charakterem, stąd objawy mogą się różnić:

• tylne spłaszczenie głowy- jedna strona spłaszczona bardziej,
• głowa wydłużona do góry, może być asymetrycznie,
• wyraźne poszerzenie czaszki z przodu,
• po stronie większego spłaszczenia tylnego- przesunięcie ucha do przodu, kompensacyjne uwypuklenie czoła,
• asymetria twarzy.

Brachycefalia u dorosłych

Brachycefalia u dorosłych jest konsekwencją zaniedbanego leczenia deformacji w wieku niemowlęcym. W większości przypadków największe znaczenie ma tutaj aspekt psychologiczny- problemy z oceną ze strony środowiska, z samooceną, problemy z socjalizacją, a także niemożność wykonywania niektórych zawodów, gdyż np. kaski są uniwersalne dopasowane do regularnego kształtu głowy. Skutkiem brachycefalii, oprócz zmian fizycznych, może być upośledzenie umysłowe, problemy rozwojowe, problemy z wymową, wzrokiem i słuchem.

Brachycefalia – leczenie

Leczenie brachycefalii opiera się przede wszystkim na tzw. pozycjonowaniu, ponieważ brachycefalia ułożeniowa ma tendencję do cofania się samoczynnie. Zniekształcenia pojawiające się w czasie porodu i po jego zakończeniu, zwykle do 12 tygodnia życia dziecka ulegają korekcji. Kluczową rolę odgrywa tu obserwacja niemowlęcia i odpowiednia jego pielęgnacja w zakresie przyjmowania przez nie prawidłowiej pozycji w czasie spania, zabawy czy karmienia. Kluczowym jest, by dziecko nie przebywało permanentnie w pozycji na plecach, co zwykle skutkuje odkształceniem się tylnej części główki. Istotnym jest też, aby nie dawać dziecku do spania miękkich poduszek, które wymuszają określoną pozycję u niemowlęcia, ograniczając swobodę ruchów. Również przedłużające się przebywanie dziecka w foteliku samochodowym, czy bujaku może przyczyniać się do powstawania deformacji w obrębie główki dziecka.

Pojawienie się jednak brachycefalii wewnątrzmacicznej lub okołoporodowej wymaga konsultacji ze specjalistą i leczenia. Jedną z nowszych metod korekcji deformacji jest terapia kaskowa. Najlepsze efekty daje zastosowanie terapii między 4. a 12. miesiącem życia dziecka i trwa ona nawet do 6 miesięcy. Przygotowana orteza jest dopasowana indywidualnie do głowy niemowlęcia, a uzyskanie oczekiwanych wyników uzależnione jest od regularnego stosowania kasku (przez nawet 23 h na dobę) i może pomóc w całkowitym zniwelowaniu zmian. Konieczna jest również odpowiednia pielęgnacja skóry pod kaskiem. Ten rodzaj terapii przynosi zadowalające wyniki i jest częściowo refundowany przez NFZ. Minusem zastosowania terapii kaskowej są częste wizyty u lekarza, a także pojawiające się podskórnie ropnie, przez co zalecaną formą leczenia wciąż pozostaje pozycjonowanie.

U niektórych dzieci deformacja może nie poddać się korekcji, co wymaga dalszej diagnostyki w kierunku innych nieprawidłowości czaszki, a czasem zabiegu chirurgicznego.

Pytania i odpowiedzi

Czy brachycefalia może wpływać na rozwój mózgu i funkcje neurologiczne dziecka?

Mózg dziecka potrzebuje miejsca do prawidłowego wzrostu po porodzie. Deformacje czaszki mogą powodować ucisk na zakończenia nerwowe i w ten sposób negatywnie wpływać na rozwój mózgu, będąc tym samym przyczyną późniejszych problemów rozwojowych i zaburzeń intelektualnych.

Jakie są nowoczesne metody diagnostyczne i leczenia brachycefalii?

W leczeniu brachycefalii stosuje się specjalne kaski umożliwiające modelowane kości czaszki oraz poduszki ortopedyczne nieograniczające ruchów głowy dziecka. Oprócz badań podstawowych jak pomiar obwodu główki dziecka i porównanie go z siatkami centylowymi, wykonuje się badanie USG szwów czaszkowych, a czasem również TK lub rezonans magnetyczny. Wykonuje się również badania na obecność chorób genetycznych, jeżeli pojawiają się przesłanki świadczące o możliwości wystąpienia zespołu genetycznego.

Czy brachycefalia może wpływać na inne aspekty zdrowia dziecka, takie jak słuch, wzrok lub oddychanie?

Brachycefalia, szczególnie nieleczona, ma znaczny na wpływ późniejsze funkcje organizmu. Deformacje czaszki, przede wszystkim, złożone mogą powodować wady wzroku, zaburzenia rozwojowe narządu słuchu, a także wpływać na symetrię twarzy powodując nieprawidłowe wykształcenie nozdrzy i zatok, co może utrudniać oddychanie. Asymetria czaszki może przysparzać też problemów w prawidłowym funkcjonowaniu szczęki, czyli utrudniać przyjmowanie pokarmów.

Każda deformacja główki u niemowlęcia wymaga konsultacji lekarskiej. Duża część zniekształceń czaszki ulega samoczynnemu powrotowi do normy, jednak lepiej „dmuchać na zimne” niż potem borykać się z problemami w życiu dorosłym. Brachycefalia w większość przypadków jest możliwa do wyleczenia, stąd szybka interwencja lekarska może zwiększyć szanse na powrót do pełnej sprawności i zapobiec dalszym powikłaniom.