Choroba Alexandra - jakie ma objawy?

Choroba Alexandra jest zaburzeniem neurodegeneracyjnym uwarunkowanym genetycznie, powodującym wystąpienie zmian w istocie białej ośrodkowego układu nerwowego. Przyczyną choroby jest mutacja genu GFAP. Choroba ta może mieć różny przebieg i nasilenie objawów. W poniższym artykule opisujemy jakie są przyczyny i symptomy choroby Alexandra oraz jak wygląda proces diagnostyczny.

Czym jest choroba Alexandra?

Choroba Alexandra (ang. Alexander disease, AD, AxD) to bardzo rzadkie zaburzenie neurodegeneracyjne o podłożu genetycznym. Częstość występowania w populacji nie jest dokładnie poznana, ale szacuje się że wynosi ona około 1: 2 700 000. Choroba ta należy do grupy leukodystrofii, czyli zbioru postępujących schorzeń neurogenetycznych dotyczących głównie istoty białej ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Leukodystrofie charakteryzują się nieprawidłową budową, rozwojem lub uszkodzeniem osłonki mielinowej włókien nerwowych.

Przyczyny choroby Alexandra

Choroba Alexandra jest zaburzeniem genetycznym wpływającym na funkcjonowanie astrocytów (komórki gwiaździste, rodzaj komórek glejowych, budujących tkankę nerwową). Przyczyną choroby jest mutacja, występująca w obrębie genu GFAP, zlokalizowanego na chromosomie 17. Gen ten koduje fibrylarne kwaśne białko glejowe (GFAP, fibrillar acid glial protein), które uczestniczy w regulacji morfologii astrocytów. Nieprawidłowa ilość i budowa wspomnianego białka indukuje rozwój agregatów białkowych (włókna Rosenthala) w cytoplazmie astrocytów. W wyniku dysfunkcji komórek gwiaździstych dochodzi do wystąpienia wielu wtórnych zmian w komórkach nerwowych i innych typach gleju. Choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący.

Objawy choroby Alexandra         

Objawy choroby mogą pojawić się w różnym wieku i dotyczą noworodków, dzieci jak również osób dorosłych. Najczęściej symptomy obserwowane są już po urodzeniu. Zazwyczaj wczesny początek choroby koreluje ze wzrostem ciężkości objawów. Pacjenci zgłaszają się do lekarza z opóźnieniem rozwoju, makrocefalią (powiększenie obwodu głowy), drgawkami i postępującym niedowładem kończyn. Poniżej opisaliśmy najczęściej występujące objawy choroby Alexandra w zależności od przedziału wiekowego pacjentów:

• noworodki – u pacjentów pojawiają się drgawki, wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego, dysfunkcje motoryczne, wielkogłowie i wodogłowie. Chorzy umierają  w ciągu kilku pierwszych tygodni lub lat po urodzeniu.
• dzieci – obraz kliniczny choroby obejmuje zaburzenia chodu, opóźnienie rozwoju, niepełnosprawność intelektualną, senność, zburzoną koordynację ruchową, drgawki, spastyczność, sztywność mięśni, trudności w przyjmowaniu pokarmów, zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe i brak przyrostu masy ciała.
• młodzież – rozwój choroby jest zazwyczaj wolniejszy niż w przypadku niemowląt. Pacjentów charakteryzuje dłuższy okres przeżycia. U chorych można zaobserwować objawy opuszkowe takie jak dysfonia (zaburzenia głosu), dyzartria (zaburzenia mowy), dysfagia (trudności w połykaniu). Pacjenci mogą wykazywać spastyczność mięśni, ataksję (niezborność ruchowa), upośledzenie intelektualne i padaczkę. Chorzy mogą dożyć 20-30 roku życia, ale śmierć może wystąpić również we wczesnym etapie dojrzewania.
• dorośli – w tej grupie wiekowej choroba Alexandra jest diagnozowana najrzadziej. U pacjentów można zaobserwować niedowład czterokończynowy, postępującą ataksję, dysfonię, dyzartrię, dysfagię, padaczkę, zaburzenia snu, mioklonie podniebienia, krótką szyję, podwójne widzenie.

W 2011 roku dokonano zmian w klasyfikacji choroby Alexandra dzieląc ją na podstawie analizy statystycznej na typ 1 (wczesny, cięższy, przebiegający z napadami padaczkowymi, opóźnieniem motorycznym i intelektualnym, makrocefalią i encefalopatią, mediana przeżycia ok. 14 lat) i typ 2 (mediana przeżycia ok. 25 lat, zaburzenia ruchowe, opuszkowe, autonomiczne, mioklonie podniebienia).

Choroba Alexandra – diagnostyka

Diagnostyka choroby Alexandra opiera się m.in. na zastosowaniu metod obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), za pomocą których można wykryć zmiany w istocie białej mózgu, obrzęk i porównać je z obrazem klinicznym choroby. Zastosowanie znajdują również badania molekularne.

Badania pod kątem choroby              

Potwierdzenie wystąpienia choroby Alexandra u pacjenta możliwe jest za pomocą badań genetycznych umożliwiających wykrycie mutacji powodującej chorobę. Po pobraniu krwi i wyizolowaniu DNA pacjenta, dokonuje się analizy sekwencji kodującej genu GFAP, np. metodą sekwencjonowania nowej generacji (Next Generation Sequencing – NGS).

Bibliografia:

1. Messing A. Alexander disease. Handb Clin Neurol. 2018;148:693-700.
2. Kuhn J, Cascella M. Alexander Disease. 2022 Sep 5. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023
3. Hagemann TL. Alexander disease: models, mechanisms, and medicine. Curr Opin Neurobiol. 2022 Feb;72:140-147.
4. Hartog L, Dekeyzer S, Bossche SV. Alexander Disease. J Belg Soc Radiol. 2021 Oct 21;105(1):61.