Czym jest alergia krzyżowa? Przyczyny, objawy i diagnostyka alergii krzyżowych

Alergię krzyżową podejrzewa się zwykle w przypadku wystąpienia objawów alergicznych po kontakcie z alergenem, na który nie było wcześniej ekspozycji lub gdy reakcja nadwrażliwości została wywołana przez alergen, który zwykle nie wywołuje symptomów (np. jabłko). Sprawdź, jaki jest mechanizm powstawania alergii krzyżowej i jak można ją zdiagnozować.

Alergia krzyżowa – co to jest?

Alergia jest nieprawidłową, nadmierną reakcją układu immunologicznego na alergen, który u osoby zdrowej nie wywołuje objawów nadwrażliwości. Szacuje się, iż alergia wziewna dotyczy około 10–30% populacji, a pokarmowa – nawet co 10. osoby. Co więcej, uważa się, iż obecność IgE-zależnej alergii wziewnej zwiększa ryzyko pojawienia się IgE-zależnej reakcji alergicznej na alergeny zawarte w pokarmach. Istnieje również szczególny rodzaj alergii, tzw. alergia krzyżowa, której objawy mogą pojawić się po ekspozycji na alergen, z którym nigdy wcześniej nie miało się kontaktu lub który zwykle nie wywołuje reakcji nadwrażliwości w populacji.

Mechanizm powstawania alergii krzyżowej

Na początku trzeba wyjaśnić, z czego zbudowane są alergeny i jak układ odpornościowy jest w stanie zidentyfikować „obcy” antygen, a następnie – w przypadku alergii IgE-zależnej – wyprodukować immunoglobuliny klasy E (IgE), odpowiedzialne za wystąpienie reakcji nadwrażliwości.

Fragment alergenu, który odpowiada za wywołanie reakcji immunologicznej, (w tym wypadku za uczulenie) nazywa się alergenem molekularnym. Każdy antygen molekularny zawiera epitopy, czyli fragmenty polipeptydowe lub reszty cukrowe stanowiące miejsce wiązania swoistych przeciwciał. To właśnie epitopy są rozpoznawane przez specyficzne przeciwciała, czego konsekwencją jest rozpoczęcie się kaskady reakcji prowadzących do wystąpienia objawów alergicznych. W przypadku, gdy poszczególne epitopy dwóch odmiennych alergenów są do siebie podobne, układ immunologiczny nie jest w stanie odróżnić ich od siebie. W efekcie u osoby posiadającej przeciwciała IgE przeciwko jednemu z alergenów może dojść do natychmiastowej reakcji nadwrażliwości po kontakcie z inną cząsteczką o podobnej budowie, na którą w przeszłości nie było ekspozycji.

Rola immunoglobuliny klasy E w reakcji nadwrażliwości

Immunoglobulina klasy E (IgE) jest jednym z pięciu izotypów immunoglobulin (pozostałe klasy immunoglobulin to: M, A, G, D), która odgrywa rolę w indukowaniu reakcji nadwrażliwości typu natychmiastowego. Pełni również istotną funkcję w przypadku reakcji immunologicznej u osób zarażonych  pasożytami. Część IgE pozostaje w formie wolnej w osoczu, jednak większość immunoglobulin E znajduje się w tkankach, gdzie jest ściśle związana z tzw. komórkami efektorowymi, między innymi z bazofilami i mastocytami. Połączenie się specyficznego epitopu antygenu z receptorem Fc epsilon RI na powierzchni komórki powoduje natychmiastową reakcję, w której efekcie dochodzi do uwolnienia z komórek efektorowych związków (histaminy, prostaglandyn, leukotrienów), odpowiedzialnych za pojawienie się objawów nadwrażliwości.

Objawy krzyżowej reakcji alergicznej

Objawy alergii krzyżowej różnią się nasileniem i stopniem uogólnienia od reakcji wywołanej przez uczulenie pierwotne. Na ogół mają charakter reakcji miejscowej i dotykają miejsc mających bezpośredni kontakt z alergenem. Typowym przykładem  alergii krzyżowej jest zespół alergii jamy ustnej (OAS), objawiający się głównie opuchlizną warg i jamy ustnej u osób uczulonych pierwotnie na pyłek brzozy, po zjedzeniu jabłka, selera, marchewki, etc., rzadko wiążący się z utrudnionym oddychaniem. Ogólnie objawy powodowane przez alergiczne reakcje krzyżowe mogą obejmować:

• napadowe kichanie i obecność wodnistej wydzieliny z nosa,
• łzawienie, świąd oczu, zaczerwienienie spojówek i obrzęk powiek,
• symptomy astmy alergicznej – duszność, kaszel, świsty,
• pokrzywkę błon śluzowych jamy ustnej, obrzęk warg, języka,
• zmiany na skórze w formie bąbli pokrzywkowych lub wyprysku w przypadku atopowego zapalenia skóry,
• nudności, wymioty,
• ból brzucha,
• biegunkę,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi.

Wstrząs anafilaktyczny, najgroźniejsza reakcja nadwrażliwości natychmiastowej, w której przebiegu oprócz innych objawów uczulenia obserwuje się spadek ciśnienia tętniczego i objawy skurczu oskrzeli (duszność, kaszel, świsty) w przypadku reaktywności krzyżowej jest niezwykle rzadki.

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem, a w sytuacji gwałtownego narastania symptomów nie należy zwlekać z wezwaniem pogotowia ratunkowego pod numerem telefonu 999 lub 112.

Zobacz nasz webinar o alergii u dzieci – posłuchaj rozmowy specjalistów.

Przykłady najczęściej występujących alergenów krzyżowych

Alergia krzyżowa dotyczy najczęściej pyłków roślin, odpowiedzialnych za występowanie alergii wziewnej, oraz owoców lub warzyw. Alergeny o podobnej budowie, które powodują wystąpienie reakcji krzyżowej, są nazywane homologami. Warto wymienić kilka najczęściej spotykanych reakcji krzyżowych:

• alergen brzozy Bet v 1 jest homologiem alergenu selera Api g 1, prawdopodobnie odpowiedzialnego za występowanie reakcji anafilaktycznej po jego spożyciu. Do innych homologów Bet v 1 zalicza się również alergeny: Mal d 1 (alergen jabłka), Cor a 1 (alergen orzecha laskowego), Act d 8 (alergen kiwi), Pru p 1 (alergen brzoskwini), Ara h 10 (alergen orzeszków ziemnych),
• alergeny jabłka: Mal d 1 i Mal d 4 są homologami alergenu Bet v 1 brzozy. Uważa się również, że nadwrażliwość na Mal d 4 czyli tzw. profilinę może się wiązać z reakcją krzyżową po spożyciu cytrusów, banana, melona czy pomidora.

W przypadku krzyżowej reakcji nadwrażliwości objawy pojawiają się zwykle u osób ze stwierdzoną wcześniej alergią wziewną po spożyciu pokarmu zawierającego alergen krzyżowy. Znajomość poszczególnych alergenów i ich wzajemnych interakcji jest wykorzystywana w diagnostyce molekularnej alergii.

Alergia krzyżowa – jak można ją rozpoznać?

W razie występowania objawów mogących sugerować alergię, w tym alergię krzyżową, należy zgłosić się do lekarza celem diagnostyki i decyzji co do ewentualnego leczenia. Podobnie jak w przypadku innych jednostek chorobowych, pierwszym elementem jest zebranie przez specjalistę szczegółowego wywiadu, dotyczącego przede wszystkim symptomów oraz okoliczności, w jakich się pojawiają. Po badaniu podmiotowym i przedmiotowym lekarz podejmie decyzję co do konieczności wykonania badań dodatkowych. W diagnostyce alergii krzyżowej najczęściej wykonuje się:

• testy skórne, tzw. prick test, polegające na nakłuciu skóry w miejscu uprzedniego nałożenia na nią niewielkiej ilości alergenu, a następnie na ocenie odczynu miejscowego,
• oznaczenie we krwi stężenia IgE specyficznego dla danego alergenu,
• test doustnej prowokacji, w którym obserwuje się pacjenta w kierunku wystąpienia objawów klinicznych po ekspozycji na alergen pokarmowy. Najczęściej występujące symptomy w przypadku dodatniego testu obejmują podrażnienie i obrzęk jamy ustnej i gardła,
• badania molekularne.

Diagnostyka molekularna alergii

Wiek XXI przyniósł szybki rozwój metod diagnostyki molekularnej, umożliwiających dokładną diagnostykę alergii IgE-zależnych w mało inwazyjny sposób (poprzez badanie próbki krwi). W przeciwieństwie do powszechnie stosowanego oznaczenia stężenia IgE skierowanego przeciwko stosunkowo niewielkiej ilości alergenów badania molekularne pozwalają na jednoczesne stwierdzenie obecności IgE specyficznych nie tylko dla konkretnych alergenów, ale również dla ich określonych fragmentów, tzw. komponentów alergenowych. W trakcie jednego badania wykonuje się zwykle oznaczenie IgE swoistych dla nawet kilkuset alergenów. Ujemny wynik testu z dużym prawdopodobieństwem wyklucza obecność uczulenia na dany alergen.

Diagnostyka molekularna alergii dostarcza wielu informacji, których nie można uzyskać podczas innych testów alergicznych. Badanie komponentów alergenowych umożliwia m.in.:

• określenie prawdopodobieństwa wystąpienia alergii krzyżowej pomiędzy alergenami pokarmowymi i wziewnymi,
• odróżnienie pierwotnego uczulenia na kilka alergenów (m.in. wziewnych i pokarmowych) od alergii krzyżowej,
• ocenę prawdopodobieństwa nasilenia reakcji nadwrażliwości na określony alergen pokarmowy u osoby z alergią pokarmową,
• wytypowanie prawdopodobnego alergenu odpowiedzialnego za wystąpienie anafilaksji u osób po przebytej reakcji anafilaktycznej o nieznanej etiologii.

Warto pamiętać, iż badanie komponentów alergenowych nie stanowi zastępstwa dla innych testów alergicznych, ale jest metodą uzupełniającą diagnostykę chorób alergicznych przeprowadzoną pod nadzorem lekarza. Złotym standardem w diagnostyce alergii pokarmowych pozostaje wciąż test doustnej prowokacji.

Więcej na temat diagnostyki chorób alergologicznych TUTAJ

Skład alergenów w ofercie alergologicznej TUTAJ

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Aalberse R., Assessment of allergen cross-reactivity, “Clinical and Molecular Allergy”, 2007, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1797810/.
2. Frank SA. Immunology and Evolution of Infectious Disease, Chapter 4, Specificity and Cross-Reactivity, 2002, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK2396/.
3. Hostoffer R., Joseph N., Immunoglobulin E, “StatPearls”, 2022, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482212/.
4. Kleine-Tebbe J., Jakob T., Molecular allergy diagnostics using IgE singleplex determinations: methodological and practical considerations for use in clinical routine, “Allergo Journal International”, 2015, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4792337/. 
5. Worm M., Food allergies resulting from immunological cross-reactivity with inhalant allergens, “Allergo Journal International”, 2014, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4479449/.