Czym jest tętniak? Przyczyny, objawy i powikłania

Tętniak może spowodować poważne powikłania, zwłaszcza jeśli dojdzie do jego pęknięcia. Dlatego osoby z rozpoznanymi nieprawidłowościami w tętnicach powinny pozostać pod kontrolą lekarza. Zobacz, jakie są rodzaje tętniaków, ich objawy oraz sposoby leczenia.

Co to jest tętniak?

Tętniak jest nieprawidłowością w tętnicach, która charakteryzuje się patologicznym, ograniczonym poszerzeniem ich światła. W badaniu obrazowym przybiera postać wybrzuszenia.

Wyróżnia się następujące rodzaje tętniaków:

• prawdziwe,
• rzekome,
• rozwarstwiające.

Tętniak prawdziwy to poszerzenie naczynia krwionośnego przy zachowaniu jego ciągłości oraz fizjologicznej budowy. Ten rodzaj jest spotykany w większości tętnic. Inną sytuację obserwuje się w drugim typie schorzenia. Tętniak rzekomy powoduje bowiem przerwanie ciągłości tętnicy. Krew ulega wynaczynieniu do okolicznych tkanek. Po pewnym czasie wokół krwiaka tworzy się torebka łącznotkankowa. Tętniak rozwarstwiający charakteryzuje się wypływem krwi między warstwy naczynia krwionośnego. W efekcie tworzy się nieprawidłowy kanał, który dodatkowo ulega wybrzuszeniu (w kierunku przepływu krwi).

Ze względu na kształt wyróżnia się:

• tętniaki workowate,
• tętniaki wrzecionowate.

Tętniaki workowate są asymetrycznym uwypukleniem tętnicy i zwykle lokalizują się w miejscu podziału naczyń. Najczęściej występują w naczyniach zaopatrujących mózg. Natomiast tętniaki wrzecionowate są symetryczne. Dotyczą głównie aorty oraz tętnic kończyn.

Jakie są przyczyny powstania tętniaka?

Tętniak powstaje, gdy dochodzi do osłabienia naczynia krwionośnego. Pod wpływem wysokiego ciśnienia związanego z przepływem krwi następuje jego uwypuklenie. Możliwe przyczyny tego stanu to:

• wrodzone nieprawidłowości w budowie tętnic,
• stany zapalne obejmujące ściany tętnic,
• miażdżyca,
• zespół Marfana (choroba genetyczna tkanki łącznej, która prowadzi m.in. do zmian w naczyniach krwionośnych),
• nadciśnienie tętnicze,
• urazy mechaniczne naczyń krwionośnych.

Czynnikiem ryzyka jest palenie tytoniu. Częściej tętniaki występują też u osób starszych, zwłaszcza u mężczyzn. Niestety, wciąż niemożliwe jest wykrycie nieprawidłowości u wszystkich.

Tętniak aorty piersiowej

Tętniaki aorty stanowią 6–8% wszystkich rozpoznawanych tętniaków. Mogą wystąpić:

• w części wstępującej,
• w łuku aorty,
• w początkowej części zstępującej.

Bardzo często tętniak aorty piersiowej przebiega bezobjawowo. Dolegliwości pojawiają się, gdy jest on duży lub dochodzi do powikłań (pęknięcia albo rozwarstwienia). Możliwe objawy to:

• ból w klatce piersiowej,
• kaszel i chrypka,
• duszność,
• ból pleców,
• problemy z przełykaniem (dysfagia),
• omdlenie.

Tętniak aorty brzusznej

Tętniaki aorty brzusznej dotyczą tej części aorty, która znajduje się poniżej przepony. Występują u 4,4% populacji. U większości chorych nie dają one żadnych objawów. Jedyną dolegliwością może być stały ból w śródbrzuszu lub podbrzuszu, który promieniuje do części lędźwiowej kręgosłupa. Jego nasilenie zwykle świadczy o poszerzeniu się tętniaka. Gdy pojawia się nagle i jest silny, to może wskazywać na pęknięcie. W takiej sytuacji u chorych rozwija się też wstrząs hipowolemiczny, który skutkuje niedotlenieniem narządów wewnętrznych.

Tętniak mózgu

Tętniak naczyń mózgowych jest najczęstszą wadą naczyniową mózgu. Dotyczy co najwyżej 10,6% całej populacji. W większości przypadków przebiega całkowicie bezobjawowo. Wówczas pierwszym objawem jest jego pęknięcie, do którego dochodzi u połowy pacjentów. Gdy tętniak mózgu jest duży, może uciskać sąsiednie struktury, co w zależności od lokalizacji może skutkować bólem głowy lub problemami z widzeniem (zwykle dochodzi do podwójnego widzenia).

Dominującym objawy tętniaka mózgu w momencie jego pęknięcia jest nagły i bardzo silny ból głowy. Ponadto mogą pojawić się takie symptomy jak:

• sztywność karku,
• światłowstręt,
• nudności i wymioty.

Osoba chora może stracić przytomność lub mieć zaburzenia świadomości. Wystąpienie powyższych objawów tętniaka mózgu jest wskazaniem do pilnego wezwania pogotowia ratunkowego.

Tętniak mózgu bardzo często jest zlokalizowany w miejscu, w którym naczynia krwionośne ulegają rozwidleniu. W większości przypadków mowa o dorzeczu przedniej części koła tętniczego mózgu. Najczęściej jest to tętniak workowaty.

Jak można rozpoznać tętniaka?

Tętniaki rozpoznaje się za pomocą badań obrazowych. Najczęściej są one wykonywane z innego powodu, a nieprawidłowe poszerzenie tętnicy wykrywa się przypadkowo. Wykonywane badanie obrazowe to m.in.:

• badanie ultrasonograficzne (USG),
• tomografia komputerowa (TK),
• zdjęcie rentgenowskie (RTG).

Badaniami, które pozwalają określić dokładną lokalizację i rozmiar tętniaka, są angiografia z użyciem tomografu komputerowego (angio-TK, tomografia komputerowa angio) lub rezonansu magnetycznego (MR, angio-MR). Polegają na podaniu pacjentowi środka kontrastującego (jest on wstrzykiwany do naczynia krwionośnego), a następnie na wykonaniu obrazowania. Dzięki wstrzykniętej substancji tętnice są dobrze widoczne. Można obejrzeć tętniaka, zbadać jego morfologię i ocenić zależności z sąsiadującymi narządami wewnętrznymi oraz innymi naczyniami krwionośnymi.

Przygotowanie do rezonansu magnetycznego – sprawdź

Przygotowanie do tomografii komputerowej – sprawdź

Powikłania tętniaka

Tętniaki mogą powodować powikłania. Jest to związane z ich stopniowym wzrostem oraz tworzeniem się skrzeplin w ich wnętrzu. Najpoważniejszym skutkiem jest pęknięcie. Zwykle prowadzi ono do zgonu (65–90% w odniesieniu do tętniaka aorty brzusznej i 45–50% w przypadku tętniaka naczyń mózgowych). Pacjenci, którzy przeżywają, często tracą samodzielność. Istnieje też ryzyko ponownego krwawienia, które cechuje się wyższą śmiertelnością. Innymi możliwymi powikłaniami tętniaków są niedokrwienne incydenty zakrzepowo-zatorowe (np. udar niedokrwienny mózgu).

Ryzyko rozwoju i pęknięcia tętniaka wzrasta u palaczy tytoniu. Dzieje się tak ze względu na zwiększenie stężenia proteaz, które degradują elastynę obecną w ścianach naczyń krwionośnych. W efekcie poszerzenie tętnicy szybciej przyrasta na przestrzeni roku.

Leczenie tętniaków

Postępowanie po wykryciu tętniaka zależy od kilku czynników. Ważny jest przede wszystkim jego rozmiar i typ, a także ogólny stan pacjenta. U części osób odstępuje się od podejmowania jakichkolwiek działań terapeutycznych. Konieczne jest jednak regularne monitorowanie tętniaka za pomocą badania angio-TK lub angio-MR. Pierwsza kontrola powinna odbyć się 6 miesięcy po postawieniu diagnozy. Następnie wystarczy zgłaszać się na badanie raz w roku (jeżeli nie zostało zaobserwowane powiększanie się tętniaka).

Podstawową metodą leczenia tętniaków aorty jest zabieg chirurgiczny. Polega on na usunięciu fragmentu zmienionego naczynia krwionośnego. U części chorych możliwe jest wewnątrznaczyniowe wszczepienie stentu. Stabilizuje on ścianę naczynia krwionośnego, a tym samym zmniejsza ryzyko jego pęknięcia. U pacjentów, którzy nie kwalifikują się do zabiegu chirurgicznego, należy wyeliminować czynniki ryzyka pęknięcia tętniaka. Ograniczenie jego wzrostu jest możliwe dzięki lekom z grupy beta-blokerów.

Leczenie tętniaka mózgu może zostać przeprowadzone metodą embolizacji. Polega ona na umieszczeniu we wnętrzu naczynia specjalnych sprężyn. Odbywa się to bez konieczności otwierania czaszki, a za pomocą specjalnego cewnika, który jest wprowadzany przez tętnicę udową (pachwinę). Niekiedy wskazane jest przeprowadzenie zabiegu neurochirurgicznego. Wówczas na szyjce tętniaka umieszcza się specjalny klips, który odcina dopływ krwi.

Bibliografia

1. D. Knap i in., Tętniaki mózgu – współczesne metody leczenia wewnątrznaczyniowego, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2010, t. 6, nr 1, s. 22–26.
2. K. Stępień, A. Lesiak, A.L. Sieroń, Czynniki charakterystyczne dla tętniaka aorty brzusznej i jego potencjalne biomarkery, „Choroby Serca i Naczyń” 2019, t. 16, nr 4, s. 257–265.
3. D. Zawadzki, A. Kołacińska, S. Ostrowski, Rozwarstwiający tętniak aorty piersiowej w praktyce zespołu ratownictwa medycznego, „Geriatria” 2017, nr 11, s. 215–182.
4. Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do Spraw Rozpoznawania i Leczenia Chorób Aorty, przew. R. Erbel, V. Aboyans, Wytyczne ESC dotyczące rozpoznawania i leczenia chorób aorty w 2014 roku, „Kardiologia Polska” 2014, t. 72, nr 12, s. 1169–1252.
5. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika 2017, red. P. Gajewski, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 461.