Duszność w klatce piersiowej – co ją powoduje?

Duszność to subiektywne uczucie braku powietrza, które występuje, gdy organizm nie jest w stanie pobrać wystarczającej ilości tlenu do płuc. Najczęściej spowodowana jest chorobami serca oraz układu oddechowego.  Nagłe wystąpienie duszności wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.

Duszności – co to?

Duszność to wrażenie braku powietrza, trudności w oddychaniu lub zadyszki. Pojawia się w różnych sytuacjach np. w czasie wysiłku fizycznego, w czasie snu, często towarzyszy jej lęk.

Może pojawić się u osoby zdrowej np. po intensywnym wysiłku fizycznym, przebywaniu na dużych wysokościach nad poziomem morza, w intensywnych stanach emocjonalnych.

Duszność – rodzaje

• spoczynkowa lub wysiłkowa,
• wdechowa lub wydechowa,
• napadowa (ostra) lub przewlekła,
• zależna od pozycji ciała, np. pojawiająca się w pozycji leżącej.

Duszność ostra – rozwija się w ciągu minut lub godzin i stanowi stan zagrożenia życia i wymaga szybkiego wdrożenia postępowania leczniczego.

Duszność przewlekła – rozwija się w przeciągu miesięcy.

Duszność wdechowa – to trudność z nabraniem powietrza do płuc, polegająca na wydłużeniu fazy wdechu. Występuje przy zmianach patologicznych w górnych drogach oddechowych jak zapalenia krtani czy w przypadku ciała obcego w gardle, krtani lub tchawicy.

Duszność wydechowa – to wydłużenie fazy wydechu, czyli problem z wydychaniem powietrza. Pojawia się w przypadku astmy oskrzelowej, obturacyjnego zapalenia oskrzeli, guzów tchawicy i oskrzeli.

Podział duszności ze względu na stopień nasilenia według Medical Research Council (mMRC):

• 0 – duszność występuje jedynie podczas dużego wysiłku fizycznego.
• 1 – duszność występuje podczas szybkiego marszu po płaskim terenie lub wchodzenia na niewielkie wzniesienie.
• 2 – z powodu duszności chory chodzi wolniej niż rówieśnicy lub idąc we własnym tempie po płaskim terenie, musi zatrzymywać się dla nabrania tchu.
• 3 – po przejściu około 100 m lub po kilku minutach marszu po płaskim terenie chory musi się zatrzymać dla nabrania tchu
• 4 – duszność uniemożliwia choremu opuszczanie domu lub występuje przy ubieraniu się, lub rozbieraniu.

Duszność początkowo jest wysiłkowa, czyli pojawia się po wysiłku fizycznym nawet niewielkim, a w miarę pogarszania się stanu zdrowia i narastania zaburzeń pojawia się również duszności spoczynkowe.

Duszność – przyczyny

Do przyczyn ostrej (napadowej) duszności należy:

• ostre zapalenie oskrzeli,
• napad astmy oskrzelowej,
• zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP),
• odma opłucnowa,
• zatorowość płucna,
• zaostrzenie niewydolności krążenia,
• zawał mięśnia sercowego.

Przyczyny przewlekłej duszności to:

• zwłóknienie płuc i inne choroby miąższu płucnego,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• niewydolność krążenia,
• choroby neurologiczne np. miastenia,
• anemia.

Duszności mogą wystąpić się w różnych okolicznościach. Uczucie braku powietrza pojawiające się w nocy jest sygnałem, że przyczyna może mieć podłoże kardiologiczne, może to być zaostrzenie POChP, ciężka astma, zalegająca wydzielina w oskrzelach lub zakrztuszenie się. Powstająca w pozycji leżącej może być związana z chorobą wątroby czy porażeniem przepony. Duszność pojawiająca się w czasie pracy wskazuje na wpływ wysiłku fizycznego, narażenia na zimne powietrze, obecność alergenów, substancji drażniących czy nadreaktywność oskrzeli.

Duszność bardzo rzadko jest objawem odosobnionym. Zwykle towarzyszą jej inne symptomy powiązane z pierwotną przyczyną jej wystąpienia. Może to być kaszel, świszczący oddech, krwioplucie, odkrztuszanie plwociny, gorączka czy ból lub uczucie ściskania w klatce piersiowej.

Duszność w astmie

Astma to choroba o podłożu zapalnym lub alergicznym. Pojawiająca się duszność (o charakterze wdechowym), kaszel, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej są wynikiem skurczu oskrzeli utrudniającego oddychanie. W skrajnych przypadkach narastająca duszność może prowadzić do zatrzymania krążenia. Może pojawić się po zadziałaniu czynników wyzwalających, jakimi są: ekspozycja na alergeny, czynniki drażniące (dym, pył), leki, wysiłek fizyczny.

Duszność w POChP

POChP to przewlekła obturacyjna choroba płuc, do której objawów należy oprócz duszności także przewlekły kaszel czy odkrztuszanie wydzieliny.

Rozwija się w następstwie oddziaływania na błonę śluzową oskrzeli dymu tytoniowego, a także produktów spalania, pyłów, oparów i substancji drażniących. Efektem jest nieodwracalne zwężenie średnicy oskrzelików i małych oskrzeli co utrudnia swobodne oddychanie. Duszność stopniowo narasta, dochodzi do rozedmy płuc, a w konsekwencji do niewydolności oddechowej.

Duszność w chorobach układu krążenia

Najczęstsze przyczyny kardiologiczne duszności to:

• ostra i przewlekłą niewydolność serca,
• choroba wieńcowa,
• zaburzenia rytmu serca,
• wady zastawkowe,
• zatorowość płucna,
• wrodzone wady serca.

W zależności od przyczyny duszność jest zależna od pozycji ciała; może nasilać się w pozycji leżącej a zmniejszać się w pozycji siedzącej lub stojącej, może nasilać się w pozycji siedzącej i stojącej a zmniejszać w pozycji leżącej. Duszność może również pojawić się w nocy.

Duszność w chorobach nerwowo-mięśniowych

Problemy z oddychaniem wiążą się również z takimi schorzeniami jak dystrofia mięśniowa Duchenne’a, miastenia czy stwardnienie zanikowe boczne. Dystrofia to schorzenie genetyczne prowadzące do postępującego zaniku mięśni, w tym również mięśni oddechowych. W miastenii natomiast dochodzi do zaburzeń przewodzenia impulsów między nerwami a mięśniami, co prowadzi do nadmiernej męczliwości mięśni i osłabienia ich siły.

Stwardnienie zanikowe boczne to choroba układu nerwowego polegająca na stopniowym zaniku komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym, pniu mózgu i korze mózgowej, które odpowiedzialne są za ruch w tym również aktywność mięśni oddechowych.

Duszności po jedzeniu

Duszności po jedzeniu mogą być spowodowane chorobą układu oddechowego, a także schorzeniami układu pokarmowego: przepuklina rozworu przełykowego, choroba refluksowa przełyku. Może być również skutkiem alergii pokarmowej (anafilaksji) lub przypadkowego zakrztuszenia się jedzeniem, lub piciem.

Duszności na tle nerwowym – objawy

Duszności mogą się pojawić w przebiegu nerwicy lękowej, w przebiegu ciężkiego stresu. Objawy napadów lękowych pojawiają się niezależnie od konkretnej sytuacji i mają tendencje do powtarzania się. Należą do nich oprócz duszności również: 

• szybkie bicie i kołatanie serca, 
• ból w klatce piersiowej, 
• zawroty głowy, 
• poczucie omdlewania, 
• uczucie strachu przed utratą kontroli, 
• czasami uczucie nierealności otaczającego świata. 

Napad lęku panicznego trwa kilka kilkanaście minut i samoistnie ustępuje.

W przeciwieństwie do napadów lękowych zaburzenia lękowe uogólnione (nerwica lękowa) to występowanie lęku przewlekłego, uporczywego, ciągłe uczucie wewnętrznego napięcia, niepokoju, rozdrażnienia. Pojawiają się:

• zawroty głowy, 
• przyspieszone bicie serca, 
• dyskomfort w klatce piersiowej, 
• przyspieszony oddech lub duszność, 
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Duszność może również towarzyszyć zaburzeniom depresyjnym.

Atak duszności – co robić?

Jeśli osoba w otoczeniu doświadcza nagłego ataku duszności, należy:

• zapewnić bezpieczne miejsce,
• pomóc choremu przyjąć najodpowiedniejszą dla niego pozycję, w której dolegliwości są najmniej dokuczliwe,
• zapewnić dostęp świeżego powietrza,
• jeżeli chory przyjmuje leki pomóc mu je przyjąć,
• starać się uspokoić chorego,
• wezwać służby ratunkowe,
• jeżeli chory stracił przytomność – należy sprawdzić jego czynności życiowe i w razie konieczności rozpocząć czynności reanimacyjne.

Duszność u dziecka

Małe dziecko nie jest w stanie zasygnalizować swoich dolegliwości, dlatego ważna jest obserwacja symptomów występujących w trakcie duszności:

• przyspieszenie oddechu i tętna,
• poruszanie skrzydełkami nosa,
• problemy w karmieniu,
• nasilone ruchy klatki piersiowej,
• w cięższych przypadkach zasinienie skóry widoczne na wargach.

U starszych dzieci obserwuje się trudności w mówieniu, przyjmowanie pozycji siedzącej czy podpieranie się na rękach.

Wystąpienie nagłej duszności z dużym wysiłkiem oddechowym i sinicą jest wskazaniem do pilnego wezwania pogotowia. W przypadku łagodnej duszności spowodowanej np. infekcją dróg oddechowych należy zadbać o niższą temperaturę otoczenia, nawilżenie powietrza i luźną odzież niekrępującą klatki piersiowej dziecka, oczyszczanie nosa, nawadnianie.

Jednak zawsze duszność u dziecka powinna być skonsultowana przez lekarza, który ustali jej przyczynę i dalsze postępowanie lecznicze.

Mgr Renata Grzelik