Endometrioza - 10 objawów, które mogą świadczyć o chorobie

Endometrioza to przewlekła jednostka chorobowa, która dotyka wiele kobiet na całym świecie. Może pojawić się już w początkowym okresie dojrzewania, po wystąpieniu pierwszej miesiączki i trwać do menopauzy. Występuje niezależnie od pochodzenia etnicznego czy statusu społecznego. Endometrioza to choroba, w której tkanka podobna do wyściółki macicy rośnie poza nią, na innych strukturach miednicy mniejszej. Pojawia się na narządach, takich jak jajniki, jajowody, jelita, zewnętrzne ściany macicy, nerki, pęcherz moczowy, a nawet płuca. Tkanka endometrium rosnąca w tych obszarach nie wydalana jest z organizmu jak podczas cyklu miesiączkowego, jak robi to zdrowa tkanka endometrium wewnątrz macicy, natomiast jej gromadzenie poza macicą wywołuje doskwierające objawy endometriozy.

Endometrioza – rodzaje

Opisano kilka rodzajów zmian endometrialnych:

• endometrioza powierzchowna (otrzewnowa) występująca głównie w otrzewnej miednicy mniejszej (ang. superficial peritoneal endometriosis SPE)
• endometrioza jajnika (endometrioma) występująca w jajnikach (ang. ovarian endometrioma OMA)
• endometrioza głęboko naciekająca (ang. deep infiltrating endometriosis DIE) stwierdzona w przegrodzie odbytniczo-pochwowej, pęcherzu moczowym i jelicie, która nacieka otrzewną na głębokość 5 mm
• endometrioza naciekająca poza miednicą (w rzadkich przypadkach)

Chociaż endometrioza może wystąpić u każdej kobiety po jej pierwszej miesiączce (stwierdzono ją u kobiet w wieku 11 lat), stan ten występuje najczęściej u kobiet w wieku rozrodczym, w wieku od 25 do 35 lat.

Endometrioza – przyczyny

Bez użycia przyrządów optycznych ogniska endometriozy obserwowane gołym okiem mają charakter niebieskich, brązowawych czasem czarnych ziarnistości, a niekiedy guzków. Zabarwienie jest spowodowane krwawieniem i odkładaniem złogów hemosyderyny, czyli kompleksów białkowych magazynujących żelazo w komórkach, co powoduje wiele negatywnych następstw. Endometrioza jajnika natomiast w zaawansowanym stadium przybiera postać torbieli, potocznie zwanych czekoladowymi, które wypełnione są krwawą treścią. Zmiany te oraz pozostałe zmiany endometrialne powodują nadprodukcję czynników prozapalnych, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, pojawienia się zrostów czy blizn. Stąd najczęstszym objawem endometriozy jest ból o różnym umiejscowieniu i nasileniu. Uważa się, że wiele różnych czynników przyczynia się do rozwoju tego schorzenia min:

• miesiączka wsteczna – występuje, gdy krew menstruacyjna zawierająca komórki endometrium przepływa z powrotem przez jajowody do jamy miednicy. Miesiączka wsteczna może powodować osadzanie się komórek podobnych do endometrium poza macicą, gdzie mogą się wszczepiać i rozrastać;
• metaplazja komórkowa – występuje, gdy komórki zmieniają się czynnościowo i morfologicznie w stosunku do komórek macierzystych. Metaplazja nabłonkowo-łącznotkankowa jest najbardziej prawdopodobną przyczyną występowania torbieli endometrialnych;
• czynniki genetyczne -udowodniono, że endometrioza ma predyspozycje genetyczne, co może sprawić, że niektóre osoby będą bardziej podatne na jej zachorowanie niż inne. W wielu badaniach udowodniono występowanie wzorców rodzinnych (występowanie endometriozy w pokoleniu kobiet z jednej rodziny). Ostatnie badania naukowe wskazały nową potencjalną mutację genetyczną związaną z endometriozą – ARID1A, która została powiązana z cięższymi postaciami choroby;
• czynniki immunologiczne – komórki podobne do endometrium mogą przemieszczać się przez układ krwionośny lub układ limfatyczny do innych części ciała, gdzie przylegając do narządów mogą się adaptować i powodować rozrost tych komórek. Sytuacja pogarsza się, gdy, nieprawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy nie rozpoznaje tych komórek i nie dochodzi do ich zniszczenia. Udowodniono również współwystępowanie tej choroby u pacjentek z toczniem układowym, zespołem Sjogrena, reumatoidalanym zapaleniem stawów, autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, stwardnieniem rozsianym, chorobą Addisona i nieswoistymi zapaleniami jelit.
• leczenie chirurgiczne miednicy mniejszej – w powikłaniach blizn pooperacyjnych miednicy mniejszej, może się zdarzyć, że komórki podobne do endometrium przyczepią się do tkanki bliznowatej. Endometrioza w bliźnie po cięciu cesarskim objawia się dyskomfortem na tyle silnym, że utrudnia on codzienne funkcjonowanie. Charakterystyczne dla niej są także bolesne zgrubienia w okolicy blizny pooperacyjnej.

10 objawów, które mogą świadczyć o endometriozie

Najczęściej ogniska pozamacicznego endometrium lokalizują się na otrzewnej, czyli błonie, która wyściela jamę brzuszną oraz jamę miednicy, załamku pęcherzowo-macicznym, jajnikach, więzadłach krzyżowo-macicznych, macicy, przegrodzie odbytniczo-pochwowej i jajowodach. Opisywane są również miejsca odległe, poza miednicą mniejszą, np. jelita, płuca, a nawet mózg. Objawy endometriozy wynikają ze zmian strukturalnych i zapalnych miednicy mniejszej, jak również z dyskomfortu i obniżenia jakości życia pacjentek borykających się z tą przypadłością.

Do 10 najważniejszych objawów, które świadczą o możliwości występowania endometriozy należą:

• Ból miednicy i podbrzusza – pierwszym i również podstawowym objawem endometriozy jest ból. Nagromadzenie nieprawidłowej tkanki poza macicą prowadzi do stanu zapalnego, bliznowacenia i powstawania bolesnych torbieli. Może również prowadzić do gromadzenia się tkanki włóknistej między narządami rozrodczymi, co powoduje ich „sklejanie się”. Wszystkie te procesy generują przewlekły ból, który jest jednym z głównych objawów endometriozy i zgłaszany jest przez ponad 60% pacjentek.
• Bolesne i obfite miesiączki. Objawy endometriozy niepokojące to przede wszystkim bolesne i obfite miesiączki zgłaszane przez większość pacjentek. Dodatkowo mogą pojawiać się przedmiesiączkowe plamienia lub krwawienia między miesiączkami, jak również towarzyszące, uciążliwe dolegliwości bólowe czasem uniemożliwiające normalne funkcjonowanie.
• Krwawienie z dróg rodnych niezwiązane z cyklem menstruacyjnym – może mieć różne podłoże takie jak stany zapalne, uszkodzenia mechaniczne czy zmiany nowotworowe, ale jest również jednym z symptomów choroby.
• Dyspareunii – jest to nawracający i uporczywy ból narządów płciowych występujący podczas lub po stosunku seksualnym. Około 40 % kobiet z endometriozą zgłasza to zaburzenie.
• Dysfunkcje układu moczowego – zajmowanie przez tkanki endometrialne miejsc w układzie moczowym powoduje pojawienie się objawów ze strony tego układu, takich jak niepokojące objawy dyzuryczne (trudności w oddawaniu moczu), incydenty parć naglących czy częstomocz. Ponadto kobiety z endometriozą mogą mieć zespół bolesnego pęcherza moczowego, który przypomina objawy infekcji.
• Dysfunkcja dolnego odcinka układu pokarmowego – występowanie ognisk endometrialnych w miednicy mniejszej, wiąże się również z występowaniem objawów jelitowych endometriozy. Endometrioza – objawy jelitowe to m.in. wzdęcia, biegunka, naprzemienne biegunki i zaparcia, głównie występujące tuż przed i w trakcie miesiączki. Bolesne defekacje, dolegliwości bólowe w okolicy krzyżowej, dyskomfort czy pobolewania brzucha, mogą pojawiać się również niezależnie od miesiączki. Objawy nietypowe endometriozy to m.in. zaburzenia przewodu pokarmowego lub żołądkowo-jelitowego podobne są do zaburzeń jelitowych.
• Drętwienie nóg – mrowienie, a nawet ból kończyny dolnej o charakterze rwy kulszowej, wynikają z naciekania zmian endometrialnych unerwienia miednicy mniejszej. Takie symptomy endometriozy zgłasza do 20 % pacjentek.
• Niepłodność lub problemy z zajściem w ciążę – z tym problemem boryka się około połowa pacjentek z endometriozą. Niekorzystne zmiany zapalne wpływają na jakość komórek rozrodczych, jak również na ich ilość. Choroba ta nie wyklucza naturalnego zajścia w ciążę, jednak bardzo ważne jest jej wczesna diagnoza oraz wprowadzenie leczenia. Wyborem, a czasem jedynym wyjściem na posiadanie potomstwa jest zapłodnienie metodą in vitro. Procedura ta umożliwia stymulację i otrzymanie większej ilości komórek jajowych podczas jednego zabiegu, jak również ich ocenę jakościową.

Endometrioza – objawy psychiczne

• Zmęczenie lub brak energii – kobiety chorujące na endometriozę dwa razy częściej doświadczają chronicznego przemęczenia, niż kobiety z grupy zdrowej.  Przewlekły ból i ciągła walka z objawami choroby ma ogromny wpływ na słabsze codzienne samopoczucie i zdrowie psychiczne tych kobiet.
• Depresja – to krytyczny objaw psychiczny endometriozy wynikający z bezpośredniego wpływu choroby na życie pacjentek. Nasilający się ból, pogarsza jakość życia, ma zły wpływ na funkcjonowanie w rodzinie i społeczeństwie. Problemy z zajściem w ciąże, perspektywa posiadania dziecka tylko dzięki metodzie in vitro (która do tej pory nie jest procedurą finansowaną przez państwo) powoduje przewlekłe obniżenie nastroju, co w konsekwencji może przekształcić się w depresję.

Endometrioza po menopauzie – objawy

U niektórych kobiet ból związany z endometriozą staje się łagodniejszy po menopauzie. Naturalny spadek estrogenu powinien zatrzymać progresję choroby. Natomiast terapia hormonalna przyjmowana w celu zmniejszenia objawów menopauzy, może prowokować nawrót choroby, utrzymywanie się bólu i innych objawów. Endometrioza po menopauzie objawia się bólami w miednicy mniejszej, krwawieniami jak również uzłośliwieniem zmian.

Endometrioza – leczenie

Leczenie endometriozy różni się w zależności od nasilenia objawów i zaawansowania choroby. Niestety jest to choroba, której nie można w pełni wyleczyć, ale wczesna diagnoza oraz stała opieka nad pacjentką umożliwia zahamowanie jej rozwoju, wyciszenie objawów, jak również poprawę komfortu psychiczno – społecznego pacjentki. Najczęściej lekami hamującymi nieprawidłowy rozrost komórek są leki estrogenowo – progesteronowe, sterydowe jak i niesterdydowe leki przeciwzapalne, a w zaawansowanych terapiach stosowane jest leczenie chirurgiczne, usuwające zmiany ognikowe. Pacjentki z podejrzeniem endometriozy głębokiej powinny być kierowane do referencyjnych ośrodków zatrudniających wielodyscyplinarny zespół specjalistów.

Skuteczne diagnozowanie endometriozy – sprawdź EndoRNA qRT-PCR test.

Lista placówek, w których możesz wykonać badanie EndoRNA

https://diagendo.com/gdzie-wykonac-test/
https://pokonacendometrioze.pl/gdzie-leczyc/

Nieinwazyjna diagnostyka endometriozy – sprawdź EndomKIT

Porównanie małoinwazyjnych badań w kierunku endometriozy można znaleźć pod linkiem: https://diag.pl/pacjent/wp-content/uploads/sites/5/2024/02/endometrioza-porownanie-dl.pdf

(data ostatniej aktualizacji: 19.02.2023)

Autor: Dr n. med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Three Types of Endometriosis: Pathogenesis, Diagnosis and Treatment. State of the Art. Imperiale L, Nisolle M, Noël JC, Fastrez M. J Clin Med. 2023 Jan 28;12(3):994. 
2. Endometriosis: Epidemiology, Classification, Pathogenesis, Treatment and Genetics (Review of Literature). Smolarz B, Szyłło K, Romanowicz H.  Int J Mol Sci. 2021 Sep 29;22(19):10554.
3. 3.     Podłoże autoimmunologiczne rozwoju endometriozy. Skibińska, M., & Maksym, R. B.  Kwartalnik Naukowy Fides Et Ratio, 2020, 43(3), 373-378.
4. Deep infiltrating endometriosis (DIE) – a relevant clinical problem in gynecology. Stępniewska AK, Ceccaroni M, Biela M, Kamiński P Military Phisician. 2017;95(1):99-105.
5.  Chronic pelvic pain and endometriosis: Translational evidence of the relationship and implications. Stratton, P., Berkley, K. J. Human Reproduction Update, 2011, 17(3), 327–346.
6. Endometrioza – rozpoznanie, leczenie według współczesnych rekomendacji Krzysztof Szyłło, Jarosław Górski Przegląd Menopauzalny 2011; 6: 464–468
7. Typical and subtle atypical presentations of endometriosis. Donnez J, Squifflet J, Casanas-Roux F, et al. Obstet Gynecol Clin North Am 2003; 30: 83-93.
8. Genetic factors contribute to the risk of developing endometriosis. H. Stefansson Human Reproduction, Volume 17, Issue 3, March 2002, Pages 555–559
9. Konsekwencje endometriozy w menopauzie Szubert M., Suzin J, Kowalczyk-Amico K. Przegląd Menopauzalny 2012; 2: 142–145
10. Leczenie zachowawcze endometriozy – praca poglądowa Drews K., Barlik M., Łukaszewski T., Ginekol Pol. 2012, 83, 209-213