Gruźlica kości – co to za choroba?

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię prątka gruźlicy, czyli Mycobacterium tuberculosis. Gruźlica należy do jednej z 10 głównych przyczyn zgonów na świecie. Gruźlica występuje najczęściej w krajach rozwijających się, co nie oznacza, że omija kraje wysokorozwinięte – w 2016 r. w Stanach Zjednoczonych zgłoszono ponad 9 000 przypadków. Gruźlicy można zapobiegać poprzez szczepienia ochronne, a jeśli dojdzie już do zakażenia i zostanie odpowiednio wcześnie wykryta, na ogół jest chorobą uleczalną. 

Gruźlica płuc oraz gruźlica kości i stawów

Gruźlica atakuje przede wszystkim płuca, ale w niektórych przypadkach może rozprzestrzenić się na inne części ciała. Kiedy gruźlica się rozprzestrzenia, nazywa się ją gruźlicą pozapłucną. Jedną z postaci gruźlicy pozapłucnej jest gruźlica kości i stawów, która stanowi około 3 procent wszystkich przypadków gruźlicy pozapłucnej. Gruźlica kości i stawów to inna forma gruźlicy, która atakuje kręgosłup, kości długie i stawy. U około jednej trzeciej chorych na tę postać gruźlicy zmiany występują wyłącznie w kręgosłupie, jednakże gruźlica kości może dotknąć dowolną kość w organizmie. Historycznie po raz pierwszy gruźlica kręgosłupa została opisana przez Percivalla Pitta, stąd to schorzenie nosi również nazwę choroby Potta (Pott’s disease). 

Gruźlicze zapalenie kręgosłupa wywoływane jest przede wszystkim przez bakterię Mycobacterium tuberculosis, znacznie rzadziej przez Mycobacterium bovis lub prątki BCG. Zakażenia prątkami niegruźliczymi, głównie Mycobacterium avium, stwierdza się u chorych zakażonych wirusem HIV, chorych na nowotwory lub u osób leczonych preparatami zmniejszającymi odporność – lekami immunosupresyjnymi np. po przeszczepie narządu, lub w trakcie chemioterapii. 

Przyczyny wystąpienia gruźlicy kości i stawów. Co powoduje gruźlicę kości?

Prątki gruźlicy zwykle przenoszą się z człowieka na człowieka drogą kropelkową – wraz z powietrzem. Po zakażeniu gruźlicą, bakterie z płuc mogą przedostać się przez krew lub chłonkę z węzłów chłonnych do kości, kręgosłupa lub stawów (ogniska w płucach stwierdza się w 50–60% przypadków gruźlicy kości i stawów). Dawniej gruźlica kręgosłupa była chorobą wieku dziecięcego, natomiast od lat 70. – od czasu wprowadzenia szczepień przeciwgruźliczych – przypadki zachorowań u dzieci należą do rzadkości. Obecnie gruźlica kości dotyczy przede wszystkim ludzi w dojrzałym lub podeszłym wieku. 

Najczęściej proces chorobowy umiejscawia się w trzonach kręgowych ze względu na istniejące tam dogodne warunki do osiedlania się prątków (miejsce bogato unaczynione, o zwolnionym przepływie krwi). Zmiany dotyczą z reguły dolnego odcinka kręgosłupa piersiowego (75%) i górnego odcinka kręgosłupa lędźwiowego (23%). Zazwyczaj zajęte są dwa sąsiadujące ze sobą trzony kręgowe, ze zniszczeniem krążka międzykręgowego.

Gruźlica kości występuje stosunkowo rzadko, lecz w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci częstość występowania tej choroby w krajach rozwijających się wzrosła – częściowo w wyniku rozprzestrzeniania się AIDS. Gruźlica kości, choć rzadka, jest trudna do zdiagnozowania i nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych.

Gruźlica kości – czy jest zaraźliwa?

Zaraźliwą formą gruźlicy jest gruźlica płuc. Pozapłucne formy gruźlicy, w tym gruźlica kości nie jest zaraźliwa. 

Gruźlica kości – objawy

Gruźlica kości i stawów w niezaawansowanym stopniu, może nie dawać wielu objawów. Gruźlica kości i stawów, a w szczególności gruźlica kręgosłupa, jest trudna do zdiagnozowania, ponieważ we wczesnych stadiach jest bezbolesna. 

Pierwszymi objawami gruźlicy kręgosłupa są najczęściej bóle w okolicy zajętego odcinka. Z czasem bóle stają się bardzo silne, uniemożliwiając choremu poruszanie się. Może dochodzić do złamań trzonów kręgowych, uszkodzenia rdzenia i pojawienia się objawów neurologicznych wynikających z jego ucisku. 

Gruźlicy kości i stawów często towarzyszą objawy ogólne: osłabienie, utrata łaknienia i zmniejszenie masy ciała. Choroba przebiega z wysoką gorączką lub stanami podgorączkowymi, choć możliwy jest także przebieg bezgorączkowy. Rozpoznanie ustala się na podstawie badań obrazowych i bakteriologicznych. 

Ponadto czasami gruźlica kości i stawów może być uśpiona w płucach i rozprzestrzeniać się bez wiedzy pacjenta. Objawy niepokojące i wymagające dalszej diagnostyki obejmują:

• silny ból pleców,
• obrzęk w okolicy zajętych kości i stawów,
• sztywność,
• ropnie.

Kiedy gruźlica kości jest bardziej zaawansowana, niektóre niebezpieczne objawy obejmują:

• powikłania neurologiczne,
• paraplegię/ paraliż,
• skrócenie kończyn u dzieci,
• deformacje kości.

Ponadto u pacjentów z gruźlicą kości mogą, ale nie muszą, wystąpić objawy ogólne gruźlicy, które mogą obejmować:

• zmęczenie,
• gorączkę,
• nocne poty,
• utratę masy ciała.

Gruźlica kości – jakie badania? 

W diagnostyce gruźlicy kości wykorzystywane są:

• Badanie RTG

W klasycznym badaniu radiologicznym kręgosłupa (RTG) w dwóch płaszczyznach z reguły obserwuje się obniżenie krążków międzykręgowych, zwężenie szpar międzykręgowych i zapadnięcie trzonów. 

• Tomografia komputerowa

W badaniu tomograficznym kręgosłupa widoczne jest zniszczenie struktur kostnych oraz zmiany w tkankach okołokręgowych i nadoponowych. 

• Rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny pozwala szczegółowo określić zmiany w okolicznych tkankach miękkich oraz w kanale kręgowym. 

• Scyntygrafia kości

Metodę pomocną w diagnostyce zapalenia swoistego kręgosłupa może okazać się badanie scyntygraficzne kości za pomocą znaczników: Tc-99m i Ga-67, dających intensywny wzrost wychwytu znacznika w obszarach objętych chorobą. 

• Badanie bakteriologiczne i histologiczne tkanek

Rozpoznanie gruźlicy kręgosłupa i stawów potwierdza dodatni wynik badania bakteriologicznego i histologicznego materiału tkankowego. Pomocne może być ponadto stwierdzenie ognisk gruźlicy o innej lokalizacji (najczęściej gruźlicy płuc) i dodatni wynik próby tuberkulinowej.

Gruźlica kości – rokowania i leczenie

Chociaż gruźlica kości może prowadzić do bolesnych skutków ubocznych, uszkodzenia są zwykle odwracalne, jeśli zostaną wcześnie leczone za pomocą odpowiedniego schematu leków. W wielu przypadkach konieczna może być operacja kręgosłupa.

W gruźliczych zakażeniach kręgosłupa, oprócz leczenia swoistego dla gruźlicy, niemal w każdym przypadku należy wdrożyć terapię przeciwbólową. Terapię taką należy jednak ściśle kontrolować ze względu na szybkie ustępowanie dolegliwości przy jednoczesnym stosowaniu właściwego leczenia przeciwprątkowego. Warto podkreślić przeciwbólową skuteczność leczenia operacyjnego. Powinno być ono rozważone we wszystkich przypadkach naciekania kanału kręgowego.

Leki stanowią pierwszą linię obrony w przypadku gruźlicy kości, a przebieg leczenia może trwać od 6 do 18 miesięcy. Do leków stosowanych w gruźlicy kości i stawów należą klasyczne leki przeciwgruźlicze, takie jak: ryfampicyna, izoniazyd, etambutol i pirazynamid.

Gruźlica kości stanowi większe ryzyko w krajach rozwijających się lub u osób chorych na AIDS. Jednakże, chociaż ryzyko gruźlicy w krajach rozwiniętych jest niskie, gruźlica kości jest nadal zjawiskiem, na które należy uważać. Po zdiagnozowaniu tej choroby można ją leczyć za pomocą schematu leczenia farmakologicznego, a w cięższych przypadkach interwencję chirurgiczną. Podsumowując, gruźlica kręgosłupa wymaga zastosowania skojarzonego leczenia, w którym istotną rolę odgrywa dobrze prowadzona terapia przeciwbólowa, poprawiająca jakość życia.

Lek. med. Katarzyna Lizak