Niedobór estrogenów – przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Niedobór estrogenów jest naturalnym elementem przekwitania. Niski poziom estrogenów może wystąpić również u kobiet w wieku rozrodczym, co uważa się za patologię. Do zaburzeń hormonalnych prowadzi wiele stanów, w tym m.in. zespół policystycznych jajników i uszkodzenie przysadki mózgowej.

Niedobór estrogenów wiąże się dla kobiet z wieloma przykrymi konsekwencjami. Nieleczony może powodować problemy z zajściem w ciążę, zaburzenia ze strony układu krążenia czy pogorszenie kondycji skóry i włosów. Sprawdź, jakie są objawy niedoboru estrogenów i jak wygląda leczenie niskiego poziomu tych hormonów.

Estrogeny – co to za hormony?

Estrogeny to grupa hormonów płciowych, do których zalicza się: estron (E1), estradiol (E2) i estriol (E3), przy czym największą aktywność biologiczną wykazuje estradiol. Odgrywają one wiele funkcji w organizmie kobiety, w tym m.in.: odpowiadają za rozwój żeńskich cech płciowych, przyspieszają metabolizm, regulują cykl miesiączkowy, wspomagają rozwój mięśni macicy, zwiększają stężenie cholesterolu HDL, zwiększają nawilżenie pochwy, wspomagają mineralizację kości.

Wytwarzanie estrogenów regulowane jest przez FSH, czyli hormon folikulotropowy, a ich synteza zachodzi przede wszystkim w jajnikach i w mniejszym stopniu w łożysku, kościach, tkance tłuszczowej czy mózgu. Estrogeny obecne są również u mężczyzn, ale w znacznie mniejszej ilości. Produkowane są u nich przez korę nadnerczy i jądra. Odpowiadają za regulację popędu płciowego i wspomagają dojrzewanie plemników.

Kiedy mówi się o niedoborze estrogenów?

Aby zweryfikować poziom estrogenów w organizmie, wykonuje się oznaczenie ich stężenia we krwi. Należy pamiętać, że zakresy  stężeń hormonów, w tym E2, nie są uniwersalne i mogą być różne w różnych  laboratoriach. Uzyskany wynik należy zawsze odnosić do zakresu podanego na formularzu wyniku. Wartości podane poniżej,  pochodzące z cytowanej w Bibliografii pozycji należy traktować orientacyjnie. Oto przykładowe zakresy referencyjne, popularnie normy estradiolu u kobiet wg. cytowanej pozycji piśmiennictwa:

• w okresie rozrodczym poziom estradiolu zależy od fazy cyklu miesiączkowego − faza folikularna: 84−970 pg/ml, faza owulacji: 13−330 pg/ml, faza lutealna: 73−200 pg/ml;
• w okresie pomenopauzalnym poniżej 20−30 pg/ml [1].

Z kolei u mężczyzn norma estradiolu wynosi 11,2−50,4 pg/ml [1].

Pamiętaj, że jednostka ng/l jest równoważna jednostce pg/ml i obie mogą być stosowane zamiennie w poszczególnych placówkach medycznych.

Badanie poziomu estrogenów – przygotowanie i przebieg

Badanie poziomu estrogenów wykonuje się w krwi. W tym celu pobiera się próbkę krwi zazwyczaj z żyły łokciowej. Sam pobór krwi do oznaczenia poziomu estrogenów jest taki sam, jak w przypadku zwykłych badań krwi typu morfologia. Nie ma konieczności szczególnego przygotowania się do badania. Ważne jest, aby zgłosić się na nie na czczo, przynajmniej 8 godzin od ostatniego posiłku, i po 8–12 godzinach przerwy w paleniu papierosów. Na mniej więcej 30 minut przed pobraniem krwi wskazany jest odpoczynek.

W przypadku kobiet badania estrogenów wykonuje się w określonej  przez lekarza fazie cyklu miesiączkowego z uwagi na wahania poziomu hormonów w cyklu, a w razie przeprowadzania serii oznaczeń ważne jest, by za każdym razem krew była pobierana mniej więcej o tej samej porze dnia. Na wynik badania mogą wpływać leki stosowane na niektóre choroby (w tym np. na niedokrwistość, nadciśnienie, upośledzenie funkcji wątroby lub nerek), a przede wszystkim biotyna (witamina B7) .

Lekarz nierzadko zleca badanie estrogenu wraz z oznaczeniem pozostałych hormonów płciowych, przede wszystkim: progesteronu, hormonu luteinizującego (LH), hormonu folikulotropowego (FSH)  i prolaktyny (PRL).

Niedobór estrogenów – przyczyny

Niedobór estrogenów jest fizjologicznym zjawiskiem w przypadku kobiet po menopauzie. Związany jest z ustaniem czynności wydzielniczej jajników, które w największym stopniu odpowiadają za syntetyzowanie estrogenów. W okresie menopauzy spadek produkcji estradiolu powoduje wtórne zwiększenie stężenia FSH i LH.

Niedobór estrogenów w młodym wieku spowodowany może być przez liczne patologie, które podzielone zostały na dwie grupy – pierwotną i wtórną niewydolność jajników.

Do niedoboru estrogenów w przypadku pierwotnej niewydolności jajników doprowadzić mogą takie stany, jak m.in.:

• przedwczesne wygasanie czynności jajników;
• niedorozwój, nieprawidłowa budowa jajników;
• zespołu policystycznych jajników (PCOS);
• dysgenezja jajników, towarzysząca np. zespołowi Swyera, zespołowi Turnera.

Z kolei za wtórną niewydolność jajników i związany z nią niedobór estrogenów odpowiadać mogą m.in.:

• stosowanie leków hamujących owulację;
• niewydolność przysadki mózgowej, która jest miejscem wydzielania FSH;
• nadmierny wysiłek fizyczny – dotyczy to zwłaszcza zawodniczek sportowych uprawiających dyscypliny wytrzymałościowe;
• anoreksja, przewlekłe głodzenie;
• nadużywanie alkoholu.

Jakie są objawy niedoboru estrogenów?

Do głównych objawów niedoboru estrogenów zalicza się:

• zaburzenia miesiączkowania w postaci braku miesiączek, nieregularnych krwawień;
• zaburzenia płodności – problemy z zajściem w ciążę;
• spadek libido;
• podrażnienia, suchość pochwy;
• ból podczas stosunku;
• przedwczesne lub opóźnione dojrzewanie;
• zanik trzeciorzędowych cech płciowych (biustu, damskiego owłosienia ciała, proporcji ciała);
• zanik lub ograniczone występowanie drugorzędowych cech płciowych (sromu, łechtaczki, pochwy, macicy i jajowodów);
• nasilenie procesów starzenia się skóry i pogorszenie kondycji włosów – hormony estrogenowe wywierają wpływ na prawidłowy wzrost włosów, ich pigmentację, unaczynienie, elastyczność i sprężystość oraz zdolność do zatrzymywania wody przez skórę;
• zaburzenia pracy układu krążenia – niekorzystne zmiany w profilu lipidowym, powstawanie blaszki miażdżycowej, wzrost ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej.

Brak estrogenu w menopauzie wiąże się z występowaniem wielu dolegliwości. Zmiany w jajnikach odpowiedzialne są za objawy zespołu klimakterycznego, w tym m.in. za: uderzenia gorąca, problemy ze snem, zmniejszenie napędu psychoruchowego, suchość pochwy, dyspareunię – ból podczas stosunku. U kobiet po menopauzie występują predyspozycje do zmian zanikowych – zanikowego zapalenia pochwy, atrofii pochwy i ścieńczenia śluzówki pochwy. Kolejne objawy niedoboru estrogenów u kobiet po menopauzie to: problemy z koncentracją, zmiany w tkance łącznej (skłonności do zaburzeń statyki narządu rodnego, przepuklin pochwowych, nietrzymania moczu), osteopenia, a w jej konsekwencji osteoporoza pomenopauzalna. Wszystkie te zmiany niekorzystnie odbijają się na jakości życia kobiet.

Niedobór estrogenów – leczenie

W leczeniu niedoboru estrogenów stosuje się jako ich uzupełnienie estrogeny naturalne i syntetyczne. Możliwe jest podawanie ich dopochwowo, domacicznie czy doustnie, bo dostępne są w różnej formie – tabletek, implantów, kremów, plastrów czy żeli. Lekarz zalecić może dodatkowo preparaty łagodzące objawy niedoboru estrogenów, np. dopochwowe globulki nawilżające z kwasem hialuronowym. Należy też zadbać o właściwą dietę. Jadłospis powinien być bogaty w fitoestrogeny. To związki organiczne pochodzenia roślinnego, charakteryzujące się budową i działaniem podobnym do estrogenów. Obecne są m.in. w: roślinach strączkowych, czosnku, owocach granatu, żurawinie, śliwkach, czereśniach, rabarbarze, kalafiorze, brokułach, oleju z wiesiołka, soi, czerwonym winie, czerwonej koniczynie.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. Estradiol – czym jest i za co odpowiada? Online: https://diag.pl/pacjent/artykuly/estradiol-czym-jest-i-za-co-odpowiada/ [dostęp: 20.04.2022].
2. T. Pertyński, G. Stachowiak, Menopauza – fakty i kontrowersje, „Endokrynologia Polska” 2006, t. 5, nr 57, s. 525–534.
3. A. Wojas-Pelc, M. Nastałek, J. Sułowicz, Estrogeny a skóra – spowolnienie procesu starzenia, „Przegląd Menopauzalny” 2008, nr 6, s. 314–318.
4. Z. Zdrojewicz, M. Matusiak-Kita, Czy fitoestrogeny mogą być alternatywą dla terapii hormonalnej?, „Family Medicine & Primary Care Review” 2012, t. 4, nr 14, s. 601–605.