Estradiol

Estradiol (E2) jest estrogenem, hormonem steroidowym wytwarzanym u kobiet głównie w jajnikach, a w niewielkich ilościach w ciałku żółtym i w nadnerczach, w ciąży wyłącznie w łożysku; u mężczyzn w jądrach.
Stężenie estradiolu zależy od fazy cyklu miesiączkowego i wykazuje charakterystyczne zmiany, stąd oznaczania jego poziomu wykonuje się w ściśle określonych dniach cyklu, a wyniki odnosi do zakresów dla poszczególnych etapów cyklu. 
Estradiol jest podstawowym hormonem steroidowym wpływającym na rozrodczość. Wraz z innymi estrogenami odpowiada za rozwój narządów płciowych i drugorzędowych cech płciowych. Wpływa na mięśnie gładkie macicy i jajowodów. Pełni funkcję kontrolną cyklu miesiączkowego i jest niezbędny w implantacji zarodka i  utrzymaniu ciąży. Wyniki oznaczeń estradiolu i FSH dokonywanych w 2. i 3. dniu cyklu są przydatne do prognozowania ciąży. Oznaczenia obu hormonów należą do  standardowej praktyki w prognozowaniu jakości oocytu i ocenie prawdopodobieństwa poczęcia w technikach rozrodu wspomaganego (ART – assisted reproductive technology).U kobiet poddanych hiperstymulacji jajników i zapłodnieniu in vitro powszechną praktyką jest obserwacja stężenia FSH i estradiolu we wczesnej fazie folikularnej,  przy czym stężenie estradiolu jest  wtedy wykładnikiem endokrynnej funkcji rozwijających się pęcherzyków Graafa. 

Poza procesami związanymi z rozrodczością estradiol reguluje gospodarkę lipidową, wapniową i wpływa na białka wiążące hormony tarczycy i nadnerczy (SHBG, TBG, białko wiążące kortykosteroidy). Na stężenie estradiolu wpływają niewydolność wątroby i nerek. Regulacja wydzielania estradiolu odbywa się w osi podwzgórze-przysadka-gonady.

W przypadku, gdy oczekiwane są bardzo wysokie stężenia estradiolu, należy dokonywać rozcieńczenia próbki dla eliminacji fałszywych wyników.

Przyczyny wzrostu stężenia: ciąża, nowotwór jajnika, nowotwory jąder, hiperplazja i nowotwory nadnerczy, marskość wątroby, leki (np. ampicylina, fenotiazyna, estrogeny, adrenokortykosteroidy), zespół hiperstymulacji jajników.
Przyczyny spadku stężenia: 

Menopauza;
Hipergonadotropowy hipogonadyzm
przyczyny związane z gonadami, kastracja zapalenie jąder, infekcje, ooferektomia, niedorozwój, naświetlania, choroby autoimmunologiczne, nowotwory; leki cytotoksyczne; wygasanie czynności jajników, zespół feminizacji jąder, defekty chromosomowe, defekty w biosyntezie androgenów, defekt receptorów androgenowych, zespół policystycznych jajników;
Hipogonadotropowy hipogonadyzm
przyczyny: wrodzony lub nabyty panhipopituaryzm, zespół Sheehana, guz przysadki, operacja przysadki; guz podwzgórza, nacieki podwzgórza, stany zapalne podwzgórza; zespół Kallmanna, hiperprolaktynemia, niedożywienie, anoreksja, leki, stres, intensywny wysiłek fizyczny.

Estradiol to jeden z najważniejszych, kobiecych hormonów płciowych. Odpowiada m.in. za regulację cyklu miesiączkowego, utrzymanie płodności oraz wpływa na całościowe funkcjonowanie organizmu. W przebiegu określonych chorób może dochodzić do zaburzeń poziomu estradiolu. Nieprawidłowe stężenia tego hormonu we krwi mogą prowadzić do szeregu dolegliwości chorobowych oraz powikłań zdrowotnych. Jakie funkcje pełni estradiol w organizmie, gdzie jest produkowany, kiedy należy oznaczyć stężenie estradiolu we krwi oraz o czym mogą świadczyć poszczególne wyniki tego badania?

Estradiol (oznaczany czasem jako „E2”) to hormon steroidowy, który jest podstawowym żeńskim hormonem płciowym. W niewielkich stężeniach estradiol obecny jest także w organizmach mężczyzn.

Estradiol zalicza się do szerszej grupy estrogenów, w której znajdują się także estron oraz estriol. W organizmach kobiet wytwarzanie estradiolu zachodzi przede wszystkim w tkankach jajników, choć hormon ten syntezowany jest też w obrębie m.in. kory nadnerczy, komórek tłuszczowych, mózgu oraz ścian naczyń krwionośnych. U mężczyzn za produkcję estradiolu odpowiadają wymienione powyżej tkanki obwodowe oraz jądra. Podobnie jak w przypadku wszystkich hormonów steroidowych, do prawidłowego przebiegu procesów produkcji estradiolu niezbędny jest cholesterol.

We krwi estradiol w znaczącej transportowany jest przez  SHGB (ang. sex hormone binding globulin), czyli wyspecjalizowane białko odpowiedzialne za wiązanie hormonów płciowych. Poza SHGB estradiol we krwi wiązany jest także przez albuminy. Jedynie ok. 2,2% estradiolu występuje w aktywnej biologicznie, niezwiązanej formie. Z tego powodu, podczas diagnozowania różnego typu zaburzeń w zakresie zdrowia hormonalnego lekarz może (poza badaniem stężeń poszczególnych hormonów) zadecydować o konieczności przeprowadzania pomiaru poziomów poszczególnych białek transportowych. W określonych przypadkach za zaburzenia hormonalne mogą odpowiadać nieprawidłowości związane z  transportem hormonów.

Estradiol odpowiada za prawidłowy rozwój drugorzędowych oraz trzeciorzędowych, kobiecych cech płciowych. W okresie dojrzewania prowadzi do rozwoju kobiecej sylwetki (poprzez regulację odkładania tkanki tłuszczowej), rozrostu gruczołów piersiowych, dojrzewania tkanek pochwy, prawidłowej budowywarg sromowych oraz macicy, a także wpływa na wzrost. W okresie rozrodczym estradiol odpowiada za utrzymanie prawidłowej płodności poprzez regulację hormonalną przebiegu cyklu owulacyjnego, dojrzewanie endometrium oraz podtrzymywanie rezerwy jajnikowej. Dodatkowo, estradiol wpływa także na zwiększenie libido, uczestniczy w procesach związanych z gospodarką tłuszczową oraz węglowodanową organizmu, pośrednio wpływa na ciśnienie tętnicze krwi oraz stan zdrowia skóry.

Właściwa gospodarka hormonalna jest niezbędna do utrzymania płodności oraz zapewnia możliwość zajścia w ciążę. Z tego powodu badanie stężeń hormonów płciowych (w tym także estradiolu) jest jednym z najważniejszych elementów diagnostyki niepłodności.

Podczas ciąży produkcja estradiolu odbywa się także w łożysku. Jest to narząd powstający w macicy, który tworzy swoiste połączenie pomiędzy krwiobiegiem matki, a krwiobiegiem płodu. Dokładna rola estradiolu w okresie ciąży nie jest całkowicie poznana – jest on jednak niezbędny do podtrzymania oraz prawidłowego przebiegu ciąży. Estradiol uczestniczy m.in. w zwiększaniu przepływu krwi przez macicę, wpływa na budowę tkanek szyjki macicy oraz reguluje ekspresję receptorów oksytocyny w obrębie określonych tkanek. Wysokie stężenia estrogenów podczas ciąży mogą powodować wzrost krzepliwości krwi. Zjawisko to zwiększa ryzyko rozwoju różnego typu zaburzeń zakrzepowo-zatorowych, szczególnie u osób predysponowanych do tego typu schorzeń.

W okresie pomenopauzalnym stężenie estradiolu w organizmie ulega znaczącemu spadkowi. Wynika to z zahamowania produkcji tego hormonu w obrębie tkanek jajnika. Konsekwencją spadku stężenia estradiolu jest wzrost poziomów LH oraz FSH.

Obniżone stężenie estrogenów u kobiet po menopauzie związane jest ze wzrostem ryzyka rozwoju określonych problemów zdrowotnych. Typowo wymienia się m.in. dolegliwości takie jak uczucie uderzeń gorąca, zaburzenia snu, pogorszenie koncentracji oraz obniżenie nastroju. Warto zwrócić uwagę także na pogorszenie stanu zdrowia tkanki kostnej. Niskie poziomy estrogenów predysponują do rozwoju osteoporozy. Jest to schorzenie, w przebiegu którego kości ulegają postępującemu niszczeniu, przez co są narażone na złamania patologiczne. Uszkodzenia takie mogą pojawić się nawet przy urazach niskoenergetycznych, stąd w wieku okołomenopauzalnym oraz pomenopauzalnym warto dbać o prawidłowe zdrowie kości, przez m.in. utrzymywanie odpowiednich stężeń witaminy D3 we krwi oraz przeprowadzanie regularnych badań profilaktycznych pozwalających na wczesne wykrycie różnego typu nieprawidłowości zdrowotnych.

Nieprawidłowe stężenia estradiolu mogą pojawić się w przebiegu wielu chorób oraz zaburzeń. Zaburzenia gospodarki hormonalnej to jedna z częstszych przyczyn niepłodności u kobiet. Z tego powodu badanie poziomów estradiolu często zlecane jest jako element diagnostyki problemów z zajściem w ciążę.

Oznaczenie stężeń estradiolu we krwi może być również wykorzystywane do rozpoznawania przyczyn nieregularnych miesiączek, zaburzeń dojrzewania płciowego, w przypadku podejrzenia określonych chorób nadnerczy lub w przebiegu monitorowania chorób onkologicznych czynnych hormonalnie.

Objawy nieprawidłowych poziomów estradiolu mogą być dość zróżnicowane. Zależą one m.in. od stopnia nasilenia tych zaburzeń, wieku kobiety oraz współwystępujących obciążeń chorobowych. Do najczęściej występujących dolegliwości, które mogą wskazywać na niedobór estrogenów zalicza się m.in. następujące objawy:

• Zaburzenia miesiączkowania, takie jak m.in. nieregularne miesiączkowanie, brak miesiączki, przewlekłe krwawienia,
• Zaburzenia płodności,
• Ból podczas stosunku seksualnego,
• Spadek popędu seksualnego (libido),
• Pogorszenie stanu zdrowia skóry oraz włosów,
• Zaburzenia koncentracji,
• Pogorszenie samopoczucia,
• Bóle głowy,
• Wahania nastroju,
• Nudności,
• Wymioty,
• Obrzęki.

Badanie stężenia estradiolu we krwi przeprowadzane w próbce krwi żylnej. Przed wykonaniem tego testu nie występuje konieczność bycia na czczo. Warto jednak pamiętać, że badanie kobiecych hormonów płciowych powinno być wykonane w określonej fazie cyklu menstruacyjnego. W zależności od celu badania wskazywane są  fazy cyklu – szczegółowych informacji na ten temat powinien udzielić lekarz zlecający badanie poziomu estradiolu.

Ze względu na skomplikowane mechanizmy regulacji gospodarki hormonalnej, przed wykonaniem tego badania należy skonsultować się z lekarzem. W celu przeprowadzenia kompleksowej diagnostyki może być konieczne jednoczasowe oznaczenie stężeń kilku hormonów oraz innych parametrów krwi żylnej.

W celu interpretacji wyników badania estradiolu należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który umieszczany jest na dokumentacji wydawanej pacjentowi. Warto pamiętać, że stężenia estradiolu (podobnie jak innych hormonów płciowych) wykazują dość dużą zmienność, w zależności od fazy cyklu miesiączkowego.

Dodatkowo, normy dla estradiolu są różne dla kobiet w różnym wieku – w przypadku pacjentek w wieku pomenopauzalnym prawidłowe zakresy stężeń omawianego hormonu są niższe niż u kobiet w wieku rozrodczym. W przypadku wykonania badania w ciąży, wiek ciążowy także wpływa na zakres referencyjny prawidłowych stężeń estradiolu.

Na poziom hormonów płciowych mogą wpływać także stosowane leki, dlatego każdorazowo należy poinformować o nich lekarza odpowiedzialnego za prowadzenie danego pacjenta. Wyniki badań hormonalnych zawsze należy interpretować w odniesieniu do stężeń wielu hormonów. Należy także brać pod uwagę dodatkowe obciążenia zdrowotne, stan ogólny pacjenta oraz współwystępujące uwarunkowania, które mogą wpływać na funkcjonowanie gospodarki hormonalnej organizmu.

Zbyt niskie stężenia estradiolu mogą wskazywać na wiele schorzeń oraz nieprawidłowości. Warto jednak pamiętać, że ze względu na złożoność mechanizmów regulacji hormonalnej rezultaty tego testu należy interpretować z pomocą lekarza. Poza właściwym odniesieniem wyników do stanu klinicznego osoby badanej lekarz  będzie w stanie zaplanować dalsze postępowanie.

Obniżone poziomy estradiolu mogą wskazywać m.in. na niewydolność jajników. Do rozwoju tego schorzenia może dojść np. w przebiegu zespołu Turnera, przedwczesnego wygasania czynności jajników oraz na skutek menopauzy. Dodatkowo, niski estradiol we krwi może pojawić się na skutek stosowania określonych grup leków, nadmiernego obciążenia aktywnością fizyczną, przewlekłego nadużywania alkoholu lub niektórych chorób dotyczących przysadki mózgowej.

Zbyt wysokie poziomy estradiolu mogą występować w przebiegu m.in. zaburzeń czynności wątroby (o zróżnicowanej etiologii), w przebiegu nadczynności tarczycy, na skutek stosowania niektórych leków hormonalnych oraz w przypadku przetrwałego pęcherzyka Graafa.

W celu precyzyjnego ustalenia przyczyn nieprawidłowych poziomów estradiolu konieczne jest wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych, których dokładny zakres uzależniony jest od indywidualnej sytuacji zdrowotnej badanej osoby. W przypadku otrzymania zaleceń związanych ze zastosowaniem leków hormonalnych należy ściśle przestrzegać ich dawkowania oraz nigdy nie należy podejmować samodzielnych prób modyfikacji schematu leczenia. Nawet niewielkie zmiany mogą prowadzić do wystąpienia nasilonych działań niepożądanych oraz związane są ze wzrostem ryzyka rozwoju licznych powikłań zdrowotnych.