Jak wygląda diagnostyka jaskry?

Jaskra należy do grupy chorób prowadzących do nieodwracalnej utraty wzroku i charakteryzujących się postępującym uszkodzeniem i utratą komórek zwojowych siatkówki oka. Zazwyczaj w jaskrze obserwuje się wzrost ciśnienia śródgałkowego. Nieleczona jaskra może prowadzić do nieodwracalnej ślepoty, dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie choroby i wdrożenie odpowiedniej farmakoterapii, której celem jest obniżenie ciśnienia śródgałkowego i spowolnienie procesu utraty wzroku. W poniższym artykule opisujemy, jakie są pierwsze objawy jaskry, co jest jej przyczyną oraz charakteryzujemy, jak wygląda atak jaskry.

Czym objawia się jaskra?

U wielu pacjentów jaskra może nie dawać charakterystycznych objawów, mogących wskazywać na rozwój choroby, szczególnie jeśli nie dochodzi do ostrego ataku. Uszkodzenie nerwu wzrokowego może powodować wystąpienie zaburzenia widzenia w postaci „mroczków przed oczami”, pogorszenia widzenia wokół źródła światła (efekt halo), czy przy znacznym rozwoju jaskry tzw. widzenia lunetowego, kiedy obserwowany obraz widziany jest jak „przez dziurkę od klucza”. Dolegliwości występują częściej w przypadku jaskry zamykającego się kąta. Pacjent skarży się na nasilone łzawienie oczu, światłowstręt, zaburzenia widzenia połączone z bólem głowy i utrudnioną adaptację wzroku do ciemności.

Przyczyny jaskry

Jaskra jest chorobą narządu wzroku dotykającą nawet ponad 70 milionów ludzi na świecie. Z rozwojem jaskry ściśle związany jest wzrost ciśnienia śródgałkowego. Do częstych przyczyn jaskry zalicza się również zapalenie błony naczyniowej oka, uraz oka, stosowanie niektórych leków ogólnoustrojowych (np. topiramat) i neowaskularyzację (tworzenie nowych naczyń krwionośnych) przedniego odcinka oka. Oczywiście przyczyn tej choroby jest wiele i zależą one od rodzaju jaskry zdiagnozowanej u pacjenta.

Jednym z najważniejszych czynników predestynujących do wystąpienia jaskry jest wiek. Szacuje się, że większość przypadków tej choroby diagnozowana jest u pacjentów powyżej 40. roku życia. Na wystąpienie jaskry ma również wpływ pochodzenie. Według danych statystycznych wyższy odsetek zachorowań obserwowany jest w populacji afrykańskiej i latynoskiej. Palenie oraz nadużywanie alkoholu jest powiązane z większą częstością występowania jaskry. Jaskrę otwartego kąta częściej wykrywa się u kobiet, osób cierpiących na migrenę lub chorujących na zespół Raynauda.

Należy pamiętać, że jaskra jest chorobą wysoce dziedziczną, co oznacza, że występowanie w rodzinie osób ze zdiagnozowaną jaskrą może zwiększać ryzyko wystąpienia tej choroby u przyszłych pokoleń.

Podsumowując, najważniejszymi czynnikami ryzyka wystąpienia jaskry zamkniętego kąta jak i jaskry otwartego kąta jest wzrost ciśnienia śródgałkowego, wiek oraz obciążony wywiad rodzinny w szczególności jeśli choroba wystąpiła u krewnego pierwszego stopnia. W przypadku jaskry otwartego kąta jako jeden z czynników ryzyka uznaje się również stopień krótkowzroczności. Według opublikowanych danych medycznych pacjenci, u których krótkowzroczność określana jest na poziomie powyżej -3 dioptrii, mają ponad trzykrotnie wyższe ryzyko wystąpienia jaskry. 

Na ryzyko wystąpienia jaskry wpływają również czynniki genetyczne. Obecnie odkryto ponad 125 genów, których mutacje lub polimorfizmy mogą sprzyjać wystąpieniu choroby, dlatego uznaje się, że jaskra jest złożoną chorobą wielogenową. Jednym z przykładów genów, którego mutacje mogą leżeć u podstaw wystąpienia choroby jest gen MYOC. U pacjentów z jaskrą wrodzoną wykryto nieprawidłowości w genie CYP1B1. 

Przeczytaj również: Przekrwione oczy – poznaj możliwe przyczyny i dowiedz się, jak zapobiegać.

Jaskra – rodzaje

Jaskra jest chorobą o zróżnicowanym profilu fenotypowym, który związany jest głównie z nieprawidłowościami w odpływie cieczy wodnistej z gałki ocznej regulowanym przez strukturę w oku nazywaną kątem przesączania. Jeżeli ciecz wodnista ma zablokowany odpływ z oka, to dochodzi do wzrostu ciśnienia śródgałkowego, ucisku nerwu wzrokowego i systematycznego, stopniowego niszczenia jego włókien co prowadzi do powolnej utraty wzroku. Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Okulistycznego wyróżnia się kilka rodzajów jaskry, z których 2 podstawowe to:

• Jaskra otwartego kąta przesączania – odpływ cieczy wodnistej jest ograniczony. Nerw wzrokowy niszczony jest w sposób powolny ze względu na systematyczny wzrost ciśnienia śródgałkowego. Ten typ jaskry jest najczęściej diagnozowany w Europie i dotyczy około 90% wszystkich przypadków choroby. U pacjentów z jaskrą otwartego kąta przesączania zazwyczaj nie obserwuje się pojawienia charakterystycznych objawów klinicznych. W nielicznych przypadkach pacjenci mogą skarżyć się na ból głowy lub gałek ocznych oraz widzenie niewyraźnego obrazu wokół źródeł światła. 
• Jaskra zamykającego się kąta przesączania – w tym typie jaskry odpływ cieczy wodnistej blokowany jest przez tęczówkę na skutek nieprawidłowej budowy przedniej części oka. Ślepota może pojawić się bardzo szybko na skutek zaniku włókien nerwowych. Sytuacja taka może być wywołana silnym czynnikiem stresogennym. Zjawisku temu mogą towarzyszyć objawy w postaci silnego, nagłego bólu głowy i oczu, nudności lub wymiotów, przekrwienia gałek ocznych. Stan ten wymaga natychmiastowej konsultacji z lekarzem. 

Jaskra ostra pojawia się u pacjentów, u których doszło do gwałtownego zamknięcia kąta przesączania i nagłego zahamowania odpływu cieczy wodnistej z oka. Obserwuje się wtedy:

• nagły wzrost ciśnienia śródgałkowego (50-60 mm Hg lub więcej),
• nudności,
• wymioty,
• silne bóle głowy i oczu,
• pogorszenie widzenia,
• zwolnienie akcji serca.

W badaniu okulistycznym widoczne jest przekrwienie gałek ocznych, obrzęk rogówki, rozszerzenie źrenicy, przekrwienie tęczówki. Taki ostry atak jaskry należy pilnie skonsultować z lekarzem. O jaskrze podostrej mówi się w przypadku niecałkowitego zamknięcia kąta przesączania. Pojawiają się objawy okresowe w postaci nieostrego widzenia i zaburzonego widzenia wokół źródeł światła (widzenie tęczowych kół). Nieleczona, długotrwała jaskra podostra może prowadzić do wytworzenia się zrostów, które wywołają stałe podwyższenie ciśnienia śródgałkowego.

Rozpoznanie jaskry

Rozpoznanie jaskry opiera się na zebraniu dokładnego wywiadu z pacjentem i wykonaniu badań okulistycznych. Podczas badania dna oka lekarz ocenia tarczę nerwu wzrokowego, co pozwala na stwierdzenie ewentualnych uszkodzeń anatomicznych. Towarzyszący jaskrze zanik włókien nerwowych w obrębie siatkówki może doprowadzić do zmniejszenia grubości pierścienia nerwowo-siatkówkowego.

W diagnostyce jaskry niezbędne jest również wykonanie badanie obrazowego sprawdzającego stan nerwu wzrokowego i włókien nerwowych. W tym przypadku można wykonać analizę tomograficzną zmian jaskrowych w tarczy nerwu wzrokowego (HRT). HRT pozwala na wytworzenie trójwymiarowego obrazu nerwu wzrokowego pacjenta. Następnie ocenia się grubość warstwy włókien nerwowych wokół tarczy. Można wykorzystać do tego dwie metody: GDx lub optyczną koherentną tomografię dna oka (OCT).

U pacjenta dokonywany jest również pomiar ciśnienia śródgałkowego oraz gonioskopowe badanie kąta przesączania – które stanowią podstawę odróżnienia jaskry pierwotnej otwartego kąta od jaskry wtórnej otwartego kąta. Chory może być również skierowany na badanie obrazowe przedniego odcinka oka za pomocą tomografii optycznej (AS OCT). Pozwala ono na wskazanie przyczyny/mechanizmu, który spowodował zamknięcie kąta przesączania.

Należy pamiętać, że ostateczne rozpoznanie jaskry stawia okulista na podstawie przeprowadzonych badań. Do postawienia diagnozy nie jest wystarczające wykonanie jednorazowego badania dna oka. Diagnostyka jaskry jest procesem złożonym i czasochłonnym, wymagającym zaangażowania i systematyczności ze strony lekarza i pacjenta.

Sprawdź również: Zespół suchego oka – co to za schorzenie i jak je leczyć?

Leczenie jaskry

Obecnie istnieje kilka sposobów leczenia jaskry opierających się na zastosowaniu farmakoterapii lub zabiegów chirurgicznych. Odpowiedni dobór leczenia zależy od rodzaju jaskry, jej stopnia zaawansowania, objawów klinicznych i wyników badań okulistycznych. W leczeniu farmakologicznym można zastosować następujące grupy leków:

• prostaglandyny, które ułatwią odpływ cieczy wodnistej z oka, przez co mogą obniżyć ciśnienie śródgałkowe o około 25%. Powodują poszerzenie naczyń krwionośnych, co może skutkować zaczerwienieniem spojówki oka oraz powiek;
• pilokarpina – stosowana tylko w szczególnych przypadkach jaskry, kiedy dochodzi do ostrego ataku choroby z zamknięciem kąta przesączania;
• beta-blokery – powodują zmniejszenie wydzielania cieczy wodnistej w oku, jednak nie mają działania obniżającego ciśnienie śródgałkowe w porze nocnej. Nie mogą być stosowane u pacjentów z astmą;
• sympatykomimetyki oraz inhibitory anhydrazy węglanowej – obniżają ciśnienie śródgałkowe w wyniku zmniejszenia wydzielania cieczy wodnistej.

Do zabiegów chirurgicznych mających zastosowanie u pacjentów z jaskrą zalicza się operacje polegające na utworzeniu sztucznej drogi odpływu cieczy wodnistej. Stosuje się również zabiegi laserowe, takie jak trabekuloplastyka laserowa, która wykonywana jest u wybranych pacjentów ze zdiagnozowaną jaskrą pierwotną lub wtórną otwartego kąta.

Profilaktyka jaskry

Aby uniknąć zachorowania na jaskrę, niezbędne jest zastosowanie odpowiedniej profilaktyki. Powinna ona obejmować przede wszystkim regularne wizyty w gabinecie okulistycznym, głównie u pacjentów z grup ryzyka lub chorych z dodatnim wywiadem rodzinnym, szczególnie jeśli jaskra została zdiagnozowana u rodziców, rodzeństwa lub dziadków. Wczesne rozpoznanie jaskry i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwala znacznie opóźnić lub całkowicie uniknąć utraty wzroku. Ważne, aby pacjentów obciążonych czynnikami predestynującymi do wystąpienia choroby, poddawać badaniu nie tylko ciśnienia śródgałkowego, ale również oceny wyglądu nerwu wzrokowego.