Jakie są objawy zasadowicy? Jakie badanie pozwalają na zdiagnozowanie tego zaburzenia?

Zasadowica to zakłócenie równowagi kwasowo-zasadowej, w którym obserwuje się zbyt wysokie pH krwi. Są dwa rodzaje zasadowicy – metaboliczna i oddechowa. Sprawdź, jakie są przyczyny ich powstawania i jakie objawy im towarzyszą.

Co to jest zasadowica?

Zasadowica to stan zakłócenia równowagi kwasowo-zasadowej. Charakteryzuje się podwyższonym ponad normę pH krwi. Jest wynikiem spadku stężenia jonów wodorowych lub wzrostu stężenia zasad we krwi. Dla określenia zasadowicy stosuje się również nazwę „alkaloza”. Niezależnie od przyczyny, zasadowica wymaga odpowiedniego leczenia klinicznego, gdyż wiąże się z szeregiem powikłań, które stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia.

Jakie są rodzaje zasadowicy?

Specjaliści wyróżnili dwa rodzaje zasadowicy. Pierwszy z nich to zasadowica metaboliczna. Do wzrostu pH osocza dochodzi w wyniku zbyt wysokiego stężenia jonów wodorowęglanowych (HCO3-) oraz wzmożonej utraty jonów potasu i wodorowych. Drugim rodzajem jest zasadowica oddechowa. Do tego zaburzenia dochodzi na skutek podwyższenia pH osocza w konsekwencji zbyt niskiego poziomu dwutlenku węgla. To sytuacja kliniczna, w której intensywne oddychanie przyczynia się do wzrostu pH krwi.

Kiedy kwasica, a kiedy zasadowica?

Zasadowicę stwierdza się, gdy pH krwi wynosi ponad 7,45. Stanem przeciwnym jest kwasica, o której mówi się wówczas, gdy pH krwi wynosi mniej niż 7,35 [1]. Wśród możliwych przyczyn kwasicy wymienia się m.in.: spożywanie substancji metabolizowanych do kwasów, wzmożoną produkcję kwasów w organizmie, obniżone wydalanie kwasów z organizmu, wzmożone wydalanie zasad z organizmu.

Co oznacza nadmiar zasad we krwi?

Przyczyny zasadowicy są różne w zależności od rodzaju tego zaburzenia. Do zasadowicy metabolicznej doprowadzić mogą m.in.:

• utrata kwaśnego soku żołądkowego w wyniku intensywnych wymiotów lub biegunek,
• niektóre choroby przebiegające z zaburzeniami hormonalnymi (np. zespół Conna – charakteryzuje się zwiększonym wytwarzaniem aldosteronu – hormonu kory nadnerczy, który reguluje gospodarkę wodno-mineralną, zahamowaniem aktywności reninowej osocza, czyli enzymu wpływającego na poziom ciśnienia),
• stosowanie leków alkalizujących (np. w chorobie wrzodowej) – to środki zobojętniające, w których składzie znajdują się związki chemiczne o odczynie zasadowym, ich celem jest zobojętnienie kwaśnej treści żołądka.

Do powstania zasadowicy oddechowej dojść może wskutek m.in.:

• hiperwentylacji – stanu zwiększonej wentylacji płuc, do którego mogą doprowadzić: hipoksja, czyli obniżona ilości tlenu w tkankach, działanie bodźców nerwowych (np. stres, nerwica), zmiany zwyrodnieniowe ośrodkowego układu nerwowego,
• wstrząsu septycznego, spowodowanego zakażeniem bakteriami Gram-ujemnymi,
• pobudzenia ośrodka oddechowego – np. podczas gorączki, w wyniku działania toksyn lub alergenów, z powodu śpiączki wątrobowej,
• zatorowości płucnej, niedodmy, odmy prężnej, obrzęku płuc,
• stosowania niektórych leków – najczęściej salicylanów, aminofiliny, metyloksantyny, teofiliny,
• sztucznego wentylowania za pomocą respiratora.

Zasadowica oddechowa rozwinąć się może w przebiegu wielu chorób, w tym zwłaszcza ciężkich schorzeń płuc, układu nerwowego i układu sercowo-naczyniowego.

Jakie są objawy zasadowicy?

Objawy zasadowicy metabolicznej stanowią m.in.:

• zaburzenia ze strony układu nerwowego w postaci m.in.: zaburzeń świadomości, pamięci, koncentracji i lękowych, zawrotów, bólu głowy, parestezji;
• objawy ze strony układu krążenia, m.in. zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia tętniczego;
• zaburzenia ze strony układu oddechowego – niska ilość tlenu we krwi, zaburzenia pracy mięśni oddechowych;
• tężyczka, czyli nadmierne skurcze mięśni w wyniku niskiego poziomu wapnia w surowicy;
• tzw. równoważniki tężyczki, takie jak skurcz naczyń mózgowych (przemijające niedokrwienie mózgu), naczyń brzusznych, naczyń obwodowych, naczyń wieńcowych (objawy choroby niedokrwiennej serca).

Objawy zasadowicy oddechowej stanowią m.in.:

• parestezje – czucie opaczne, skurcze mięśni, drętwienie w okolicach ust,
• bóle w klatce piersiowej,
• zawroty głowy,
• zaburzenia świadomości,
• mroczki przed oczami,
• szumy uszne,
• tężyczka normokalcemiczna,
• powikłania neurologiczne – zwężenie naczyń mózgowych, które może prowadzić do niedokrwienia struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Diagnozowanie zasadowicy

Podstawowym badaniem umożliwiającym diagnostykę zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej jest gazometria pełna. Badanie to wykonywane jest w warunkach szpitalnych. Polega na analizie krwi tętniczej z dużego naczynia, a przy braku możliwości uzyskania krwi tętniczej badanie można wykonać w pełnej krwi włośniczkowej. Pod uwagę brane są następujące parametry:

• pH – norma 7,35–7,45 [2],
• PaCO2 – ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla,
• HCO3- akt – aktualne stężenie wodorowęglanów w osoczu,
• HCO3- std – standardowe stężenie wodorowęglanów w osoczu,
• BE – nadmiar zasad we krwi,
• PaO2 – ciśnienie parcjalne tlenu we krwi tętniczej,
• ct CO2 – całkowita zawartość dwutlenku węgla w osoczu,
• SaO2 – wysycenie tlenem hemoglobiny krwi tętniczej.

Ważne, aby pobrana do gazometrii krew nie miała kontaktu z powietrzem atmosferycznym.

Poza gazometrią w zasadowicy oddechowej badane są dodatkowo: morfologia, stężenie salicylanów, posiew krwi, poziom podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej (test ciążowy), USG jamy brzusznej i RTG klatki piersiowej. Z kolei w diagnostyce zasadowicy metabolicznej badane są: elektrolity, mocznik, kreatynina, glukoza. Istotne są także obraz kliniczny i wywiad chorobowy.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. M. Grajewska, J. Manitius, Zasadowica metaboliczna. Online: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1143,zasadowica-metaboliczna [dostęp: 23.05.2023].
2. A. Gajewski, P. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
3. T. Brzozowski, Fizjologia człowieka, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019.
4. A. Hasan, Praktyczny podręcznik interpretacji równowagi kwasowo-zasadowej,MediPage, Warszawa 2015.
5. R. Donderski, J. Manitius, Zasadowica oddechowa. Online: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1144,zasadowica-oddechowa dostęp: 23.05.2023].
6. W. Twardosz, Wielka encyklopedia zdrowia, Wydawnictwo HORYZONT, Poznań 2002.