Elektrolity (Na, K)

Elektrolity (sód, potas). Diagnostyka równowagi wodno-elektrolitowej i diagnostyka zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej.

Potas: czas przechowywania krwi pełnej powyżej 1 godziny, przechowywanie krwi w temp. około 4 °C (zwiększa stężenie potasu), hemoliza, preparaty potasu; pompowanie przy ucisku stazy   Sód: antykoagulant zawierający sól sodową lub potasową.   Sód:  antykoagulant zawierający sól sodową lub potasową.

Zwiększone stężenie sodu (hipernatremia): diureza osmotyczna, , biegunka u dzieci, hipodypsja, utrata wody przez skórę i drogi oddechowe, pierwotny hiperaldosteronizm, zespół Cushinga, dializoterapia. Obniżone stężenie sodu (hiponatremia): niewydolność nerek, niedobory mineralokortykosteroidów, zasadowica metaboliczna, diureza osmotyczna,  wymioty, biegunka,  zapalenie trzustki, nadużycie diuretyków pętlowych, niedobór glikokortykosteroidów, niedoczynność tarczycy, leki, nieadekwatne wydzielanie ADH, niewydolność serca, w marskości wątroby,  nadmierna utrata  z potem Zwiększone stężenie potasu (hiperkalemia): nadmierne uwalnianie z komórek (rozległe oparzenia, hemoliza, mioliza), kwasica, niedotlenienie, ostra i przewlekła niewydolność nerek, niewydolność kory nadnerczy, zbyt duże dawki soli potasu (leki), cukrzyca (kwasica ketonowa). Obniżone stężenie potasu (hipokaliemia): długotrwałe biegunki i wymioty, przewlekłe stany zapalne jelit, przewlekłe zapalenie nerek, wrodzone tubulopatie, hiperaldosteronizm, hipomagnezemia, diuretyki pętlowe, leki osmotyczne, niedostateczna podaż potasu, zasadowica metaboliczna, kwasica kanalikowa.

Elektrolity to rozpuszczone we krwi pierwiastki chemiczne, które posiadają ładunek elektryczny (występują w formie zjonizowanej) oraz zdolność przewodzenia prądu elektrycznego. Dzięki właściwym stężeniom elektrolitów możliwe jest prawidłowy przebieg wielu procesów niezbędnych do właściwego funkcjonowania organizmu, związanych m.in. z przewodzeniem sygnałów elektrycznych przez komórki nerwowe, właściwą pracą mięśni (w tym także mięśnia sercowego), prawidłowym przebiegiem procesów transportu komórkowego lub też regulacją ciśnienia krwi. Jednymi z najważniejszych jonów osocza krwi są sód (Na) oraz potas (K). Poziomy elektrolitów we krwi w sposób fizjologiczny utrzymywane są w bardzo wąskich przedziałach stężeń. Właściwa równowaga wodno-elektrolitowa warunkowana jest przez prawidłowe działanie m.in. układu hormonalnego i wydalniczego, czyli nerek odpowiedzialnych za filtrację krwi. Nawet niewielkie odchylenia od normy, związane zarówno z nadmiarem określonego elektrolitu, jak i z jego niedoborem, mogą skutkować poważnymi zaburzeniami homeostazy organizmu oraz rozwojem ciężkich komplikacji zdrowotnych. Elektrolity dostarczane są do organizmu wraz z dietą. Głównym źródłem sodu jest sól kuchenna oraz różnego typu słone produkty. Produkty bogate w potas to np. pomidory, banany, ziemniaki lub grejpfruty. W stanie pełnego zdrowia nawet  duże spożycie wymienionych powyżej pokarmów nie powinno znacząco wpływać na stężenia elektrolitów we krwi, jako że mechanizmy regulacyjne w sposób skuteczny są w stanie skutecznie usunąć nadmiar przyjętych wraz z dietą pierwiastków. Niedobory elektrolitowe najczęściej pojawiają się w przebiegu innych stanów chorobowych, które związane są ze znaczącą utratą sodu oraz potasu z organizmu.

Badanie stężeń elektrolitów (sodu i potasu) należy wykonać w sytuacji, gdy podejrzewane jest występowanie nadmiaru lub niedoboru tych pierwiastków w organizmie. Istotne jest szybkie wykrycie tych nieprawidłowości oraz właściwe wyrównanie stężeń elektrolitów, jako że nieleczone zaburzenia elektrolitowe mogą prowadzić do rozwoju wielu, groźnych dla zdrowia i życia powikłań. Zbyt wysokie stężenia sodu we krwi (wyższe niż 145 mmol/l) nazywane są hipernatremią. Do rozwoju hipernatremii najczęściej dochodzi w wyniku nadmiernej utraty wody z organizmu. Ze względu na spadek objętości osocza krwi przy jednoczesnym stałym poziomie sodu stężenie tego pierwiastka zwiększa się. Jedną z częstszych przyczyną tego zjawiska jest intensywna gorączka z nadmiernym poceniem się, dlatego tak istotne jest uzupełnianie płynów podczas chorób infekcyjnych. Do rozwoju hipernatremii mogą prowadzić także m.in.:

• Nadczynność tarczycy,
• Intensywne wymioty,
• Przewlekłe biegunki,
• Zaburzenia endokrynologiczne związane z regulacją wydalania wody (np. moczówka prosta),

Obniżenie poziomu sodu poniżej 135 mmol/l (hiponatremia) może skutkować rozwojem niebezpiecznych dolegliwości chorobowych. Główną przyczyną hiponatremii jest utrata sodu wraz z wodą w przebiegu m.in. niektórych chorób nerek, biegunek lub wymiotów przy jednoczesnym uzupełnianiu wody płynami zawierającymi niewielkie ilości elektrolitów, jak np. herbata. Obniżone stężenia sodu mogą wystąpić także w przebiegu niedoczynności tarczycy, niedoczynności kory nadnerczy oraz określonych chorób wątroby. Nadmiar potasu we krwi nazywany jest hiperkaliemią. Rozpoznanie tej nieprawidłowości stawiane jest w momencie, gdy stężenia tego pierwiastka są wyższe niż 5,1 mmol/l. Do rozwoju hiperkaliemii może dochodzić w przebiegu m.in.:

• Niewydolności nerek,
• Cukrzycy,
• Stosowania niektórych leków na nadciśnienie tętnicze (m.in. ARB, ACE-I, betablokerów),
• Zaburzeń pracy nadnerczy (np. choroba Addisona).

Dolna granica stężeń potasu we krwi wynosi 3,5 mmol/l. Wyniki poniżej tej wartości uprawniają do rozpoznania hipokaliemii. Wystąpienie hipokaliemii może wynikać ze zbyt niskiej podaży potasu wraz z dietą lub też z nasilonej utraty tego pierwiastka w przebiegu przedłużających się biegunek i wymiotów. Stosowanie określonych grup leków oraz występowanie chorób endokrynologiczne także mogą predysponować do rozwoju hipokaliemii.

Objawy zaburzeń elektrolitowych mogą narastać powoli, a ich ciężkość zależna jest od stopnia nasilenia deficytu poszczególnych pierwiastków. Do najczęstszych objawów niedoboru elektrolitów zalicza się następujące dolegliwości:

• Ogólne osłabienie,
• Pogorszenie apetytu,
• Bóle mięśni,
• Częste występowanie skurczów,
• Ospałość,
• Drżenia mięśniowe,
• Nudności,
• Wymioty,
• Zawroty głowy.

U osób starszych niedobory elektrolitów mogą powodować pogorszenie koncentracji oraz dolegliwości o charakterze otępiennym – z tego powodu w przypadku zauważenia tego typu objawów u seniorów należy ocenić poziom sodu oraz potasu we krwi. W skrajnych przypadkach zaburzeń elektrolitowych mogą pojawiać się nieprawidłowości pracy serca, takie jak bradykardia (spowolnienie tętna) oraz tachykardia (nadmierne przyspieszenie tętna). Dochodzić może także do zaburzeń mechanizmów regulacji ciśnienia tętniczego, omdleń oraz zaburzeń przytomności. Poważne niedobory elektrolitowe mogą stanowić nawet stan zagrożenia życia, dlatego nigdy nie należy ignorować wystąpienia opisywanych powyżej dolegliwości.

Nadmiar elektrolitów jest zjawiskiem rzadszym niż niedobory poszczególnych pierwiastków we krwi. Zbyt wysokie stężenia sodu oraz potasu mogą prowadzić do pojawienia się objawów takich jak:

• Pogorszenie samopoczucia,
• Osłabienie siły mięśniowej,
• Splątanie,
• Zaburzenia snu,
• Obrzęki, szczególnie kończyn dolnych,
• Zaburzenia rytmu serca.

Podobnie jak niedobory elektrolitów znaczny nadmiar potasu oraz sodu także jest bardzo niebezpiecznym zjawiskiem zdrowotnym i wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.

W celu interpretacji otrzymanych wyników badań elektrolitów (sodu oraz potasu) należy zestawić je z zakresami referencyjnymi, które umieszczane są na dokumentacji wydawanej osobie badanej. Ze względu na znaczący stopień złożoności mechanizmów regulacyjnych, które odpowiedzialne są za utrzymywanie równowagi elektrolitowo-mineralnej w ludzkim organizmie, właściwa ocena przyczyn zaburzeń elektrolitowych wymaga uwzględnienia wielu dodatkowych czynników, takich jak m.in. współwystępujące choroby, wiek pacjenta oraz przyjmowane na stale leki. Z tego powodu najlepiej skonsultować się z lekarzem. W określonych przypadkach może być konieczne wdrożenie specjalistycznego leczenia, które będzie miało na celu wyrównanie stężeń określonych elektrolitów.