Nerwice żołądka – co to znaczy? Wpływ stresu na układ pokarmowy

Nerwica żołądka jest potocznym terminem, który zwykle jest stosowany wobec objawów ze strony przewodu pokarmowego wywołanych m.in. czynnikami stresowymi. W zależności od rodzaju i czasu trwania symptomów nerwica żołądka może oznaczać różne schorzenia, a do ich rozpoznania stosuje się m.in. tzw. kryteria rzymskie. Trzeba pamiętać, iż nieprzyjemne dolegliwości zawsze wymagają konsultacji z lekarzem i wykluczenia organicznych przyczyn objawów.

Układ nerwowy jelit – za co odpowiada?

Jelitowym układem nerwowym określa się sieć komórek nerwowych (neuronów) znajdujących się w jelitach. Szacuje się, że jest ich około 100 milionów, czyli więcej niż w rdzeniu kręgowym. Ogromna liczba neuronów regulujących czynność przewodu pokarmowego (m.in. motorykę, wydzielanie enzymów i soków trawiennych) sprawia, iż pozostaje on w głównej mierze niezależny od funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Czynność jelit może być jednak regulowana przez układ współczulny i przywspółczulny (głównie nerw błędny), tzw. oś mózgowo-jelitową.

Czynniki stresowe, zarówno fizyczne, jak i psychiczne, prowadzą do wystąpienia zmian w organizmie mających na celu przystosowanie się do sytuacji zagrożenia i przetrwanie. Niestety częsty, przewlekły czy nadmierny stres może prowadzić do wystąpienia zmian w układzie nerwowym, co predysponuje do niektórych schorzeń przewodu pokarmowego. Może także wpłynąć na zaostrzenie już obecnych dolegliwości u chorych z refluksem żołądkowo-przełykowym czy nieswoistymi zapaleniami jelit (chorobą Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego).

Nerwica żołądka – co to jest?

Na początku warto wspomnieć, iż nerwica żołądka nie jest nazwą zgodną z terminologią medyczną i nie oznacza żadnej konkretnej jednostki chorobowej. Pacjenci często opisują w ten sposób objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunkę czy ból brzucha), które wiążą się u nich z obecnością różnych czynników stresowych. Pod pojęciem nerwicy żołądka mogą kryć się różne schorzenia, a ich wspólną cechą jest brak zmian organicznych odpowiedzialnych za wystąpienie objawów oraz ich łagodny charakter. Jednymi z najczęstszych chorób, które odpowiadają tym kryteriom, są dyspepsja czynnościowa oraz zespół jelita drażliwego.

Objawy nerwicy żołądka

Dyspepsja czynnościowa jest jedną z chorób, w których nie stwierdza się zmian organicznych w narządach, a objawy wynikają z zaburzenia motoryki i unerwienia przewodu pokarmowego. Rozpoznanie schorzenia jest możliwe po wykluczeniu innych przyczyn dolegliwości i spełnieniu warunków określonych przez tzw. kryteria rzymskie IV (m.in. czas trwania dolegliwości – co najmniej 6 miesięcy).

 Do objawów dyspepsji czynnościowej zalicza się:

• zmniejszenie apetytu,
• wczesne uczucie sytości podczas posiłku,
• nudności,
• wymioty,
• puste odbijanie,
• ból w nadbrzuszu.

Pacjenci z dyspepsją czynnościową dość często zgłaszają także objawy spoza przewodu pokarmowego – bóle głowy, zaburzenia snu, częstomocz.

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób przewodu pokarmowego. Podobnie jak w przypadku dyspepsji czynnościowej diagnoza IBS jest stawiana w oparciu o kryteria rzymskie IV, po wykluczeniu chorób organicznych. Schorzenie dotyka częściej kobiet niż mężczyzn, a częstość jego występowania zmniejsza się wraz z wiekiem.

Symptomy zespołu jelita drażliwego obejmują:

• ból brzucha lub dyskomfort w jamie brzusznej, często zmniejszający się po defekacji (oddaniu stolca),
• zmianę rytmu wypróżnień (biegunkę i/lub zaparcie),
• zmianę konsystencji stolca,
• wzdęcia.

Podobnie jak w innych chorobach czynnościowych przewodu pokarmowego mogą występować również inne objawy, m.in. bóle głowy, zmęczenie, częstomocz, wczesne uczucie sytości lub puste odbijanie.

Do kogo zgłosić się przy podejrzeniu nerwicy żołądka?

Niepokojących objawów ze strony przewodu pokarmowego nie należy bagatelizować, a w przypadku ich wystąpienia trzeba zgłosić się do lekarza. Specjalista zbierze na początku dokładny wywiad ze szczególnym uwzględnieniem występowania tzw. objawów alarmowych („czerwonych flag”) mogących świadczyć o poważnym schorzeniu, np. o chorobie nowotworowej. Do objawów alarmowych należą m.in.: niezamierzona utrata masy ciała, ból brzucha, który wybudza pacjenta ze snu, niedokrwistość i obecność krwi w stolcu. Po dokładnym badaniu przedmiotowym lekarz może zadecydować o przeprowadzeniu dodatkowej diagnostyki lub skierowaniu pacjenta do gastroenterologa. W zależności od zgłaszanych objawów diagnostyka może obejmować:

• badania krwi – morfologię, OB, stężenie CRP, aktywność aminotransferaz (ALT, AST), aktywność fosfatazy zasadowej i gamma-glutamylotranspeptydazy, stężenie bilirubiny, kreatyniny, mocznika, glukozy;
• badania moczu – ogólne i mikrobiologiczne;
• badania kału – badanie ogólne kału, badania mikrobiologiczne i w kierunku zakażenia pasożytniczego, pomiar stężenia kalprotektyny, badanie w kierunku obecności antygenu Helicobacter pylori;
• badania obrazowe – USG jamy brzusznej, RTG, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny jamy brzusznej i miednicy;
• badania endoskopowe  – gastroskopię i kolonoskopię.

Wyniki badań powinny być interpretowane przez doświadczonego lekarza. Dopiero po wykluczeniu organicznych przyczyn zgłaszanych objawów można zdiagnozować i leczyć czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego. Istotne jest, aby każdy chory z postawionym rozpoznaniem choroby czynnościowej został poinformowany o łagodnym charakterze schorzenia.

Na czym polega leczenie nerwicy żołądka?

W przypadku dyspepsji czynnościowej nie istnieje określony schemat postępowania leczniczego. W pierwszej kolejności należy przeprowadzić leczenie eradykacyjne zakażenia Helicobacter pylori, o ile zostanie ono rozpoznane. Następnie włącza się zwykle inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol, esomeprazol) lub leki z grupy antagonistów receptorów H2 (np. ranitydynę). Jeśli dolegliwości się utrzymują, skuteczne bywa stosowanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych i leków prokinetycznych, np. metoklopramidu. Niefarmakologiczne metody leczenia obejmują modyfikację stylu życia (zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie ilości spożywanego alkoholu, zmianę diety), akupunkturę i psychoterapię.

Leczenie zespołu jelita drażliwego zależy od dominujących objawów. U pacjentów z zaparciami stosuje się suplementację błonnika i środki przeczyszczające. W postaci biegunkowej IBS pomocne bywa włączenie loperamidu i probiotyków. Wszystkim chorym zaleca się zwiększenie aktywności fizycznej i dietę z ograniczeniem FODMAP (ang. Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols), czyli produktów bogatych w wybrane węglowodany (m.in. roślin strączkowych i produktów mlecznych). W przypadku braku poprawy należy rozważyć zastosowanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych lub inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Bhatia V., Tandon R., Stress and the gastrointestinal tract, „Journal of Gastroenterology and Hepatology”, 2005, dostęp online: październik 2022, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1440-1746.2004.03508.x.
2. Francis P., Zavala S., Functional Dyspepsia, „StatPearls”, 2022, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554563/.
3. Patel N., Shackelford K., Irritable Bowel Syndrome, „StatPearls”, 2022, dostęp online: październik 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534810/.