Leukoencefalopatia – objawy, diagnostyka, leczenie

Leukoencefalopatia to grupa poważnych chorób neurologicznych, które uszkadzają istotę białą mózgu, kluczową dla funkcjonowania układu nerwowego. Obejmuje takie schorzenia, jak postępującą wieloogniskową leukoencefalopatię (PML) i leukodystrofie, prowadzące do szybkich i ciężkich objawów, np. zaburzeń motorycznych, problemów z mową i funkcjami poznawczymi. Dowiedz się więcej na temat choroby.

Leukoencefalopatia – co to jest?

Leukoencefalopatia to grupa chorób neurologicznych, charakteryzujących się uszkodzeniem istoty białej mózgu, która składa się głównie z włókien nerwowych pokrytych mieliną. Istota biała odpowiada za prawidłowe przekazywanie impulsów nerwowych, a jej uszkodzenie może prowadzić do wielu objawów neurologicznych, w tym do problemów z koordynacją ruchową, mową, widzeniem czy zaburzeń funkcji poznawczych. Leukoencefalopatie mogą być spowodowane różnorodnymi czynnikami, takimi jak infekcje wirusowe (np. postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia, na którą szczególnie narażone są osoby z niedoborem odporności) czy choroby genetyczne (leukodystrofie) W wielu przypadkach choroby te mają poważny przebieg i wymagają specjalistycznego leczenia, choć rokowanie zależy od konkretnego rodzaju leukoencefalopatii.

Leukoencefalopatia jako choroba genetyczna

Leukoencefalopatia jako choroba genetyczna to grupa schorzeń, w których zaburzenia w strukturze i funkcji istoty białej są wynikiem mutacji genetycznych. Choroby te, znane jako leukodystrofie, obejmują różnorodne stany patologiczne, które prowadzą do postępującego uszkodzenia mieliny, czyli osłonki otaczającej włókna nerwowe. Wśród najczęściej występujących form leukodystrofii znajdują się choroby takie jak: adrenoleukodystrofia, leukodystrofia metachromatyczna czy choroba Krabbego. Każda z nich ma różne mechanizmy genetyczne i objawy kliniczne, ale wszystkie prowadzą do podobnych skutków – postępującej utraty funkcji neurologicznych.

Adrenoleukodystrofia spowodowana jest mutacjami w genie ABCD1, który koduje białko odpowiedzialne za transport kwasów tłuszczowych do peroksysomów. Zaburzenie to prowadzi do gromadzenia się długołańcuchowych kwasów tłuszczowych, co niszczy mielinę w centralnym układzie nerwowym. Z kolei leukodystrofia metachromatyczna jest efektem mutacji w genie ARSA, który koduje enzym odpowiedzialny za rozkład sulfatydów. W przypadku choroby Krabbego mutacje w genie GALC prowadzą do deficytu enzymu odpowiedzialnego za rozkład galaktozydazy, co również powoduje degenerację mieliny.

Objawy tych chorób obejmują zaburzenia motoryczne, poznawcze, problemy z mową i koordynacją, a ich przebieg jest często ciężki i szybki. Diagnoza opiera się na badaniach genetycznych, analizie biochemicznej oraz obrazowaniu mózgu, a leczenie zazwyczaj skupia się na łagodzeniu objawów i spowalnianiu postępu choroby. W ostatnich latach rozwój terapii genowej i transplantacji komórek macierzystych daje nadzieję na nowe metody leczenia, ale wciąż pozostaje wiele wyzwań związanych z efektywnością i dostępnością takich terapii.

Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia

Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia (PML) to rzadka, ale poważna choroba neurologiczna, charakteryzująca się demielinizacją, czyli uszkodzeniem osłonek mielinowych neuronów w mózgu, co prowadzi do postępującego uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Choroba jest wywoływana przez reaktywację wirusa JC, należącego do rodziny Human papillomavirus, który w warunkach normalnych jest uśpiony w organizmie około 70–90% populacji. Do reaktywacji wirusa dochodzi najczęściej u osób z osłabionym układem immunologicznym, np. u pacjentów z HIV/AIDS, po przeszczepach organów, czy też u osób przyjmujących leki immunosupresyjne lub immunomodulujące, stosowane w terapii chorób autoimmunologicznych, takich jak stwardnienie rozsiane.

PML objawia się różnorodnymi, postępującymi symptomami neurologicznymi, które zależą od lokalizacji uszkodzeń w mózgu. Do najczęstszych objawów należą:

• zaburzenia widzenia,
• problemy z mową,
• osłabienie mięśni,
• trudności z koordynacją ruchową,
• zmiany osobowości oraz zaburzenia poznawcze.

Choroba postępuje szybko, często w ciągu kilku tygodni lub miesięcy, prowadząc do ciężkiej niepełnosprawności, lub śmierci. Diagnoza PML jest skomplikowana i zwykle opiera się na badaniach obrazowych mózgu, takich jak rezonans magnetyczny (MRI), a także na wykryciu wirusa JC w płynie mózgowo-rdzeniowym za pomocą technik biologii molekularnej, takich jak PCR.

Leczenie PML jest trudne i zazwyczaj polega na próbach wzmocnienia układu odpornościowego, np. poprzez przerwanie terapii immunosupresyjnej. Niestety, nie ma specyficznego leku przeciwko wirusowi JC, co sprawia, że rokowanie w PML jest zazwyczaj złe. W ostatnich latach podejmuje się próby stosowania terapii eksperymentalnych, jednak nadal potrzebne są dalsze badania w celu opracowania skutecznych metod leczenia tej groźnej choroby. Wczesna diagnoza i natychmiastowa interwencja mogą poprawić rokowanie, ale mimo to PML pozostaje jednym z najpoważniejszych powikłań u osób z osłabioną odpornością.

Diagnostyka PML

Diagnostyka postępującej wieloogniskowej leukoencefalopatii jest złożonym procesem, który wymaga precyzyjnego połączenia różnych metod badawczych, aby dokładnie zidentyfikować obecność i lokalizację zmian w mózgu, spowodowanych przez wirus JC. Pierwszym krokiem w diagnostyce PML jest dokładna ocena kliniczna, w tym analiza objawów neurologicznych pacjenta: zaburzeń widzenia, trudności z mową, osłabienia mięśni oraz problemów z koordynacją ruchową.

Następnie kluczowym narzędziem diagnostycznym jest rezonans magnetyczny (MRI) mózgu. Pozwala na uwidocznienie charakterystycznych zmian w białej istocie mózgu, takich jak rozproszone ogniska demielinizacyjne, często o nieregularnych kształtach i zlokalizowane w różnych obszarach mózgu. Dalsze potwierdzenie diagnozy uzyskuje się poprzez analizę płynu mózgowo-rdzeniowego, który może zawierać materiał genetyczny wirusa JC, wykrywany za pomocą techniki PCR (reakcji łańcuchowej polimerazy). Badanie to umożliwia identyfikację wirusowego DNA i jest kluczowe dla potwierdzenia diagnozy PML. 

W niektórych przypadkach, gdy wyniki MRI i PCR są niejednoznaczne, może być konieczne przeprowadzenie biopsji mózgu, aby bezpośrednio ocenić obecność wirusa JC w tkance mózgowej. W diagnostyce PML niezbędne jest również wykluczenie innych możliwych przyczyn podobnych objawów, takich jak guz mózgu czy inne choroby demielinizacyjne. Ostateczna diagnoza opiera się na kompleksowej analizie objawów klinicznych, wyników badań obrazowych i laboratoryjnych, a także na ocenie historii medycznej pacjenta, w tym obecności czynników ryzyka, takich jak immunosupresja czy zakażenie HIV/AIDS.

Autor: Marta Skrzypek

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian