Leukoplakia – czy jest niebezpieczna? Objawy, przyczyny i leczenie

Leukoplakia, inaczej rogowacenie białe, jest najczęstszą, potencjalnie złośliwą zmianą błony śluzowej jamy ustnej. Zmianę tę po raz pierwszy opisano w 1851 r. u nałogowych palaczy tytoniu jako tzw. plamę palaczy. Nazwa „leukoplakia”, wprowadzona w 1877 r. do określenia białych plam na błonie śluzowej jamy ustnej, powstała z połączenia dwóch słów języka greckiego – leuco – biała i plakos – plama. Definicja leukoplakii podana przez WHO w 1978 r. opisuje ją jako białą plamę lub tarczkę na błonie śluzowej, której nie można usunąć przez pocieranie ani zakwalifikować do żadnej innej jednostki chorobowej.

Najczęściej leukoplakia umiejscawia się na błonie śluzowej policzków na wysokości powierzchni zgryzowej zębów bocznych, na wargach, w kątach ust, krawędziach języka oraz dnie jamy ustnej. Występowanie w miejscach takich jak dno jamy ustnej i brzuszna powierzchnia języka, stwarza wysokie ryzyko dysplazji lub raka, oceniane na 43%.

Leukoplakia – objawy

Leukoplakia, czyli nadmierne rogowacenie, tzw. keratoza, obserwowane jest na błonach śluzowych głównie jamy ustnej, ale może dotyczyć także narządów płciowych. Uwidacznia się jako zgrubiałe, włochate lub płaskie, popękane lub gładkie, szare, białe lub biało-żółte plamy. Na błonie śluzowej tworzą się początkowo charakterystyczne smugi, a następnie specyficzne jasne plamy, czasem przypominają rodzaj sieci, tworzą pęknięcia czy mozaikę. Plamy te są niebolesne i niemożliwe do usunięcia przez pocieranie np. szczoteczką do zębów.

Leukoplakia może zlokalizować się także w gardle i krtani.

Najgroźniejszą postacią choroby jest tzw. erytroleukoplakia (leukoplakia cętkowana), w której obok białych, obserwuje się w jamie ustnej, plamy czerwone. Jest to w rzeczywistości przedinwazyjny rak jamy ustnej, określany jako carcinoma in situ, czyli rak jeszcze nienaciekający i zazwyczaj możliwy do usunięcia chirurgicznie.

Obserwacja pierwszych zmian, zazwyczaj ma miejsce w gabinecie stomatologa, dlatego warto regularnie sprawdzać stan jamy ustnej u tego specjalisty, który zaleci wykonanie stosownych badań.

Przyczyny leukoplakii 

Najpowszechniejsze czynniki ryzyka rozwoju leukoplakii, to:

• palenie tytoniu,
• brak higieny jamy ustnej,
• urazy mechaniczne, ciągłe podrażnienia języka lub błony śluzowej policzków, np. przez ich przygryzanie,
• uszkodzenia spowodowane długotrwałym, bezpośrednim kontaktem błony śluzowej jamy ustnej z uzupełnieniem amalgamatowym lub innymi uzupełnieniami stomatologicznymi,
• niedobory witamin z grupy rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K); mikroelementów, jak cynk i żelazo, a także
• niektóre choroby układu odpornościowego.

Chorobie może sprzyjać również częste spożywanie alkoholu, zakażenia grzybicze (Candida albicans) i zakażenia wirusowe, m.in. wirusem brodawczaka ludzkiego – HPV.

Leukoplakia na języku

Leukoplakia na języku może mieć postać białych, szarych lub biało żółtych plam. Umiejscawia się na bocznej i dolnej powierzchni języka.

Leukoplakii na języku może towarzyszyć:

• uczucie suchości w jamie ustnej,
• trudności w jedzeniu lub połykaniu,
• czasem uczucie pieczenia, dyskomfortu, drętwienia języka,
• trudności z wyartykułowaniem słów i płynnym mówieniem,
• nieświeży oddech, nieprzyjemny smak w ustach lub powiększenie brodawek języka.

Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi leukoplakii może być piercing języka, gdyż nasila gromadzenie bakterii w okolicy kolczyka i stanowi permanentny czynnik drażniący błonę śluzową jamy ustnej.

Leukoplakia w jamie ustnej

Częstość występowania leukoplakii jamy ustnej waha się między 1%-11,7% i zazwyczaj częściej występuje u mężczyzn. Palenie i żucie tytoniu są najważniejszymi czynnikami etiologicznymi. Leukoplakia w jamie ustnej występuje zazwyczaj u osób po 40. roku życia; u mężczyzn najczęściej, w wieku 60–69 lat, u kobiet w wieku 50–59 lat.

Leukoplakia może występować w każdej części jamy ustnej. Najwięcej przypadków stwierdza się:

• na błonie śluzowej policzka,
• w lokalizacji wieloogniskowej,
• na dnie jamy ustnej.

Najrzadziej leukoplakię rozpoznaje się na podniebieniu.

Rogowacenie białe lub leukoplakia sromu

Leukoplakia narządów płciowych, czy rogowacenie białe sromu, zwane leukoplakią sromu, objawia się obecnością plam w okolicy warg sromowych mniejszych i przy ujściu pochwy. Zmiany mogą różnić się wyglądem i mogą mieć:

• kolor biały lub szary,
• grubą, twardą lub wypukłą powierzchnię,
• rzadko kolor czerwony.

Leukoplakia sromu uznawana jest za stan przednowotworowy.

W przypadku leukoplakii narządów płciowych, chory nie odczuwa z tego powodu bólu ani pieczenia, dlatego zmiany odkrywane bywają już w zaawansowanym stadium, a rokowania dotyczące leczenia są wówczas niepomyślne.

Rogowacenie białe sromu odkrywane jest podczas badania ginekologicznego. Do rozpoznania, konieczne jest pobranie wycinka i badanie histopatologiczne.

Konieczne jest wykluczenie innych chorób sromu takich jak śródnabłonkowa neoplazja, zapalenie drożdżakowe czy zmiany o charakterze nowotworowym.

Leukoplakia sromu często wywołana jest zmianami hormonalnymi, nadmierną higieną lub przeciwnie – zaniedbaniami higienicznymi. Dominuje u kobiet po menopauzie, średnio w wieku 42-53 lata.

Dokładna przyczyna leukoplakii nie jest znana. Wskazuje się na rolę chronicznego podrażnienia tkanek przez czynniki chemiczne, jak: perfumowane mydła, środki zmiękczające i detergenty używane do prania bielizny. Do powstania leukoplakii mogą przyczynić się również:

• choroby weneryczne,
• infekcje grzybiczne (Candida),
• infekcje wirusowe: HPV (wirus brodawczaka ludzkiego, ang. Human Papilloma Virus)
• EBV (wirus Epsteina-Barr).

Leukoplakia – leczenie

Leczenie leukoplakii może opóźnić lub zapobiec jej nawrotowi, ale nie wydaje się zapobiegać transformacji złośliwej lub wystąpieniu rozwoju raka w innym miejscu w jamie ustnej lub w okolicy głowy i szyi, czy poza nią.

Leczenie zależy od obrazu klinicznego i histopatologicznego. W pierwszym etapie najważniejsza jest:

• identyfikacja i eliminacja miejscowych czynników drażniących,
• poprawa higieny jamy ustnej,
• zwalczanie nałogów oraz
• zmiana diety.

Następnie zleca się terapię przeciwgrzybiczą oraz miejscowe podanie kwasu 13−cis retinoidowego, dodatkowo pacjenci przyjmują witaminy A+E i β-karoten. Stosowanie cytostatyków jest zarezerwowane dla zmian wieloogniskowych, trudnych do leczenia chirurgicznego.

Najważniejsze pozostaje zawsze leczenie chirurgiczne z wykorzystaniem metod: chirurgii tradycyjnej, laseroterapii lub krioterapii. Leczenie chirurgiczne leukoplakii stosuje się w przypadku małych zmian, jeżeli jest możliwy do uzyskania margines zdrowej błony śluzowej. Wycięcie większych zmian powoduje powstawanie ściągających blizn.

Tradycyjną chirurgię coraz częściej zastępują inne metody, np. kriochirurgia i laseroterapia, która wykorzystuje promieniowanie świetlne o różnej mocy. W leczeniu leukoplakii najbardziej są przydatne lasery CO2, które powodują odparowanie zmienionych tkanek.

Kriochirurgia w leczeniu leukoplakii jamy ustnej jest godna polecenia ze względu na:

• koszty leczenia w stosunku do innych metod, np. laseroterapii,
• niewielki odsetek objawów niepożądanych,
• szybkie gojenie, dobre efekty kosmetyczne oraz
• możliwość wykorzystania u osób w podeszłym wieku.

Jeśli badania wykazują, że zmiany w obrębie jamy ustnej mogą ulec zezłośliwieniu, zalecana jest biopsja. Leukoplakię niehomogenną można usunąć przy pomocy skalpela lub lasera. Jeśli mamy do czynienia z odmianą homogenną, należy wyeliminować czynniki, które mogą ją powodować i rozpocząć systematyczną obserwację, powtarzaną co 2 tygodnie. Jeśli plamy zaczynają same zanikać, dalsze leczenie nie jest konieczne. Natomiast jeśli jednak tak się nie dzieje i poprawa nie nastąpi w ciągu 2-3 miesięcy, zmiany takie również należy usunąć.

Oprócz chirurgicznego usunięcia leukoplakii lekarz może zalecić dodatkowo, poddanie się chemioterapii lub radioterapii.

Dr n.med. Iwona Radecka