Mononukleoza zakaźna - co to za choroba? Jak ją wykryć?
Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową wywoływaną przez wirus EBV (wirus Epsteina-Barr), której objawami są ból gardła, osłabienie, zmęczenie, stany podgorączkowe, bóle mięśniowe i stawowe oraz powiększenie węzłów chłonnych. Mononukleoza u dzieci często przebiega dosyć charakterystycznie, w przeciwieństwie do dorosłych, u których objawy zakażenia wirusem EBV mogą być nietypowe.
Mononukleoza – co to za choroba i jak się przenosi?
Wirus Epsteina i Barr odpowiedzialny za rozwój mononukleozy, przenoszony jest jedynie przez ludzi. Mononukleozę zakaźną nazywa się czasem „chorobą pocałunków”, gdyż to właśnie całowanie osoby chorej może spowodować zakażenie się wirusem EBV (wirus występuje w ślinie). Inne sposoby zakażenia obejmują używanie wspólnej łyżki czy widelca lub picie ze wspólnego naczynia z osobą chorą. Okres wylęgania mononukleozy zakaźnej, wg większości źródeł wynosi od 4 do 6 tygodni, lecz może być krótszy w przypadku młodszych dzieci. Niewielka zakaźność utrzymuje się czasem nawet ponad pół roku – rok po zakażeniu. Na mononukleozę zakaźną najczęściej zapadają dzieci, nastolatkowie i młodzi dorośli.
Mononukleoza – objawy
U większości małych dzieci choroba przebiega bezobjawowo, natomiast typowe objawy występują u nastolatków i osób dorosłych. Objawy zwiastunowe w postaci symptomów grypopodobnych mogą trwać 1-2 tygodnie. Pojawia się silny ból gardła, a na migdałkach podniebiennych widoczne są charakterystyczne naloty, które mogą przypominać anginę paciorkowcową. Gorączka nierzadko sięga 40 stopni Celsjusza, powiększają się węzły chłonne szyi, która staje się obrzęknięta i wyraźnie grubsza. U dzieci powiększenie węzłów chłonnych częściej jest uogólnione. Na skórze całego ciała może występować drobnoplamista wysypka. Następnie u niektórych chorych pojawia się powiększenie wątroby i śledziony. W okresie rekonwalescencji często obserwuje się osłabienie i kiepskie samopoczucie, a tzw. zespół przewlekłego zmęczenia może utrzymywać się nawet pół roku po chorobie.
Mononukleoza zakaźna – jak rozpoznać chorobę?
Podejrzenie mononukleozy zakaźnej stawia się na podstawie objawów i wyniku badania lekarskiego. Natomiast w celu potwierdzenia choroby wykonuje się badania laboratoryjne.
Badania laboratoryjne pomocne w diagnostyce zakażenia wirusem EBV to:
- morfologia krwi, w której występuje zwiększenie ilości białych ciałek krwi (leukocytów, WBC). Jeśli wykona się morfologię krwi z manualnym rozmazem okaże się, że wśród krwinek białych jest zwiększony odsetek limfocytów i występują limfomonocyty. Ponadto może występować obniżenie ilości płytek krwi.
- transaminazy – AST i ALT we krwi. Są enzymami wątroby, których aktywność we krwi wzrasta w przypadku uszkodzenia wątroby, co jest częste w przypadku mononukleozy zakaźnej.
- przeciwciała swoiste dla antygenów wirusa EBV – odpowiedzią organizmu na wniknięcie wirusa jest produkcja specjalnych białek, zwanych przeciwciałami, których przeznaczeniem jest zniszczenie EBV. W niedługim okresie po zakażeniu, po około 2-3 tygodniach we krwi pojawiają się przeciwciała IgM przeciw antygenom. Ich obecność świadczy o świeżym zakażeniu. Natomiast o przebytym w przeszłości zakażeniu świadczy obecność swoistych dla EBV przeciwciał IgG. Należy pamiętać, że jeśli badanie ilości przeciwciał IgM przeciw wirusowi EBV zostanie wykonane za wcześnie (to znaczy w czasie do dwóch- trzech tygodni od zakażenia) wynik może być ujemny – przeciwciała istnieją w stężeniu niewykrywalnym przez test mimo rozwijającej się infekcji.
- wykrywanie wirusa EBV – obecność wirusa EBV w organizmie można wykazać metodom PCR. Metoda jakościowa PCR pozwala na stwierdzenie obecności wirusa we krwi, natomiast dzięki metodzie ilościowej możliwa jest dokładna ocena liczby cząsteczek wirusa występujących w danej objętości krwi. Wykrywanie materiału genetycznego wirusa jest szczególnie przydatne u chorych z niedoborami odporności.
Mononukleoza zakaźna – leczenie
Ponieważ mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową, antybiotyki nie są skuteczne w jej leczeniu. Co więcej, w przypadku podania niektórych antybiotyków może dojść do nasilenia wysypki! Stosuje się leki objawowe, łagodzące ból i gorączkę, takie jak paracetamol czy ibuprofen.
Choremu na mononukleozę zakaźną należy zapewnić możliwość odpoczynku. Z uwagi na fakt, że bolące gardło może uniemożliwić przełykanie pokarmów stałych, w przypadku dzieci, bardzo ważne jest częste pojenie dziecka, aby nie dopuścić do odwodnienia.
Po ustąpieniu ostrych objawów dziecko może wrócić do szkoły, należy jednak na pewien okres czasu (zwykle około 1 miesiąc) zrezygnować ze sportów kontaktowych jak siatkówka czy koszykówka. U części dzieci chorych na mononukleozę zakaźną dochodzi do późnego powiększenia śledziony, narządu wewnętrznego znajdującego się w górnej części jamy brzusznej, po stronie lewej. Powiększona śledziona jest bardzo wrażliwa na uszkodzenie i nawet stosunkowo niewielkie uderzenie w brzuch może u dziecka spowodować krwawienie w tym narządzie. W przypadku stwierdzenia powiększenia śledziony należy wstrzymać się z uprawianiem sportów do czasu normalizacji jej wielkości. Z uwagi na fakt, że wirus Epsteina-Barr przenosi się ze śliną, należy wytłumaczyć choremu dziecku, aby nie dzieliło się swoim jedzeniem czy piciem z osobami zdrowymi.
Choroba najczęściej przemija samoistnie, a powikłania (np. wtórne infekcje bakteryjne, obturacja dróg oddechowych czy pęknięcie śledziony) zdarzają się rzadko. Niestety nie istnieje szczepienie ochronne, które zapobiegałoby mononukleozie.
Lek. med. Magdalena Zasada
