Mykobakterioza – kiedy dochodzi do zakażenia prątkami?

Mykobakterioza to choroba wywołana przez prątki rodzaju Mycobacterium, inne niż prątki gruźlicy i prątki trądu. Występowanie patogenu jest rozpowszechnione w całym środowisku. Człowiekowi zagraża 25 gatunków prątków, które w zależności od gatunku wywołują gruźlicę, mykobakteriozę lub trąd. Głównym czynnikiem ryzyka zakażenia są poważne niedobory odporności. Jak objawia się mykobakterioza? Poznaj metody diagnozowania choroby.

Epidemiologia mykobakteriozy

Mykobakterioza to zakażenie wywołane prątkami Mycobacterium, innymi niż prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) i prątki trądu (Mycobacterium leprae). Dotychczas wyodrębniono ponad 150 gatunków prątków mykobakteriozy, z czego 25 zostało sklasyfikowanych jako patogeny zagrażające zdrowiu człowieka [1]. W zależności od rodzaju choroby, jakie wywołują prątki, zostały one zaklasyfikowane do trzech grup: prątki wywołujące gruźlicę (M.tuberculosis, M.bovis, M. africanum),  prątki wywołujące trąd oraz prątki nie gruźlicze, NTM (ang. nontuberculous mycobacteria). Prawdopodobnie zapadalność na mykobakteriozę wynosi 1,8/100 000 osób. Dane te są niedoszacowane, gdyż zakażenie prątkami niegruźliczymi nie podlega rejestracji [2].

Prątki niegruźlicze powszechnie występują w środowisku naturalnym na całym świecie. Bakterie wykazują wysoką odporność na działanie wielu niekorzystnych czynników środowiskowych, m.in. temperatury i wilgotności. Ciekawostką jest to, że prątki nie mają zdolności ruchu, mimo że są rozpowszechnione na glebach wilgotnych (również w ziemi doniczkowej), bagnach, w strumieniach i rzekach, a także na powierzchniach użytkowych. Bakterie mogą występować również w kurzu, na produktach spożywczych.  Mogą być wyizolowane nawet z wody pitnej. Do zakażenia dochodzi więc poprzez bezpośredni kontakt z zainfekowanym źródłem i przeniesieniem prątków w okolicę jamy ustnej lub nosa. Niekiedy patogen przedostaje się do dróg oddechową drogą inhalacji (np. podczas korzystania z sauny). Prątki mykobakteriozy nie są przenoszone pomiędzy zwierzęciem a człowiekiem i człowiekiem a człowiekiem. 

Czynniki ryzyka zakażenia bakteriozą

Główną przyczyną rozwoju mykobakteriozy są ciężkie niedobory odporności (często wrodzone), które stwarzają dogodne warunki do rozwoju patogenu. Głównymi czynnikami, które poważnie zwiększają ryzyko zakażenia prątkami niegruźliczymi i rozwoju mykobakteriozy, są: 

• choroby nowotworowe,
• nosicielstwo wirusa HIV, 
• AIDS,
• gruźlica, 
• ciężkie choroby układu oddechowego, np. mukowiscydoza, gruźlica, pylica krzemowa,
• wrodzone zmiany strukturalne w budowie płuc.

Mykobakterioza ułatwia z kolei progresję chorób współistniejących stanowiących dla niej czynnik ryzyka.  

Do pozostałych możliwych czynników ryzyka zaliczają się refluks żołądkowo-przełykowy i choroba alkoholowa. Wśród chorych zdarzają się również osoby nienależące do żadnej z grup ryzyka. Najczęściej są to mężczyźni i osoby starsze.

Nie do końca zostały poznane mechanizmy odpowiedzi na zakażenie prątkami niegruźliczymi organizmu osoby z prawidłowym układem odpornościowym. Prawdopodobnie dochodzi do uaktywnienia makrofagów (komórek pochłaniających patogeny) i limfocytów T, które nie wytwarzają swoistych przeciwciał, lecz uczestniczą w komórkowych mechanizmach zwalczania patogenów.   

Objawy mykobakteriozy

Mykobakterioza może przyjmować różną postać kliniczną. Intensywność objawów i ich rodzaj zależy od rodzaju patogenu, który wywołał zakażenie. Około 90% wszystkich przypadków zakażeń wywołują prątki odpowiedzialne za mykobakteriozę płuc. Objawy kliniczne nie są jednak charakterystyczne, co opóźnia postawienie właściwego rozpoznania. 

Mykobakterioza płuc 

Mykobakterioza płuc to najczęściej diagnozowana postać mykobakteriozy. Rozwija się najczęściej u osób zmagających się z chorobami układu oddechowego, szczególnie płuc. Zakażeniu sprzyjają m.in.:

• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• rozstrzenie oskrzeli,
• mukowiscydoza,
• proteinoza pęcherzyków płucnych.

Na zakażenie mykobakteriozą płuc narażone są również osoby z zaburzeniami motoryki przełyku. 

W początkowym etapie rozwoju mykobakteriozy objawy nie są charakterystyczne. Występuje osłabienie, zmęczenie, stan podgorączkowy, duszność i ból w klatce piersiowej. Z czasem rozwija się kaszel wykrztuśny i dochodzi do spadku masy ciała. 

Mykobakterioza pozapłucna 

Mykobakterioza pozapłucna występuje rzadko i obejmuje zajęcie węzłów chłonnych, skóry, tkanek miękkich i kości. Najczęściej diagnozowana jest mykobakterioza węzłów chłonnych. Choroba najbardziej rozpowszechniona jest wśród dzieci pomiędzy 1. a 5. rokiem życia. Przyczyną tego jest częsty kontakt dzieci z glebą i wodą. Charakterystycznym i głównym objawem są powiększone węzły chłonne. Mykobakterioza skóry, tkanek miękkich i kości jest natomiast najczęstszą przyczyną zakażeń szpitalnych. Do infekcji dochodzi na skutek długotrwałych terapii dożylnych, częstych iniekcji i stosowania cewników. Mykobakterioza skóry i tkanek miękkich może rozwinąć się również jako powikłanie po zabiegach chirurgicznych. 

Diagnostyka mykobakteriozy 

Stosowany na całym świecie proces diagnostyki mykobakteriozy został opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Chorób Klatki Piersiowej (ang. ATS, American Thoracic Society) i Amerykańskie Towarzystwo Chorób Zakaźnych (ang. IDSA, Infectious Diseases Society of America). Protokół rozpoznania zakażenia uwzględnia: 

• badanie radiologiczne klatki piersiowej,
• tomografię komputerową klatki piersiowej,
• laboratoryjne badanie w kierunku mykobakteriozy (uwzględnia analizę próbek plwocin pod kątem obecności prątków mykobakteriozy i wykluczenia prątków gruźlicy),
• pełną morfologię krwi [1]. 

W razie niejasnych wyników wykonywana jest bronchoskopia, czyli badanie polegające na wprowadzeniu przez nos lub usta cienkiej rurki z kamerą w celu wizualnej oceny układu oddechowego.

Zalecenia diagnostyczne są rygorystyczne i zakładają, że rozpoznanie mykobakteriozy może być stwierdzone tylko wtedy, gdy spełnione zostaną wszystkie kryteria kliniczne. 

Leczenie zakażenia mykobakteriozą

Potwierdzenie mykobakteriozy nie oznacza konieczności podjęcia leczenia. Każdy przypadek analizowany jest indywidualnie z uwzględnieniem korzyści i ryzyka wynikającego z podjęcia leczenia. Głównym celem terapii jest przede wszystkim leczenie choroby podstawowej, która była podłożem zakażenia.

Chory powinien wiedzieć, że terapia mykobakteriozy u ludzi jest trudna i długotrwała. W zależności od stanu ogólnego pacjenta może trwać nawet 2 lata. Ponadto leczenie obarczone jest niepowodzeniem, gdyż wiele szczepów odpowiedzialnych za mykobakteriozę wykazuje lekooporność. Oznacza to niekiedy konieczność stosowania różnych antybiotyków, które po długim czasie leczenia również przyczyniają się do osłabienia odporności.