Nerwica jelit – czym jest? Objawy, przyczyny, leczenie

Częste problemy jelitowe w odpowiedzi na sytuacje stresowe mogą być objawem zaburzonej komunikacji jelit z układem nerwowym. Do dolegliwości, które mogą pojawiać się w nerwowych sytuacjach, zalicza się m.in. nagłe uczucie ścisku i przelewania w jelitach, wzdęcia oraz naprzemienne biegunki z zaparciami. Przykładem schorzenia odzwierciedlającego konsekwencje zaburzonej interakcji osi mikrobiota-jelita-mózg jest zespół jelita nadwrażliwego (z ang. irritable bowel syndrome – IBS).

Jak objawia się nerwica? Nerwica lękowa a jelita

Nerwica lękowa, oprócz przewlekłego uczucia lęku, napięcia i zmęczenia, może również powodować problemy żołądkowo-jelitowe (potocznie tzw. nerwica jelit). Zespół lęku uogólnionego (z ang. generalized anxiety disorder – GAD) jest zaburzeniem lękowym należącym do zaburzeń psychicznych i może dotyczyć dużej części społeczeństwa. Może występować u ok. 13,6% populacji, częściej u kobiet. Jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się obecnością uogólnionego, uporczywego lęku, napięcia i niepokoju. Objawom towarzyszy nadmierna czujność, pobudzenie funkcji autonomicznego układu nerwowego, które utrzymują się od minimum 6. miesięcy. Lęk może ulegać nasileniu w stopniu nieodpowiadającym rzeczywistym zagrożeniom i nawracać. Uczucie lęku i niepokoju może m.in. wiązać się z codziennymi obowiązkami czy obawami przed niepowodzeniem, problemami finansowymi, chorobą i śmiercią. Zaburzenia lękowe bywają niejednokrotnie bagatelizowane przez najbliższe otoczenie ze względu na brak realnego zagrożenia, co może pogarszać samopoczucie u osób z GAD.

Czynniki psychospołeczne mogą odgrywać kluczową rolę w patogenezie zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego (z ang. functional gastrointestinal disease – FGID), które dotyczą nawet 1/3 populacji świata. Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego są stwierdzane po wykluczeniu innych możliwych przyczyn/chorób, które mogą objawiać się problemami żołądkowo-jelitowymi. Według doniesień naukowych, ok. 39% pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego posiada zaburzenia lękowe, a stopień lęku często koreluje ze stopniem nasilenia dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Z tego względu co raz częściej możemy usłyszeć o roli osi mikrobiota-jelita-mózg i korzystnym wpływie bakterii probiotycznych na układ nerwowy.

Wzdęcia na tle nerwowym? Nerwica jelit – objawy

Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego (FGID) objawiają się przewlekłymi, nawracającymi dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi. Wśród zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego wyróżniamy przede wszystkim: dyspepsję czynnościową (z ang. functional dyspepsia – FD), zespół jelita nadwrażliwego (z ang. irritable bowel syndrome – IBS), zaparcia czynnościowe (z ang. functional constipation – FC) i wzdęcia czynnościowe (z ang. functional bloating – FB). Do ich rozwoju może dochodzić na skutek zaburzeń lękowych. Terapia poznawczo-behawioralna i leki ukierunkowane na poprawienie nastroju często jednocześnie łagodzą problemy jelitowe.

Objawy nerwicy jelit są związane z odczuwanym stresem, lękiem czy napięciem i są to:

• odbijanie, wzdęcia i gazy w sytuacjach stresowych,
• biegunki i/lub zaparcia (które mogą występować też naprzemiennie),
• bóle brzucha (mogą ustępować po wypróżnieniu),
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• uczucie ścisku w żołądku, nudności i/lub mniejszy apetyt na skutek stresu.

Odbijanie i gazy przy nerwicy, wraz z pozostałymi dolegliwościami, mogą w dużym stopniu pogorszyć jakość życia u osób z zaburzeniami psychicznymi. Jak można zauważyć, istnieje szczególny związek pomiędzy samopoczuciem psychicznym a zdrowiem jelit. Zaburzona komunikacja jelit z układem nerwowym może prowadzić bądź przyczyniać się do rozwoju IBS i innych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego.

Nerwica jelita grubego – rola osi mikrobiota-jelita-mózg 

Jelita posiadają swój własny układ nerwowy, czyli jelitowy układ nerwowy (ang. enteric nervous system – ENS). Komunikują się z ośrodkowym układem nerwowym (OUN) w dwukierunkowy sposób za pomocą osi mikrobiota-jelita-mózg. W dużej mierze interakcje te są regulowane przez bakterie jelitowe, stąd podkreślany jest udział mikrobioty jelitowej w komunikacji pomiędzy mózgiem a jelitami. Bakterie jelitowe mogą wpływać na układ nerwowy poprzez produkcję wielu metabolitów (w tym krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych – SCFA), hormonów i neuroprzekaźników (np. kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) i serotoniny). Z drugiej strony, skład mikrobioty jelitowej może również zależeć od osi mózgowo-jelitowej. Sygnały przekazywane z ośrodkowego układu nerwowego wpływają na motorykę i wydzielanie przewodu pokarmowego, co w konsekwencji wpływa na bakterie jelitowe. Dodatkowo przewlekły stres, niepokój i napięcie charakterystyczne dla zaburzeń lękowych mogą zaburzać równowagę bakterii w jelicie. Niekorzystnie zmieniona mikrobiota może objawiać się dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi i pogarszać samopoczucie psychiczne, gdyż oddziałuje na nastrój, funkcje poznawcze, apetyt i zachowanie u gospodarza.

Jak dysbioza jelitowa wpływa na samopoczucie?

Zaburzona równowaga pomiędzy prozdrowotnymi a potencjalnie chorobotwórczymi bakteriami, czyli dysbioza jelitowa, może negatywnie wpływać na samopoczucie psychiczne. Do dysbiozy jelitowej może dochodzić na skutek przewlekłego stresu, nadmiernie stosowanych antybiotyków i niektórych leków, przebytych infekcji, nieprawidłowej diety, palenia papierosów, zanieczyszczeń środowiskowych i wiele innych.

Bakterie jelitowe produkują witaminy, hormony i neuroprzekaźniki. Oznacza to, że stan mikrobioty jelitowej może oddziaływać korzystnie lub negatywnie na gospodarkę hormonalną i układ nerwowy, w zależności od tego, czy mamy wystarczająco liczną i różnorodną mikrobiotę jelitową. Dysbioza jelitowa może też zaburzać wchłanianie wielu składników odżywczych, gdyż prowadzi do uszkadzania ciągłości nabłonka jelitowego i pogorszenia funkcji bariery jelitowej. Zwiększona przepuszczalność jelit może skutkować przewlekłym stanem zapalnym o niskim nasileniu w organizmie i rozwojem nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych. W konsekwencji czego może prowadzić do obniżenia nastroju, przewlekłego zmęczenia, czy też braku energii. 

Dysbioza jelitowa może zaburzać komunikację jelit z mózgiem i prowadzić do rozwoju zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego z objawami nasilającymi się w sytuacjach stresowych. Jest to jedna z możliwych przyczyn rozwoju m.in. zespołu jelita nadwrażliwego (IBS), który jest określany zaburzeniem interakcji jelitowo-mózgowych. Według doniesień naukowych, w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego, w tym ze współwystępującym zespołem uogólnionego lęku, obserwuje się zwiększoną liczebność bakterii z rodzaju Fusobacterium. Fusobacterium są uznawane za potencjalnie patogenne bakterie ze względu na ich możliwe działanie prozapalne, zdolność do zaburzania integralności bariery jelitowej i przedostawania się do krwiobiegu oraz pełnienie istotnej w roli, w aktywacji immunologicznej, w zespole uogólnionego lęku (GAD).

Czy IBS to nerwica jelitowa?

Nerwica jelitowa to potoczne sformułowanie odnoszące się do objawów wynikających z zaburzonej komunikacji jelit z mózgiem. Skutkiem zaburzonego funkcjonowania osi mikrobiota-jelito-mózg jest m.in. zespół jelita nadwrażliwego (IBS), którego objawy pomagają zobrazować istotę prawidłowej interakcji. Objawy IBS to przede wszystkim bóle brzucha, wzdęcia i problemy z wypróżnieniem, które mogą nasilać się w sytuacjach stresowych. W IBS nie występują biochemiczne czy strukturalnie nieprawidłowości w przewodzie pokarmowym i klasyfikuje się go na podstawie Kryteriów Rzymskich IV. Możemy wyróżnić 4 podtypy IBS:

• IBS z biegunką (IBS-D, ang. IBS with diarrhea),
• IBS z zaparciem (IBS-C , ang. IBS with constipation),
• postać mieszana IBS (IBS-M, ang. mixed IBS),
• postać nieklasyfikowana IBS  (IBS-U, ang. unclassified IBS).

Ocenia się, że występuje u nich dwukrotnie wyższe ryzyko rozwoju zaburzeń depresyjnych i lękowych, z drugiej strony u 25-30% osób z depresją i u 10-45% osób z zaburzeniami lękowymi rozwija się IBS. W badaniu, w którym przeszczepiono kał od osób zdrowych pacjentom z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego, w tym z IBS, zaobserwowano poprawę nastroju oraz złagodzenie objawów depresji, zaburzeń lękowych i dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Choć efekty przeszczepu kału wydają się być obiecujące to na ten moment jest on wykonywany tylko przy nawracającym zakażeniu Clostridioides difficile.

Nerwica jelitowa – leczenie

Leczenie w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego wynikających z zaburzonej osi mikrobiota-jelita-mózg koncentrują się na łagodzeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych. W tym celu stosowane są często leki prokinetyczne, przeciwbólowe i przeciwbiegunkowe. Jest to leczenie przede wszystkim objawowe, dlatego ważne jest uwzględnienie jeszcze psychoterapii, wdrożenie odpowiedniej diety oraz wsparcie jelit indywidualnie dobranymi probiotykami. Korzystnym wsparciem przy tego typu zaburzeniach mogą być też psychobiotyki.

Psychobiotyki to probiotyki zawierające szczepy korzystnie oddziałujące na układ nerwowy poprzez regulację osi mikrobiota-jelita-mózg. Psychobiotyki mogą skutecznie poprawiać nastrój i jakość snu oraz łagodzić stres poprzez wpływ na produkcję neuroprzekaźników i hormonów. Odpowiednio dobrane szczepy mogą łagodzić objawy depresji i zaburzeń lękowych. Przykładowo w IBS korzystne efekty przynosi mieszanka 9 szczepów bakteryjnych: Lactobacillus casei W56, Lactobacillus acidophilus W22, Lactobacillus paracasei W20, Bifidobacterium lactis W51, Lactobacillus salivarius W24, Lactococcus lactis W19, Bifidobacterium lactis W52, Lactobacillus plantarum W62 i Bifidobacterium bifidum W23.

Dobór odpowiednich probiotyków nie jest w prosty, gdyż w zależności od zawartego w nim szczepu bakteryjnego, możemy oczekiwać innego działania. Z tego względu najwięcej korzyści może przynieść indywidualnie dopasowana terapia probiotyczna uzyskana w ramach badania Mikrobiota jelit. Badanie Mikrobiota jelit ocenia stan mikrobioty jelitowej i jest dostępne w 4 panelach: Mikrobiota jelit Screen, Mikrobiota jelit Basic, Mikrobiota jelit Pro i Mikrobiota jelit Complete. Mikrobiota jelit Complete jest najbardziej kompleksowym badaniem mikrobioty jelitowej. Ten panel jest szczególnie zalecany, jeśli problemom żołądkowo-jelitowym towarzyszy obniżony nastrój, objawy depresyjne bądź lękowe. Indywidualnie dobrana propozycja terapii probiotycznej na podstawie wywiadu zdrowotnego pozwala na uzyskanie najbardziej efektywnej pomocy przy występujących dolegliwościach i schorzeniach.

Co jeść przy nerwicy jelit?

Dieta ma kluczowe znaczenie dla mikrobioty jelitowej, przez co oddziałuje na oś mikrobiota-jelita-mózg. Żywność wysokoprzetworzona, a także obfitująca w nasycone kwasy tłuszczowe i cukier prosty jest niekorzystna dla mikrobioty jelitowej i może zaburzać jej różnorodność. Dla prozdrowotnych bakterii jelitowych najkorzystniejsza jest dieta bogata w błonnik pokarmowy oraz żywność prebiotyczna (kiszonki, fermentowane produkty mleczne). Odżywianie korzystnych bakterii jelitowych jest szczególnie istotne dla prawidłowego trawienia i wchłaniania składników odżywczych z jelita.

W zespole jelita nadwrażliwego (IBS) zalecana jest dieta low FODMAP, która eliminuje lub znacznie ogranicza spożycie produktów o dużej zawartości FODMAP (węglowodanów fermentujących). Są to w dużej mierze produkty roślinne, bogate w błonnik pokarmowy, ale również produkty mleczne z laktozą. Dieta bogata w składniki FODMAP może nasilać dolegliwości u osób z IBS – zaliczane do nich krótkołańcuchowe węglowodany mogą „przyciągać” wodę, zwiększając jej zawartość w jelicie cienkim (tzw. działanie osmotyczne) i dostarczając niestrawiony pokarm do procesów fermentacyjnych z udziałem bakterii. Dochodzi wtedy do produkcji gazów w okrężnicy, co objawia się bólem brzucha, ze względu na występującą w IBS nadwrażliwość trzewną (czyli zwiększoną wrażliwość jelitowego układu nerwowego). 

📌 Sprawdź: Zdrowie zaczyna się w jelitach.

Dieta low FODMAP a dieta przy nadwrażliwościach pokarmowych IgG-zależnych w IBS

Dieta low FODMAP może łagodzić problemy jelitowe, ale z drugiej strony nie odżywia w wystarczającym stopniu prozdrowotnych bakterii jelitowych. Według doniesień naukowych, po 3. tygodniach stosowania diety low FODMAP obserwuje się spadek bakterii z grupy Actinobacteria oraz bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Faecalibacterium prausnitzii. Kluczowym podejściem jest łączenie diety z odpowiednio dopasowaną probiotykoterapią. U części pacjentów z IBS stwierdza się również zwiększoną przepuszczalność jelitową, która może prowadzić do rozwoju nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych i przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu. Nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne mogą przyczyniać się do występowania dolegliwości żołądkowo-jelitowych, ale również objawiać się częstymi bólami głowy, ciągłym zmęczeniem i obniżonym nastrojem, a także nasileniem problemów skórnych. Objawy mogą pojawiać się nawet do kilku dni od spożycia alergenu, więc samodzielnie rozpoznanie alergenów jest często niemożliwe. W badaniu z udziałem pacjentek z mieszaną postacią IBS (IBS-M) zaobserwowano, że dieta eliminacyjno-rotacyjna na podstawie nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych w większym stopniu łagodziła problemy żołądkowo-jelitowe i inne objawy współistniejące, w odróżnieniu od diety low FODMAP. Stwierdza się, że w IBS najskuteczniejsze może być połączenie obu diet, tj. diety low FODMAP z eliminacyjno-rotacyjną dietą na podstawie nadwrażliwości pokarmowych.

W celu oceny występowania nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej na poszczególne produkty można wykonać badanie ImuPro. Badanie ImuPro dostępne jest w kilku panelach (ImuPro Screen+, ImuPro Basic, ImuPro Vegetarian i ImuPro Complete). Panel badania należy dobrać tak, aby zawierał jak najwięcej produktów stanowiących dotychczas zwyczajową dietę.

Podsumowanie

Nerwica jelit to poważny problem, który znacząco pogarsza codzienne funkcjonowanie. Leczenie objawowe zwykle nie eliminuje przyczyny złego samopoczucia. Holistyczne podejście, uwzględniające między innymi indywidualnie dopasowaną dietę wraz odpowiednio dobranymi probiotykami, może być kluczem do złagodzenia objawów jelitowych i zapobiegania ich nawrotom, prowadząc do lepszego samopoczucia.