Nieprzyjemny zapach z ust - przyczyny oraz domowe sposoby zlikwidowania tej przypadłości

Nieprzyjemny zapach z ust, określany także jako halitoza, to wstydliwa dolegliwość, kojarzona często z nieodpowiednią higieną. Przyczyna większości przypadków nieświeżego oddechu rzeczywiście leży w jamie ustnej i można ją łatwo wyeliminować. Czasami jednak przykry zapach z ust świadczy o zupełnie innych problemach zdrowotnych. Co może oznaczać nieświeży oddech?

Halitoza fizjologiczna – to nie choroba!

Nieświeży zapach z ust to problem często występujący rano tuż po przebudzeniu. Jest to zupełnie naturalne zjawisko, które wynika z działalności bakterii bytujących w jamie ustnej. Podczas snu wydzielanie śliny jest zmniejszone i jama ustna nie jest na bieżąco przepłukiwana. Stwarza to dobre warunki do rozwoju bakterii beztlenowych, które rozkładają resztki pokarmowe, białka zawarte w ślinie i złuszczone komórki nabłonka. Wytwarzane są przy tym lotne związki siarki o charakterystycznym nieprzyjemnym zapachu zgnilizny – siarkowodór, merkaptan metylowy i siarczek dimetylu.

Zjawisko to określa się mianem halitozy fizjologicznej, ponieważ nie jest wynikiem żadnych procesów chorobowych i łatwo ustępuje po umyciu zębów, przepłukaniu ust lub zjedzeniu posiłku.

• Nie jest także objawem chorobowym pojawianie się nieprzyjemnego zapachu z ust po zjedzeniu produktów zawierających czosnek lub cebulę, a także po paleniu papierosów i spożyciu alkoholu. Specyficzny zapach z ust może wówczas utrzymywać się nawet kilka godzin, ale wciąż jest to zjawisko fizjologiczne.
• Niektóre choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania śliny czy uszkodzenie ślinianek mogą nasilać występowanie zjawiska halitozy fizjologicznej ze względu na zwiększoną suchość w jamie ustnej.
• Stosowanie niektórych leków, szczególnie antydepresyjnych i moczopędnych również może powodować nieprzyjemny zapach z ust.

Halitoza patologiczna – co to jest?

W odróżnieniu od naturalnych procesów powodujących powstawanie przykrych zapachów w ustach, halitoza patologiczna jest wynikiem procesu chorobowego i wymaga diagnostyki, określającej przyczynę zjawiska oraz odpowiedniego leczenia.

Zmiany w jamie ustnej – najczęstsza przyczyna przykrego zapachu

Ogromna większość, nawet 90% przypadków nieprzyjemnego zapachu z ust wynika ze zmian w obrębie samej jamy ustnej. Niektóre dolegliwości otolaryngologiczne (choroby jamy ustnej, gardła, krtani, nosa i uszu) również dają efekt brzydkiego zapachu z ust.

Najczęstsze przyczyny halitozy patologicznej to:

• niedostateczna higiena jamy ustnej i zaleganie w przestrzeniach międzyzębowych resztek pokarmu, które stanowią pożywkę dla bakterii; sprzyjają temu dodatkowo obecne w jamie ustnej stałe aparaty ortodontyczne i protezy, które wymagają szczególnej pielęgnacji;
• nalot na języku, tworzący płytkę, która zawiera bakterie oraz złuszczone komórki; działalność bakterii wiąże się z powstawaniem nieprzyjemnych zapachów;
• choroby i stany zapalne zębów i dziąseł: zapalenie dziąseł, paradontoza, próchnica, zgorzel miazgi zębowej;
• zmiany chorobowe i owrzodzenia śluzówki jamy ustnej;
• gojące się rany w obrębie jamy ustnej, np. po usunięciu zęba;
• zmiany dotyczące okolic migdałków: zapalenie migdałków, kamienie migdałkowe, ropnie.

Inne przyczyny brzydkiego zapachu z ust

Nieprzyjemny zapach z ust może pochodzić z innych części układu oddechowego i manifestować zmiany:

• w jamie nosowej i zatokach: zapalenie zatok przynosowych, stan zapalny w jamie nosowej rozwijający się w wyniku obecności ciała obcego;
• w dolnych drogach oddechowych: stany zapalne z obecnością ropnych zmian w oskrzelach lub płucach;
• martwica i rozpad tkanki nowotworowej w jamie ustnej, jamie nosowej lub dolnych drogach oddechowych (krtań, oskrzela, płuca);

Nieprzyjemny zapach z ust – przyczyny spoza układu oddechowego

Niewielki procent (2%) przypadków halitozy i brzydkiego zapachu z ust stanowią choroby niedotyczące dróg oddechowych, ale manifestujące się między innymi wydzielaniem lotnych związków o nieprzyjemnym zapachu. Są to:

• w przewodzie pokarmowym: uchyłki przełyku, refluks żołądkowo-przełykowy, achalazja, rak przełyku lub żołądka;
• niewydolność wątroby; wydzielane są merkaptany – substancje o zapachu zepsutych jaj, ryb, stęchlizny);
• mocznica – krańcowa niewydolność nerek, której może towarzyszyć oddech kwasiczy (zapach amoniaku);
• białaczka – w przebiegu choroby mogą pojawiać się zmiany w jamie ustnej, będące źródłem nieprzyjemnych zapachów;
• cukrzyca oraz jej powikłanie – kwasica ketonowa, charakteryzująca się specyficznym kwaśnym lub owocowym zapachem z ust;
• niektóre wrodzone choroby genetyczne przebiegające z zaburzeniami metabolizmu, np. trimetyloaminuria (zespół odoru rybiego) czy hipermetioninemia (zapach gotowanej kapusty).

Zdarza się, że pacjent odczuwa nieprzyjemny zapach z własnych ust, ale w rzeczywistości nie jest on wyczuwalny przez inne osoby, a obecność lotnych związków siarkowych nie jest wykrywana w badaniu. W takich przypadkach mówi się o tzw. halitozie rzekomej, która wynika zwykle z zaburzeń węchowych.

Nieprzyjemny zapach z ust u dziecka – co może oznaczać?

Brzydki zapach z ust u dziecka może niepokoić rodziców, ale jego przyczyny nie różnią się od przyczyn halitozy u dorosłych.

Nieprzyjemne zapachy z buzi dziecka mogą być powodowane przez:

• spożycie niektórych pokarmów;
• nadmierne wysuszenie śluzówki jamy ustnej po nocy;
• przyjmowanie zbyt małej ilości płynów;
• niedostateczną higienę jamy ustnej, co jest szczególnie ważne w przypadku dzieci uczących się dopiero, jak prawidłowo myć zęby;
• zmiany w jamie ustnej: pleśniawki, zapalenie dziąseł, próchnica;
• stany zapalne zatok, infekcje migdałków;
• stany zapalne wynikające z obecności ciała obcego w nosie
• refluks żołądkowy i ulewanie pokarmu u niemowląt;
• inne przyczyny spoza układu oddechowego, wymagające dalszej diagnostyki.

Brzydki zapach z ust u dziecka można usunąć w taki sam sposób, jak u dorosłych – eliminując przyczynę i stosując właściwą higienę jamy ustnej.

Jak pozbyć się nieprzyjemnego zapachu z ust?

Aby skutecznie pozbyć się przykrego zapachu z ust, należy zidentyfikować jego przyczynę i ją wyeliminować. Ponieważ sama dolegliwość może być wstydliwa niezależnie od tego czy ma przyczynę naturalną, czy chorobową, można leczyć ją objawowo, jednocześnie starając się ustalić przyczynę halitozy.

Domowe sposoby na brzydki zapach z ust

Bez względu na przyczynę nieprzyjemnego zapachu z ust, podstawą walki z nim jest staranna higiena jamy ustnej, na którą składają się:

• dokładne szczotkowanie zębów po każdym posiłku;
• czyszczenie przestrzeni międzyzębowych;
• usuwanie osadu z języka;
• stosowanie płukanek do ust zawierających substancje przeciwbakteryjne (triklosan, olejki eteryczne, chlorek cetylpirydyny, chlorheksydynę);
• preparaty do ssania zawierające cynk;
• zwiększenie ilości wypijanych płynów, najlepiej czystej wody;
• bezcukrowa guma do żucia zwiększa produkcję śliny, która przepłukuje jamę ustną.

Jaki lekarz leczy halitozę?

Brzydki zapach z ust może niepokoić, ale bardzo często nie świadczy on o chorobie. Większość przypadków halitozy dotyczy zmian w jamie ustnej. Z tego powodu specjalistą, do którego w pierwszej kolejności warto się udać jest stomatolog, który może zidentyfikować problemy higieniczne i chorobowe w jamie ustnej. Wyleczenie ognisk zapalnych w jamie ustnej oraz próchnicy jest kolejnym – po wzmożonej higienie – krokiem w walce z nieprzyjemnym zapachem z ust.

Jeśli wyleczenie ewentualnych zmian nie przyniesie efektów, należy szukać innych przyczyn nieprzyjemnego zapachu. Lekarz rodzinny po zebraniu wywiadu dotyczącego diety, stosowanych używek oraz leków i przewlekłych chorób może pokierować pacjenta do właściwego specjalisty.

Jak zbadać brzydki zapach z ust?

Ocena zapachu z ust jest oceną subiektywną i zależy od wrażliwości węchowej osoby badającej. Samodzielnie można zbadać zapach z własnych ust poprzez chuchnięcie w dłonie i przyłożenie ich do nosa. Można też powąchać łyżeczkę trzymaną w ustach.

Mimo niedoskonałości metody to właśnie badanie organoleptyczne pozostaje złotym standardem w wykrywaniu i mierzeniu halitozy w gabinecie lekarskim. Badanie polega na włożeniu do ust pacjenta rurki lub łyżki i ocenie zapachu, który na niej pozostaje po wyjęciu. Obecność i intensywność zapachu są oceniane według skali Rosenberga w zakresie 0-5, gdzie 0 to brak zapachu, a 5 – bardzo nieprzyjemny zapach.

Istnieją przyrządy do pomiaru stężenia związków siarki w wydychanym powietrzu – halimetry, wykorzystujące pomiar elektrochemiczny, ale nie każdy lekarz dysponuje takim urządzeniem.

W celach szczegółowej diagnostyki przyczyn nieświeżego zapachu z ust w trudnych przypadkach można wykonać badanie mikrobiologiczne wymazu pobranego z jamy ustnej lub chromatograficzne, które pozwoli zidentyfikować wydzielaną substancję zapachową.

Przykry zapach z ust – nie lekceważ!

Choć brzydki zapach z ust niewątpliwie jest dolegliwością wstydliwą, to nie powinno się go lekceważyć. Długofalowe skutki niewłaściwie maskowanego zapachu z ust mogą mieć konsekwencje psychospołeczne, pogarszając kontakty społeczne i obniżając poczucie własnej wartości, co w konsekwencji może prowadzić nawet do depresji.

Zdarzają się osoby, u których lęk przed obecnością brzydkiego zapachu z własnych ust jest tak silny, że przekształca się w halitofobię. Jest to jednostka chorobowa podlegająca leczeniu psychiatrycznemu.

W przypadku zaobserwowania tej nieprzyjemnej dolegliwości warto więc zasięgnąć porady lekarza, który podpowie właściwe sposoby na utrzymanie higieny jamy ustnej. W większości przypadków to wystarczy do pozbycia się przykrego zapachu i pozwoli zapobiec rozwojowi poważniejszych stanów zapalnych.

Zmiana nawyków higienicznych oraz wyleczenie zmian, które nie były widoczne, a jedynie “wyczuwalne” znacznie poprawi jakość życia, co dla każdego z nas powinno być istotne.

Autor: Mgr Marta Filipowska

Bibliografia:

1. Interna Szczeklika, Szczeklik A, Gajewski P. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
2. Halitoza jako problem interdyscyplinarny. Andrzej Skorek, Dmitry Tretiakow. Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 2019, 8: 9-14.
3. Halitoza—etiologia, diagnostyka i leczenie—przegląd piśmiennictwa. Magdalena Nowak, Wiesław Hędzelek. DENTAL FORUM /2/2018/XLVI