Objaw Gottrona – charakterystyczne zmiany skórne w przebiegu zapalenia skórno-mięśniowego

Zapalenie skórno-mięśniowe to rzadka, ale poważna choroba autoimmunologiczna, w której dochodzi do ataku układu odpornościowego na własne tkanki – przede wszystkim na mięśnie i skórę. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów tej choroby są zmiany skórne, określane mianem objawu Gottrona. Ma on kluczowe znaczenie w diagnostyce i w monitorowaniu przebiegu zapalenia skórno-mięśniowego. Sprawdź, na czym polega i jak się go bada.

Czym jest Objaw Gottrona?

Objaw Gottrona to charakterystyczne zmiany skórne, występujące w przebiegu zapalenia skórno-mięśniowego. Obejmują one grudki, rumienie oraz poszerzenie drobnych naczyń krwionośnych na grzbietach rąk i w okolicy drobnych stawów. Określenie „objaw Gottrona” wywodzi się od nazwiska niemieckiego dermatologa Heinricha Adolfa Gottrona, który jako pierwszy opisał te charakterystyczne zmiany skórne w 1926 roku. Natomiast grudki Gottrona to specyficzna odmiana objawu Gottrona, charakteryzująca się dodatkowo obecnością zgrubiałego, nierównego naskórka w obrębie zmian.

Patogeneza objawu Gottrona

Mechanizm powstawania objawu Gottrona nie jest do końca poznany, ale wpisuje się on w ogólny obraz patogenezy zapalenia skórno-mięśniowego. Choroba ta ma charakter autoimmunologiczny. Oznacza to, że układ odpornościowy pacjenta błędnie atakuje własne tkanki, w tym przypadku skórę i mięśnie.

Uważa się, że kluczową rolę w rozwoju objawu Gottrona odgrywają procesy zapalne, zachodzące w drobnych naczyniach krwionośnych skóry. Aktywacja komórek śródbłonka, odkładanie się kompleksów immunologicznych oraz aktywacja układu dopełniacza prowadzą do uszkodzenia naczyń i wystąpienia charakterystycznych zmian rumieniowych i teleangiektazji (poszerzenia naczyń krwionośnych). Dodatkowo ekspresja antygenów zgodności tkankowej klasy I i II na powierzchni komórek mięśniowych i skórnych może nasilać reakcje autoimmunologiczne.

📌 Sprawdź, czym mogą być spowodowane bóle mięśni.

Lokalizacja i wygląd objawu Gottrona

Zmiany skórne określane jako objaw Gottrona występują na powierzchniach wyprostnych stawów międzypaliczkowych, śródręczno-paliczkowych, a także stawów łokciowych i kolanowych. Mogą one również pojawić się na skórze pokrywającej stawy łokciowe i kolanowe.

Charakterystyczny wygląd objawu Gottrona obejmuje:

• ciemno-różowo-fioletowe, nierównomierne zgrubienia skóry,
• obecność teleangiektazji,
• rumień o nieregularnych krawędziach.

📌 Dowiedz się, czym jest erytromelalgia.

Różnice między objawem Gottrona a grudkami Gottrona

Choć oba pojęcia odnoszą się do charakterystycznych zmian skórnych w przebiegu zapalenia skórno-mięśniowego, to istnieją między nimi istotne różnice:

• objaw Gottrona to rumień z teleangiektazjami, występujący na grzbietach rąk i na drobnych stawach, bez towarzyszącego zgrubienia naskórka,
• grudki Gottrona to dodatkowo zgrubiały, nierówny naskórek w obrębie zmian rumieniowych w tych samych miejscach.

Innymi słowy, grudki Gottrona stanowią specyficzny podtyp objawu Gottrona, charakteryzujący się bardziej nasilonymi zmianami skórnymi.

📌 Poznaj zasady diety na stawy.

Znaczenie objawu Gottrona w diagnostyce zapalenia skórno-mięśniowego

Objaw Gottrona jest jednym z najbardziej charakterystycznych i patognomonicznych objawów (takich, których obecność wystarcza do rozpoznania choroby) klinicznych zapalenia skórno-mięśniowego. Jego obecność wraz z innymi typowymi zmianami skórnymi, takimi jak objaw heliotropu czy objaw szala, jest kluczowa w procesie diagnozowania tej choroby.

Co więcej, monitorowanie zmian w obrębie objawu Gottrona bywa przydatne w ocenie aktywności choroby i skuteczności leczenia. Utrzymywanie się lub nasilenie się tych zmian skórnych może wskazywać na trwającą aktywność procesu zapalnego, wymagającą modyfikacji terapii.

Diagnostyka objawu Gottrona

Rozpoznanie objawu Gottrona opiera się na dokładnym badaniu fizykalnym, ocenie wyglądu i lokalizacji zmian skórnych. Lekarz poszukuje charakterystycznych ciemno-różowo-fioletowych zgrubień skóry z obecnością teleangiektazji, umiejscowionych na grzbietach rąk i drobnych stawach.

Ważne jest, aby nie mylić objawu Gottrona z innymi zmianami skórnymi, takimi jak rumień łuszczycowy czy zmiany rumieniowe w przebiegu innych chorób tkanki łącznej. Oprócz zapalenia skórno-mięśniowego zmiany skórne przypominające objaw Gottrona mogą występować również w przebiegu innych schorzeń, takich jak:

• toczeń rumieniowaty układowy,
• twardzina układowa,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• łuszczyca stawowo-skórna.

Dlatego też w procesie diagnostycznym konieczne jest dokładne różnicowanie objawu Gottrona z innymi chorobami przebiegającymi z podobnymi zmianami skórnymi. Pomocne w tym mogą być badania laboratoryjne, obrazowe oraz biopsja skóry.

Objawy towarzyszące objawowi Gottrona

Objaw Gottrona nie występuje w izolacji, ale wpisuje się w szerszy obraz kliniczny zapalenia skórno-mięśniowego. Pacjenci z tym rozpoznaniem mogą prezentować również inne charakterystyczne objawy, takie jak:

• osłabienie mięśni proksymalnych (obręczy barkowej i biodrowej),
• obrzęk i rumień wokół oczu (objaw heliotropu),
• rumień dekoltu, karku i barków (objaw szala),
• trudności w połykaniu (dysfagia),
• bóle mięśni i stawów,
• gorączka,
• utrata masy ciała.

Obecność objawu Gottrona wraz z powyższymi objawami klinicznymi i wynikami badań dodatkowych pozwala na postawienie rozpoznania zapalenia skórno-mięśniowego.

Znaczenie objawu Gottrona w przebiegu choroby

Objaw Gottrona ma istotne implikacje kliniczne w przebiegu zapalenia skórno-mięśniowego. Utrzymywanie się lub nasilanie zmian skórnych może świadczyć o aktywności procesu zapalnego i o niewystarczającej kontroli choroby. Cofanie się lub osłabienie objawu Gottrona sugeruje dobrą odpowiedź na leczenie i zmniejszenie aktywności choroby. U pacjentów z zapaleniem skórno-mięśniowym towarzyszącym nowotworom, objaw Gottrona może być wskaźnikiem wznowy lub progresji choroby nowotworowej. Dlatego też monitorowanie zmian w obrębie objawu Gottrona stanowi ważny element w ocenie przebiegu i skuteczności leczenia zapalenia skórno-mięśniowego.

Rokowanie i przebieg objawu Gottrona

Objaw Gottrona, podobnie jak inne zmiany skórne w przebiegu zapalenia skórno-mięśniowego, ustępuje wraz z prawidłową kontrolą aktywności choroby podstawowej. Odpowiednie leczenie immunosupresyjne prowadzi do zmniejszenia stanów zapalnych w skórze i w mięśniach, a co za tym idzie – do poprawy w obrębie objawu Gottrona. Ogólnie rzecz biorąc, rokowanie w zapaleniu skórno-mięśniowym zależy od wielu czynników, takich jak: wiek chorego, stopień nasilenia choroby, obecność powikłań oraz odpowiedź na leczenie. 

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska