Objaw Raynauda - kiedy występuje i co oznacza? Dieta i leczenie

Objawy Raynauda to zaburzenie naczynioruchowe. Samo w sobie nie jest zjawiskiem groźnym dla życia, choć może świadczyć o tym, że w organizmie dzieje się coś niepokojącego. Bardzo ważne jest więc poznanie przyczyny objawy, co jest podstawą do dalszego postępowania.

Co to jest objaw Raynauda?

Objaw Raynauda (łac. Symptoma Raynaud) czasami nazywany jest potocznie symptomem lub syndromem Raynauda. To napadowy skurcz, a następnie rozkurcz naczyń krwionośnych, w konsekwencji czego dochodzi do blednięcia, zasinienia, a następnie zaczerwienienia palców, najczęściej rąk. Zaburzenie może dotyczyć również palców nóg, nosa, uszu, a nawet sutków.

Nazwa zaburzenia pochodzi od francuskiego lekarza – Maurice’a Raynauda, który w XIX wieku zauważył je u swoich pacjentów, a następnie opisał. Początkowo uznawano, że objaw jest efektem nieprawidłowego działania ośrodkowego układu nerwowego, dopiero później odkryto, że przyczyną są skurcze naczyń krwionośnych.

Najczęstszym czynnikiem prowokującym objaw jest zimno, choć może pojawić się on również pod wpływem silnych emocji. Zaburzenie najczęściej dotyczy osób młodych, żyjących w obszarach o chłodnym klimacie. Objaw Raynauda towarzyszy zarówno chorobie, jak i zespołowi Raynauda.

Zespół i choroba Raynauda – co to za przypadłości?

Osoby, u których obserwuje się napadowe skurcze naczyń krwionośnych, wymagają właściwej diagnostyki. Najważniejsze jest poznanie przyczyny wystąpienia zaburzenia. W zależności od tego, co je wywołuje, wyróżniamy objaw Raynauda o charakterze pierwotnym lub wtórnym.

Objaw Raynauda o charakterze pierwotnym (idiopatycznym) zwany jest inaczej chorobą Raynauda. Dotyczy on zdecydowanej większości przypadków – nie jest znana przyczyna zaburzenia, jest to objaw, który występuje samoistnie i nie ma związku z innymi schorzeniami w organizmie. Najczęściej atakuje kobiety oraz młode dziewczęta.

Kiedy objaw Raynauda ma charakter wtórny, mówimy o zespole Raynauda. Jest on efektem schorzenia toczącego się w organizmie – wywołują go choroby, do których między innymi zaliczamy:

• układowe choroby tkanki łącznej (np. twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy, mieszana choroba tkanki łącznej),
• choroby naczyń (np. miażdżyca, guzkowe zapalenie tętnic, zapalenie tętnic, choroba Buergera),
• choroby hematologiczne (np. chłoniak, białaczka, nadpłytkowość pierwotna),
• choroby neurologiczne (np. zespół cieśni kanału nadgarstka, zespół górnego otworu klatki piersiowej),
• choroby zakaźne (np. wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, HIV).

Zespół Raynauda obserwuje się również u osób, które na co dzień narażają dłonie na niską temperaturę otoczenia, wysiłek czy wibracje. Są to między innymi pracownicy chłodni, pianiści, osoby obsługujące młoty pneumatyczne czy piły spalinowe. Zespół Raynauda bywa również efektem zażywania niektórych leków (np. doustnych środków antykoncepcyjnych), narażenia organizmu na działanie toksyn (nikotyny, metali ciężkich, kokainy, amfetaminy) czy niedoczynności tarczycy.

Choroba Raynauda – objawy

Skurcz naczyń pod wpływem zimna jest naturalną, obronną reakcją organizmu na niską temperaturę otoczenia. Gdy przebywamy w zimy dzień na dworze lub jesteśmy w wychłodzonym pomieszczeniu, to krew w pierwszej kolejności pompowana jest do najważniejszych organów (serce, mózg, płuca), a dopiero potem do kończyn. Dlatego najszybciej obserwujemy blednięcie dłoni czy stóp, zwłaszcza palców. Jednak u osób z objawem Raynauda naczynia kurczą się w bardziej gwałtowny sposób niż u osób  zdrowych.

W przypadku choroby Raynauda zaburzenia ukrwienia wykazują charakter funkcjonalny (zaburzenia naczyniowo-ruchowe). Objaw pojawia się napadowo, zazwyczaj symetrycznie i składa się z trzech faz – proces ten nazywany jest triadą Raynauda:

• faza pierwsza: pod wpływem zimna lub stresu skóra blednie – to efekt jej niedokrwienia spowodowanego nagłym skurczem naczyń,
• faza druga: skóra przybiera kolor siny – faza zastoju krwi w układzie żylnym wywołana jest niedotlenieniem tkanek,
• faza trzecia: skóra staje się czerwona (dochodzi do wtórnego przekrwienia).

Czasami zdarza się, że po zbieleniu skóry występuje od razu jej zaczerwienienie. W przebiegu choroby Raynauda obszar zabarwiony zwykle jest dobrze odgraniczony od skóry o normalnym kolorze. Objawom mogą towarzyszyć: łagodne mrowienie, drętwienie oraz ból palców. Napady objawu nie są długie, trwają około 15-20 minut i nie obejmują kciuka. W przypadku choroby Raynauda nie obserwuje się zmian troficznych (owrzodzenia czy martwica) w obrębie opuszek palców.

Przebieg choroby Raynauda zwykle jest łagodny, wraz z upływem lat symptomy zaburzenia mogą samoistnie ustąpić. Inaczej sprawa wygląda w przypadku zespołu Raynauda, gdzie obserwuje się asymetryczne zajęcie palców oraz większą bolesność – przebieg jest postępujący i uzależniony od stopnia rozwoju choroby podstawowej.

Choroba Raynauda – jaki lekarz pomoże w diagnostyce?

W przypadku zauważenia u siebie symptomów, mogących świadczyć o objawie Raynauda, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Specjalista zazwyczaj wystawia skierowanie do specjalisty. Bardzo ważne jest poznanie przyczyny zaburzenia, dlatego lekarz podczas wizyty przeprowadza szczegółowy wywiad na temat objawu. Pyta, w jakiej sytuacji występują zmiany w kolorze skóry, jak szybko mijają, których partii ciała dotyczą oraz czy na czubkach palców nie pojawiły się niepokojące, niewielkie rany i owrzodzenia. Bardzo istotną kwestią dla lekarza jest informacja o chorobach przewlekłych, na które cierpi pacjent, lekach, które aktualnie przyjmuje oraz prowadzonym trybie życia.

Choroba Raynauda – badania diagnostyczne

Specjalista może zlecić diagnostykę w kierunku chorób powodujących objaw Raynauda. Są to między innymi badania laboratoryjne krwi pod kątem układowych chorób tkanki łącznej, nowotworów, schorzeń hematologicznych i innych, mogących wywołać objaw.

Zwykle lekarz kieruje pacjenta również na badanie zwane kapilaroskopią. Jest to ocena mikrokrążenia w obrębie wału paznokciowego palca – specjalista ogląda drobne naczynia kapilarne pod specjalnym mikroskopem. Wynik pozwala zróżnicować pierwotny oraz wtórny objaw Raynauda.

Czasami lekarz decyduje się na przeprowadzenie próby prowokacyjnej, która polega na zamoczeniu palców pacjenta w zimnej wodzie. Dodatni wynik badania może dać specjaliście podstawę do wstępnego rozpoznania choroby, ale ujemny wynik nie wyklucza choroby.

Choroba Raynauda – leczenie

Choroba Raynauda przebiega łagodnie, nie powoduje zmian strukturalnych w naczyniach krwionośnych. Nie jest schorzeniem niebezpiecznym dla zdrowia czy życia, zazwyczaj nie wymaga leczenia farmakologicznego. Farmakoterapia może zostać wprowadzona w sytuacji, gdy objawy są mocno nasilone, częste lub długotrwałe.

Choroba Raynauda – leczenie naturalne

Osoby dotknięte chorobą Raynauda powinny zapobiegać gwałtownym skurczom naczyń krwionośnych. W tym celu należy przede wszystkim unikać wychłodzenia. Gdy na dworze panują niskie temperatury, trzeba zadbać o odpowiednią odzież: ciepłe skarpety, solidne buty oraz rękawiczki i czapkę. O ile to możliwe, chory powinien unikać sytuacji stresujących, ograniczyć spożycie kawy i zrezygnować z palenia tytoniu – używki te powodują obkurczanie naczyń krwionośnych.
Osobom narażonym na silny stres pomocne będzie wsparcie psychologa. Czasami wskazana jest zmiana pracy, jeśli podczas jej wykonywania pacjent narażony jest na działanie czynników nasilających objawy (niska temperatura otoczenia, narzędzia wywołujące drgania rąk itp.).

Leczenie pierwotnej postaci objawu Raynauda opiera się fizykoterapii, której celem jest poprawa mikrokrążenia oraz odżywienie tkanek. W tym celu stosuje się takie zabiegi jak np. galwanizacja, promieniowanie UV, jonoforeza czy ultradźwięki.

Skuteczne bywają rozgrzewające maści na stopy i dłonie, dostępne w aptekach, które mogą pomóc w podczas napadów choroby Raynauda. Dieta ma szczególne znaczenie w procesie leczenia zespołu Raynauda i jest uzależniona od choroby podstawowej, która wywołuje nagły skurcz naczyń krwionośnych w palcach. W przypadku pierwotnej postaci objawu Raynauda codzienny jadłospis można wzbogacać o produkty, które poprawiają przepływ krwi. Są to między innymi warzywa liściaste, buraki, cebula, pomidor, czosnek, tłuste ryby (np. sardynka, śledź, makrela, łosoś), granat, owoce cytrusowe, jagody oraz orzechy włoskie. Z przypraw warto postawić na pieprz cayenne, cynamon i kurkumę.

Bibliografia:

1. Jeka Sławomir, Kiedy mówimy o chorobie, a kiedy o zespole Raynauda? online: https://podyplomie.pl/dermatologia/15893,kiedy-mowimy-o-chorobie-a-kiedy-o-zespole-raynauda, dostęp:17.03.2023.
2. Górska Karolina (i in.), Objaw Raynauda jako problem interdyscyplinarny, Przegląd Dermatologiczny 2017, 104, 499–508.
3. Kuryliszyn-Moskal Anna, Napad objawy Raynauda trwa krótko, choroba dłużej, rozmowę przepr. Alicja Kostecka online: https://www.termedia.pl/reumatologia/Napad-objawu-Raynauda-trwa-krotko-choroba-dluzej,28473.html, dostęp: 18.03.2023.
4. Wojteczek Anna., Ziętkiewicz Marcin., Zdrojewski Zbigniew., Objaw Raynauda – obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie jednego z najczęściej spotykanych objawów reumatologicznych w praktyce lekarskiej, Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej 2014, 44, 133-141.