Objawy oponowe – czym są i jakie są ich rodzaje?

Badanie objawów oponowych stanowi integralną część badania neurologicznego. Te objawy są reakcjami odruchowymi występującymi u osób z podrażnieniem opon mózgowo-rdzeniowych. Opony mózgowo-rdzeniowe pełnią niezwykle istotną rolę w organizmie, chroniąc mózg i rdzeń kręgowy przed urazami mechanicznymi. Co wiąże się z ich uszkodzeniem?

Opony mózgowe – czym są?

Mózg i rdzeń kręgowy okryte są trzema oponami. Najbardziej zewnętrzną warstwą jest opona twarda mózgu, pod nią znajduje się opona pajęcza (pajęczynówka), a najbliżej mózgu i rdzenia leży opona miękka. Przestrzeń pomiędzy oponą miękką a pajęczą wypełniona jest płynem mózgowo-rdzeniowym, który pełni funkcję amortyzującą. Objawy oponowe pojawiają się w wyniku podrażnienia korzeni nerwowych przebiegających przez zmienione zapalnie opony mózgowo-rdzeniowe.

Podrażnienie korzeni nerwowych powoduje wzmożone napięcie mięśniowe, skurcze mięśni, zwłaszcza szyi i pleców, bez bólu – jest to tak zwana spastyczność mięśni, która objawia się charakterystycznymi symptomami. Dodatkowo mogą występować poniższe objawy:

• zmęczenie,
• suchość w ustach,
• wzmożone pragnienie,
• wysoka gorączka,
• powolny i nieregularny puls,
• gorąca i sucha skóra,
• osłabiony apetyt,
• silny ból głowy – najczęstszy objaw, nasilający się pod wpływem dźwięków, światła lub nagłych ruchów; odporny na działanie środków przeciwbólowych; ustępujący po pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego,
• wymioty przy zmianie pozycji ciała, bez ostrzegawczych nudności, często łagodzące ból głowy,
• biegunka – częsty objaw u dzieci,
• przygnębienie lub pobudzenie,
• dezorientacja,
• utrata świadomości,
• nietrzymanie moczu,
• światłowstręt,
• zaczerwieniona lub blada twarz,
• zimne poty.

📌 Sprawdź również: Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – co to za choroba?

Objawy oponowe – przyczyny

Najczęstszymi przyczynami objawów oponowych są:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (najczęściej wirusowe lub bakteryjne),
• krwotok podpajęczynówkowy,
• oponowe zapalenie mózgu,
• guzy wewnątrzczaszkowe,
• urazy głowy i kręgosłupa.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest bardzo poważnym stanem, obarczonym wysokim ryzykiem poważnych powikłań, w tym również śmierci. Do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi na drodze infekcyjnej. Czynnikiem etiologicznym mogą być bakterie, wirusy lub grzyby. Stan zapalny dotyczy opony pajęczej, przestrzeni podpajęczynówkowej oraz opony miękkiej. Jednak przy braku odpowiednio wcześnie włączonego leczenia, zakażenie może szerzyć się i obejmować tkankę nerwową – dochodzi wówczas do rozwinięcia się oponowego zapalenia mózgu.

Rodzaje objawów oponowych

Objawy oponowe są rozpoznawane podczas badania neurologicznego i obejmują szereg odruchowych reakcji ciała, które nie powinny występować w normalnych warunkach. Najczęściej diagnozowane objawy oponowe to:

• Sztywność karku jest jednym z najczęstszych objawów oponowych, występującym u około 30% chorych na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Polega na niemożności biernego zgięcia głowy chorego leżącego na plecach w kierunku mostka z powodu skurczu mięśni karku.
• Objaw Kerniga występuje u około 5% chorych na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Pacjent leży na plecach ze zgiętymi nogami w stawach biodrowych i kolanowych pod kątem prostym. Próba wyprostowania nogi w stawie kolanowym napotyka na opór i ból.
• Objaw Brudzińskiego występuje u około 5% chorych na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wyróżnia się dwa typy tego objawu: górny (karkowy) – przy biernym zgięciu głowy dochodzi do odruchu zgięcia kończyn w stawach biodrowych i kolanowych oraz dolny (łonowy) – nacisk na spojenie łonowe powoduje zgięcie nóg w stawach biodrowych i kolanowych.

📌 Zobacz także: Płyn w zatoce Douglasa – co może oznaczać?

Objawy oponowe u dzieci

Czułość objawów oponowych u niemowląt i osób w podeszłym wieku jest bardzo niska. Badanie neurologiczne wymaga współpracy pacjenta, dlatego ocena objawów oponowych u dzieci, zwłaszcza niemowląt oraz u zdezorientowanych dorosłych jest utrudniona i mało wiarygodna. U małych dzieci z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych częściej występują objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wymioty i biegunka, niż typowe objawy oponowe. Ponadto u niemowląt objawem sugerującym proces chorobowy w obrębie mózgowia może być uwypuklenie i tętnienie niezarośniętego ciemienia głowy.

Wystąpienie objawów oponowych, spowodowanych spastycznością mięśni w połączeniu z innymi symptomami, takimi jak ból głowy, nudności, wymioty, światłowstręt czy gorączka, jest wskazaniem do pilnej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Obejmuje ona m.in. badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, badania obrazowe (TK, MR) oraz inne testy laboratoryjne. Leczenie zależy od przyczyny objawów oponowych i może obejmować antybiotykoterapię (w przypadku zakażenia bakteryjnego), leki przeciwwirusowe, leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwwymiotne.

Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz