Objawy udaru słonecznego. Jak uniknąć przykrej dolegliwości na wakacjach?

Udar słoneczny jest rodzajem udaru cieplnego, w którym do przegrzania organizmu dochodzi w wyniku ekspozycji na światło słoneczne. W jego przebiegu temperatura ciała może przekroczyć 40°C. Udar słoneczny prowadzi do odwodnienia, uszkodzenia narządów, a nawet do śmierci. Sprawdź, jakie objawy wskazują na udar cieplny i jak można mu zapobiegać.

Udar słoneczny – co to jest?

Temperatura ciała człowieka jest względnie stała i mieści się w granicach 36,5–37,5°C. Utrzymywanie jej mimo zmieniających się warunków środowiska jest możliwe dzięki złożonym mechanizmom termoregulacji (np. poceniu się). W skrajnych warunkach atmosferycznych mogą stać się one jednak niewydolne. Udar słoneczny jest potoczną nazwą udaru cieplnego, spowodowanego nadmierną ekspozycją na światło słoneczne. W jego przebiegu dochodzi do podwyższenia temperatury ciała (nawet > 40°C), zaburzeń neurologicznych i wielu innych objawów.

Do osób szczególnie narażonych na wystąpienie udaru słonecznego należą:

• dzieci – w porównaniu do osób dorosłych dzieci szybciej ulegają odwodnieniu. Nie mają również w pełni wykształconych mechanizmów termoregulacji (wydzielają mniej potu). W przypadku pojawienia się objawów udaru słonecznego u dziecka, w tym oznak odwodnienia organizmu, koniecznie skonsultuj się z lekarzem;
• osoby w wieku podeszłym – z wiekiem układ sercowo-naczyniowy ma coraz mniejszą zdolność do usuwania nadmiaru ciepła z organizmu poprzez rozszerzenie naczyń obwodowych;
• osoby z chorobami przewlekłymi – chorobami nerek, sercowo-naczyniowymi, neurologicznymi, cukrzycą;
• pacjenci przyjmujący niektóre leki – moczopędne, przeciwpsychotyczne, antyhistaminowe, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne;
• osoby pracujące lub podejmujące wysiłek fizyczny na zewnątrz;
• osoby bezdomne.

Pamiętaj, iż ryzyko wystąpienia udaru słonecznego jest również większe u osób będących pod wpływem alkoholu. W upalne dni najlepiej zrezygnować z jego spożywania.

Objawy udaru słonecznego

Chcesz wiedzieć, po czym poznać udar słoneczny? Objawy udaru cieplnego u osób dorosłych i dzieci są podobne i obejmują:

• podwyższenie temperatury ciała, nawet > 40°C,
• osłabienie,
• złe samopoczucie,
• zawroty głowy,
• zaczerwienienie skóry,
• dreszcze,
• przyspieszenie tętna,
• nudności i wymioty,
• zmniejszenie ilości oddawanego moczu,
• obrzęk kończyn,
• skurcze mięśni,
• zaburzenia neurologiczne (drgawki, zaburzenia świadomości, śpiączkę).

Zastanawiasz się, po jakim czasie występują objawy udaru słonecznego? Mogą one rozwinąć się nawet po kilku czy po kilkunastu godzinach od ekspozycji na słońce.

Postępowanie u osób z udarem cieplnym

Jeżeli przebywając w nasłonecznionym miejscu, zauważysz u siebie złe samopoczucie, nudności, osłabienie lub inne niepokojące objawy, niezwłocznie udaj się do chłodnego, zacienionego miejsca. Podstawą pierwszej pomocy przy udarze słonecznym jest obniżanie temperatury ciała oraz nawadnianie. Temperaturę można obniżyć, stosując chłodną (nie lodowatą) kąpiel lub okłady w okolicy pachwin, nadgarstków i szyi. Chcesz wiedzieć, co pić podczas udaru słonecznego? Sięgnij po chłodną wodę z dodatkiem soli lub roztwory elektrolitów dostępne w aptece. Jeśli objawy utrzymują się, a temperatura ciała się nie zmniejsza, skonsultuj się z lekarzem, konieczna może być bowiem hospitalizacja.

Leczenie szpitalne osób z udarem słonecznym opiera się głównie na stosowaniu dożylnego nawodnienia, obniżaniu temperatury ciała oraz ścisłym monitorowaniu stanu zdrowia. Konieczne jest wykonanie badań dodatkowych, w tym: morfologii krwi, gazometrii krwi tętniczej, poziomu elektrolitów oraz parametrów czynności wątroby i nerek.

Udar słoneczny – powikłania i rokowanie

Udar słoneczny może mieć ciężki przebieg, szczególnie u dzieci i osób w wieku podeszłym. U części pacjentów dochodzi do powikłań:

• ostrej niewydolności oddechowej,
• ostrego uszkodzenia nerek,
• uszkodzenia wątroby,
• zaburzeń krzepnięcia krwi,
• drgawek,
• hipoglikemii (obniżenia poziomu glukozy we krwi),
• rabdomiolizy (rozpadu mięśni szkieletowych),
• zgonu.

U większości osób z łagodnymi objawami rokowanie jest bardzo dobre, a całkowity powrót do zdrowia jest możliwy po ochłodzeniu organizmu i zastosowaniu odpowiedniego nawodnienia. Śmiertelność w przebiegu nieleczonego, pełnoobjawowego udaru cieplnego wynosi od 10% do 65% [1].

Jak długo trwa udar cieplny?

W zależności od ciężkości przebiegu udar cieplny trwa od kilkunastu godzin do nawet kilku dni. W przypadku wystąpienia powikłań czas rekonwalescencji może wydłużyć się do wielu tygodni.

Udar słoneczny – jak mu zapobiegać?

Udar cieplny jest schorzeniem, któremu możesz zapobiegać, przestrzegając kilku prostych zasad. W gorący dzień:

• unikaj wychodzenia na zewnątrz i ekspozycji na światło słoneczne w godzinach 10–14,
• nie podejmuj intensywnej aktywności fizycznej, gdy temperatura na dworze jest wysoka,
• pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu – zawsze miej pod ręką butelkę chłodnej wody,
• stosuj kremy z filtrem (co najmniej SPF 30, a w przypadku dzieci i osób o jasnej karnacji SPF 50),
• noś przewiewne ubranie, najlepiej w jasnym kolorze,
• pamiętaj o zakładaniu czapki i okularów przeciwsłonecznych podczas przebywania na słońcu.

Jeżeli zauważysz u siebie objawy mogące wskazywać na udar słoneczny – nie zwlekaj! Schroń się w chłodnym pomieszczeniu, a następnie skonsultuj się z lekarzem. W przypadku wystąpienia u Ciebie lub bliskiej Ci osoby utraty przytomności lub innych objawów mogących zagrażać życiu niezwłocznie zadzwoń po pogotowie ratunkowe pod numerem 999 lub 112.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Morris A., Patel G., Heat Stroke, „StatPearls”, 2023, dostęp online: lipiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537135/.
2. Leiva D., Church B., Heat Illness, „StatPearls”, 2023, dostęp online: lipiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553117/.
3. Groot E., Practical strategies for prevention and treatment of heat-induced illness, „Canadian Family Physician”, 2014, dostęp online: lipiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4131963/.