Oponiak mózgu – co to jest? Poznaj objawy i rokowania

Oponiak, nazywany również guzem opon mózgowo-rdzeniowych, jest zazwyczaj wolno rosnącym guzem, który tworzy się z opon mózgowo-rdzeniowych. Opony mózgowo-rdzeniowe to błoniaste warstwy otaczające mózg i rdzeń kręgowy. Objawy oponiaka zależą od jego lokalizacji i wywoływane są przez ucisk guza na pobliskie struktury. W niektórych przypadkach objawy oponiaka są nieznaczne lub w ogóle nie występują. 

Oponiak – co to jest i jakie są jego przyczyny?

Oponiak, czyli guz opon mózgowo-rdzeniowych może byś konsekwencją narażenia na pewne czynniki.  Czynniki ryzyka wystąpienia oponiaka obejmują:

• narażenie na promieniowanie jonizujące, np. podczas radioterapii, 
• rodzinną historię występowania tej choroby, 
• nerwiakowłókniakowatość typu 2. 

Oponiaki mogą powstawać z wielu różnych typów komórek, w tym z komórek pajęczynówki. Diagnozę oponiaka stwierdza się zazwyczaj na podstawie badań obrazowych. W zależności od danego przypadku postępowanie w oponiakach może polegać na okresowej obserwacji lub na leczeniu chirurgicznym. 

Oponiak – rokowania 

Po całkowitym usunięciu oponiaka występuje mniej niż 20% nawrotów. Jeśli operacja nie jest możliwa lub niemożliwym jest usunięcie całego guza, pomocna może być radioterapia. W przypadku oponiaków chemioterapia nie ma stwierdzonej skuteczności. Niewielki odsetek oponiaków rośnie szybko i wiąże się z gorszymi wynikami leczenia.

Oponiak w głowie występuje znamiennie częściej u kobiet. Oponiaki mogą pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej występują u mężczyzn i kobiet w wieku 50 lat lub starszych, przy czym ryzyko wystąpienia oponiaków zwiększa się wraz z wiekiem.

📌 Sprawdź również: Obrzęk mózgu – przyczyny, objawy i diagnostyka

Oponiak mózgu – objawy

Ponieważ oponiaki są zazwyczaj wolno rosnącymi guzami, mogą nie powodować zauważalnych objawów, dopóki nie urosną na tyle, aby naciskać na inne struktury mózgowia wokół nich. Objawy oponiaka mogą się znacznie różnić w zależności od tego, która część mózgu jest nim dotknięta.

Umiejscowienie oponiaka wiąże się z pewnymi objawami neurologicznymi. 

Na przykład:

• Oponiaki rowka węchowego prowadzą do częściowej lub całkowitej utraty węchu (anosmia).
• Oponiak w płacie czołowym. Oponiak płata czołowego może prowadzić do paraliżu nóg i dolnej części ciała (paraplegia).
• Oponiaki skrzydła klinowego mogą powodować zespół zatoki jamistej i wytrzeszcz gałek ocznych.

Do częstszych objawów oponiaków mózgu należą:

• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• nudności i wymioty,
• zmiany w widzeniu, takie jak podwójne widzenie, niewyraźne widzenie lub utrata wzroku,
• utrata słuchu,
• napady drgawek,
• zmiany w zachowaniu lub osobowości,
• problemy z pamięcią,
• nadmierne lub nadreaktywne odruchy (hiperrefleksja),
• osłabienie mięśni w niektórych obszarach ciała,
• paraliż w niektórych obszarach ciała,

Do najczęstszych objawów oponiaków kręgosłupa zalicza się:

• ból w miejscu guza,
• radikulopatia, czyli schorzenia korzeni nerwowych.

Oponiak – objawy neurologiczne

U niektórych osób z oponiakami mogą wystąpić drgawki, demencja, problemy z mówieniem, problemy ze wzrokiem, jednostronne osłabienie siły mięśniowej lub utrata kontroli nad czynnościami fizjologicznymi. Ponadto wśród objawów występuje osłabienie, słabe napięcie mięśniowe (hipotonia) i zmniejszone lub brak reakcji odruchowych (hiporefleksja).

Jeśli wystąpi którykolwiek z tych objawów, ważne jest, aby jak najszybciej poinformować o tym swojego lekarza.

Przyczyny występowania oponiaków 

Naukowcy nie znają jeszcze dokładnej przyczyny oponiaków. Badania wykazały, że od 40% do 80% wszystkich osób dotkniętych oponiakami ma nieprawidłowości w chromosomie 22, który bierze udział w hamowaniu wzrostu nowotworów.  W przeważającej mierze zmiany te dzieją się to losowo lub rzadko w ramach pewnych schorzeń genetycznych (dziedziczonych).

Czynniki ryzyka wystąpienia oponiaka obejmują:

• Wcześniejsze leczenie promieniowaniem. Stan po radioterapii obejmujący głowę (np. skórę głowy) może zwiększać ryzyko wystąpienia oponiaka.
• Żeńskie hormony. Oponiaki występują częściej u kobiet. Może to oznaczać, że hormony żeńskie mogą odgrywać pewną rolę. Niektóre badania sugerują również związek między rakiem piersi a ryzykiem oponiaka związanym z rolą hormonów. Niektóre badania sugerują, że stosowanie doustnej antykoncepcji i hormonalnej terapii zastępczej może zwiększać ryzyko rozwoju oponiaka.
• Dziedziczna choroba układu nerwowego. Rzadka neurofibromatoza 2 zwiększa ryzyko oponiaka i innych nowotworów mózgu.
• Otyłość. Wysoki wskaźnik masy ciała (BMI) jest czynnikiem ryzyka wielu rodzajów nowotworów. Kilka dużych badań wykazało, że oponiaki występują częściej u osób otyłych. Jednak związek między otyłością a oponiakami nie jest jasny.

Przegląd przeprowadzony w 2012 roku wykazał, że używanie telefonu komórkowego nie ma związku z oponiakiem. U osób chorych na nerwiakowłókniakowatość typu 2 (NF-2) ryzyko wystąpienia jednego lub więcej oponiaków wynosi 50%. 92% oponiaków ma charakter łagodny. 8% ma charakter oponiaka atypowego lub złośliwego. 

📌 Zobacz także: Nowotwory genetyczne – czy każdy nowotwór jest dziedziczny?

Diagnostyka oponiaka

Oponiak może być trudny do zdiagnozowania, ponieważ często rośnie powoli i często nie powoduje objawów, dopóki nie będzie na tyle duży, że wpływa na sąsiednie obszary mózgu. Ponadto większość oponiaków rośnie powoli i dotyka głównie dorosłych. Objawy mogą być tak łagodne, że osoba dotknięta chorobą i/lub jej lekarz mogą przypisać je normalnym oznakom starzenia.

Jeśli lekarz pierwszego kontaktu podejrzewa, że możesz mieć oponiaka, prawdopodobnie skieruje Cię do neurologa.

Aby zdiagnozować oponiaka, lekarz przeprowadza badanie fizykalne i badanie neurologiczne. Zalecić może również badania obrazowe, takie jak:

• MRI mózgu (rezonans magnetyczny): Najlepszym badaniem obrazowym do diagnozowania oponiaka jest badanie MRI mózgu z kontrastem. Badanie MRI to bezbolesne badanie, które pozwala uzyskać bardzo wyraźne obrazy narządów i struktur wewnątrz ciała za pomocą dużego magnesu, fal radiowych i komputera. MRI z kontrastem pomaga poprawić jakość diagnostyczną obrazów. Środki kontrastowe do rezonansu magnetycznego zawierają metal ziem rzadkich zwany gadolinem, który oddziałuje z polem magnetycznym emitowanym przez urządzenia MRI.

• Skan CT (tomografia komputerowa): Jeśli pacjent nie może poddać się badaniu MRI, lekarz prawdopodobnie zaleci wykonanie tomografii komputerowej głowy z kontrastem. Skany CT tworzą szczegółowe obrazy struktur wewnątrz ciała za pomocą promieni rentgenowskich i komputera. Środek kontrastowy, nazywany kontrastem, poprawia obrazy, podkreślając pewne cechy. Kontrast podawany jest w formie płynnej lub jest wstrzykiwany dożylnie. 

Czasami, jeśli diagnoza budzi wątpliwości, może być konieczna biopsja, aby potwierdzić rozpoznanie oponiaka i wykluczyć inne możliwe rozpoznania.

Chociaż większość oponiaków jest łagodna, mogą mieć one postać złośliwą. Klasyfikacja oponiaków opiera się na systemie klasyfikacji WHO. 

• Łagodny (stopień I) – (90%) – meningotelialny, włóknisty, przejściowy, angioblastyczny
• Atypowy (stopień II) – (7%) – chordoidalny, jasnokomórkowy, nietypowy (w tym naciek mózgu)
• Anaplastyczny/złośliwy (stopień III) – (2%) – brodawkowaty, anaplastyczny (najbardziej agresywny)

Leczenie i zapobieganie oponiakowi 

Leczenie oponiaków jest wysoce zindywidualizowane i może obejmować kombinację następujących terapii – obserwacji (czujna i uważna), chirurgii, radioterapii.

Wraz z zespołem medycznym lekarz i pacjent ustalają najlepszy w danym przypadku plan leczenia.

Obserwacja

W przypadku oponiaków lekarze często stosują metodę czujnej obserwacji z kilku powodów, w przypadkach gdy:

• pacjent nie ma żadnych objawów, a guz jest mały,
• pacjent ma niewiele objawów i niewielki lub żaden obrzęk na sąsiednie obszary mózgu,
• jeśli pacjent ma łagodne lub minimalne objawy,
• jeśli pacjent jest starszy i ma bardzo wolno postępujące objawy,
• jeżeli leczenie niesie ze sobą znaczne ryzyko dla zdrowia i życia.

Nieleczony oponiak mózgu. Podczas czujnej obserwacji oponiaka, który nie podlega leczeniu lekarz zazwyczaj proponuje kontrolne badania MRI i wizyty w celu monitorowania wielkości guza i objawów.

Chirurgia

Resekcja chirurgiczna, czyli chirurgiczne usunięcie guza, jest podstawową metodą leczenia objawowych oponiaków lub dużych guzów, które prawdopodobnie wkrótce wywołają objawy. Całkowite usunięcie może wyleczyć większość (około 70% do 80%) osób z oponiakami. Celem operacji jest maksymalne i bezpieczne usunięcie oponiaka. Możliwość osiągnięcia tego może być ograniczona przez różne czynniki, w tym:

• lokalizację nowotworu,
• połączenie guza z tkanką mózgową lub otaczającymi go naczyniami krwionośnymi,
• chorobami towarzyszącymi wpływającymi na bezpieczeństwo operacji,
• zakres resekcji w dużym stopniu wpływa na częstość nawrotów (nawrotu guza) w przypadku oponiaków wszystkich stopni leczonych chirurgicznie.

Radioterapia

Radioterapia to forma leczenia raka, która wykorzystuje promieniowanie (silne wiązki energii) do zabijania komórek nowotworowych lub zapobiegania ich wzrostowi i podziałowi. Radioterapia jest również przydatna w leczeniu niektórych łagodnych nowotworów, w tym łagodnych oponiaków. Radioterapia jest leczeniem pierwszego rzutu w przypadku oponiaków, których nie można całkowicie usunąć lub gdy ryzyko operacji przewyższa potencjalne korzyści. Należą do nich niektóre głęboko położone oponiaki i te, które otaczają struktury nerwowo-naczyniowe.

Rodzaje radioterapii stosowane w leczeniu oponiaków obejmują:

• Radiochirurgię stereotaktyczna (SRS): Radiochirurgia stereotaktyczna to niechirurgiczna forma promieniowania o wysokiej intensywności stosowana w leczeniu guzów mózgu. Może dostarczyć precyzyjnie ukierunkowane promieniowanie, co może pomóc w zachowaniu zdrowej tkanki. Stereotaksję można stosować w przypadku oponiaków podstawy czaszki, oponiaków częściowo usuniętych lub tych, które nawracają.
• Radioterapia wiązką zewnętrzną (EBRT): EBRT jest najczęstszą formą radioterapii. Wiązki promieniowania o wysokiej energii kierowane są na guz.

Radioterapia uzupełniająca w przypadku oponiaków atypowych poprawia kontrolę wzrostu guza, zapewniając dłuższe przeżycie wolne od progresji i przeżycie całkowite. Terapia uzupełniająca, czasami nazywana terapią pomocniczą, celuje w komórki nowotworowe, których leczenie podstawowe nie zniszczyło. Uzupełniająca radioterapia po całkowitym chirurgicznym usunięciu oponiaków atypowych może zmniejszyć ryzyko nawrotu nowotworu.

Chemioterapia

Chemioterapia jest jedną z kilku metod leczenia raka, w których wykorzystuje się leki przeciw różnym rodzajom raka. Chociaż stosowanie chemioterapii w leczeniu oponiaków jest rzadkie, pracownicy ochrony zdrowia na ogół zalecają chemioterapię osobom, u których rozwijają się nawracające lub postępujące oponiaki, które nie reagują już na operację lub radioterapię. Zastosowanie bewacyzumabu, rodzaju tzw. Terapii celowanej, u osób z oponiakami anaplastycznymi po resekcji chirurgicznej i radioterapii okazało się skuteczne w regresji guza.

Jakie są możliwe powikłania i skutki uboczne leczenia oponiaka?

Możliwości leczenia oponiaków wiążą się z pewnym ryzykiem oraz możliwymi powikłaniami i skutkami ubocznymi. Pamiętaj, aby zadać swojemu lekarzowi pytania dotyczące ryzyka związanego z planem leczenia. Jeśli obawiasz się zachorowania na oponiaka, koniecznie porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem, aby ustalić ryzyko i omówić dalsze postępowanie. 

Lek. med. Katarzyna Lizak