Czym jest opryszczkowe zapalenie mózgu i jak je zdiagnozować?

Infekcje układu nerwowego można podzielić pod względem zajętych struktur na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenie nerwów obwodowych, jednak często proces zapalny obejmuje kilka struktur, np. opony i mózg. W innym podziale za kryterium przyjmuje się patogen. Opryszczkowe zapalenie mózgu i opryszczkowe zapalenie opon mózgowych to poważne choroby neurologiczne wywoływane przez wirus opryszczki pospolitej (HSV). Są to rzadkie, ale potencjalnie zagrażające życiu schorzenia, które wymagają szybkiej diagnostyki i leczenia.

Etiologia i epidemiologia

Około 90% przypadków opryszczkowego zapalenia mózgu powoduje wirus opryszczki pospolitej typu 1 (HSV-1), odpowiedzialny również za opryszczkę wargową. Rzadziej (około 10% przypadków) chorobę wywołuje wirus opryszczki typu 2 (HSV-2), zazwyczaj przenoszony drogą płciową lub od zakażonej matki do noworodka podczas porodu. Oba typy wirusa mogą pozostawać w organizmie przez całe życie w stanie uśpienia.

Warto przeczytać: Jak pozbyć się wirusa opryszczki (HSV)?

Opryszczkowe zapalenie mózgu może wystąpić zarówno podczas pierwotnego zakażenia HSV, jak i w wyniku reaktywacji wirusa z wcześniejszej infekcji, przy czym częściej jest spowodowane reaktywacją. Stanowi ono około 3-4% wszystkich wirusowych infekcji mózgu diagnozowanych rocznie w Polsce. Szacuje się, że około 29 milionów Polaków jest nosicielami HSV-1.

Choroba może dotknąć osoby w każdym wieku, ale najczęściej i najciężej przebiega u dzieci i osób starszych. Prawie jedna trzecia przypadków występuje u dzieci i młodzieży, a połowa u pacjentów powyżej 50 lat. Obie płcie są dotknięte w równym stopniu

Opryszczkowe zapalenie mózgu – objawy

Objawy opryszczkowego zapalenia mózgu mogą rozwijać się szybko i obejmują:

• gorączkę (często wysoką, powyżej 38°c),
• silny ból głowy, często opisywany jako najgorszy w życiu,
• sztywność karku,
• nadwrażliwość na światło (fotofobia),
• nudności i wymioty,
• dezorientację i zaburzenia świadomości,
• zmiany osobowości i zachowania,
• drgawki (występują u około 50% pacjentów),
• zaburzenia mowy (afazja),
• zaburzenia pamięci,
• halucynacje wzrokowe lub węchowe,
• senność lub śpiączkę w ciężkich przypadkach.

Objawy mogą się różnić w zależności od wieku pacjenta i lokalizacji zmian w mózgu. U niektórych pacjentów początkowe objawy mogą być subtelne i łatwe do przeoczenia.

Diagnostyka opryszczkowego zapalenia mózgu

Szybka i dokładna diagnostyka jest kluczowa dla skutecznego leczenia opryszczkowego zapalenia mózgu. Obejmuje ona:

• badanie neurologiczne,
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (nakłucie lędźwiowe),
• obrazowanie mózgu (MRI lub CT) – MRI jest bardziej czułe w wykrywaniu wczesnych zmian,
• elektroencefalografię (EEG),
• badania krwi,
• PCR w kierunku HSV z płynu mózgowo-rdzeniowego.

Opryszczkowe zapalenie mózgu – leczenie

Standardowe leczenie opryszczkowego zapalenia mózgu polega na dożylnym podawaniu acyklowiru przez 14-21 dni. Terapię należy rozpocząć jak najszybciej, najlepiej w ciągu 48 godzin od wystąpienia objawów, gdyż wczesne wdrożenie leczenia znacząco poprawia rokowanie.

Dodatkowo stosuje się leczenie objawowe, w tym:

• leki przeciwobrzękowe,
• leki przeciwdrgawkowe,
• leki przeciwgorączkowe.

Opryszczkowe zapalenie mózgu – rokowania

Nieleczone opryszczkowe zapalenie mózgu ma śmiertelność sięgającą 70%. Dzięki wczesnemu rozpoznaniu i leczeniu acyklowirem śmiertelność udało się obniżyć do 10-20%. Jednak nadal często występują długotrwałe powikłania neurologiczne.

Czynniki wpływające na rokowanie obejmują:

• wiek pacjenta (gorsze rokowanie u noworodków i osób starszych),
• czas od wystąpienia objawów do rozpoczęcia leczenia,
• poziom świadomości przy przyjęciu do szpitala,
• rozległość zmian w mózgu widocznych w badaniach obrazowych.

Opryszczkowe zapalenie mózgu – powikłania

U pacjentów, którzy przejdą opryszczkowe zapalenie mózgu, często występują długotrwałe lub trwałe powikłania neurologiczne, takie jak:

• zaburzenia pamięci i funkcji poznawczych,
• zmiany osobowości i zachowania,
• problemy z mową i językiem (afazja),
• zaburzenia połykania (dysfagia),
• padaczka i nawracające napady drgawkowe,
• problemy z koncentracją, planowaniem i rozwiązywaniem problemów,
• zaburzenia równowagi, koordynacji i ruchu,
• przewlekłe zmęczenie,
• zaburzenia emocjonalne i psychologiczne (np. depresja, lęk),
• zmiany w EEG i aktywności elektrycznej mózgu.

Tylko niewielki odsetek pacjentów wraca do pełnego zdrowia bez żadnych deficytów. W jednym z badań po 6 miesiącach od zachorowania:

• 14% pacjentów całkowicie wyzdrowiało,
• 23% miało lekką niepełnosprawność,
• 28% umiarkowaną niepełnosprawność,
• 20% ciężką niepełnosprawność.

Opryszczkowe zapalenie mózgu u dzieci

U noworodków i małych dzieci objawy mogą być mniej specyficzne:

• mogą obejmować apatię, zmniejszony apetyt, wymioty, biegunkę,
• drgawki są częstsze niż u dorosłych.

Diagnostyka:

• zmiany w obrazie MRI mogą mieć nietypowy wzór,
• zmiany w MRI często obejmują okolice pozaczołowe.

Leczenie:

• u dzieci do 11. roku życia i noworodków stosuje się większe dawki acyklowiru,
• leczenie trwa dłużej – zazwyczaj 21 dni.

Rokowanie:

• noworodki mają gorsze rokowanie niż starsze dzieci,
• długoterminowe skutki neurologiczne mogą wpływać na rozwój dziecka i jego edukację.

Zapobieganie:

U kobiet w ciąży z aktywną opryszczką narządów płciowych rozważa się poród przez cesarskie cięcie, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia noworodka.

Zapobieganie i postępowanie

Zapobieganie opryszczkowemu zapaleniu mózgu opiera się głównie na unikaniu zakażenia HSV poprzez:

• ograniczenie kontaktów seksualnych,
• stosowanie prezerwatyw,
• unikanie kontaktu z osobami z aktywną opryszczką wargową.

W przypadku wystąpienia objawów sugerujących zapalenie mózgu, takich jak silny ból głowy, gorączka, sztywność karku, zaburzenia świadomości czy drgawki, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub szpitala. Szybka diagnoza i rozpoczęcie leczenia są kluczowe dla poprawy rokowania.

Pacjenci, którzy przeszli opryszczkowe zapalenie mózgu, często wymagają długotrwałej opieki specjalistycznej i rehabilitacji, nawet przez kilka lat po zachorowaniu. Ważne jest, aby zapewnić im kompleksową opiekę neurologiczną, psychologiczną i rehabilitacyjną w celu maksymalizacji szans na powrót do zdrowia i poprawę jakości życia.

Pytania i odpowiedzi

Opryszczkowe zapalenie mózgu – jak można się zarazić tą chorobą?

• Bezpośredni kontakt z wydzielinami lub błonami śluzowymi osoby zakażonej wirusem HSV.
• Zakażenie może nastąpić poprzez kontakt z uszkodzoną skórą osoby zakażonej.
• U noworodków często dochodzi do zakażenia podczas porodu od matki nosicielki wirusa.

Jak objawia się opryszczkowe zapalenie mózgu u dzieci?

Objawy specyficzne dla dzieci:

• apatia,
• znacznie zmniejszony apetyt,
• markotność,
• drażliwość,
• zaburzenia zachowania.

Objawy alarmowe:

• uporczywe wymioty,
• biegunka,
• drgawki lub napady padaczkowe,
• nagłe zmiany zachowania lub osobowości.

Czy możliwe jest opryszczkowe zapalenie mózgu u niemowląt?

Opryszczkowe zapalenie mózgu u niemowląt występuje rzadziej niż u dorosłych, ale może mieć bardzo poważne konsekwencje. Noworodki są szczególnie narażone na zakażenie wirusem opryszczki (HSV) podczas porodu od matki nosicielki wirusa.