Padaczka u dzieci – jak ją rozpoznać? Przyczyny, objawy, leczenie

Padaczka, znana również jako epilepsja, to przewlekła choroba neurologiczna, która charakteryzuje się nawracającymi napadami, które wynikają z nieprawidłowej aktywności mózgu. Epilepsja może występować u osób w każdym wieku, chociaż częściej diagnozowana jest w wieku dziecięcym.

Padaczka w populacji dziecięcej dotyka około 0,5-1% dzieci. Pierwsze objawy padaczki w tej grupie często obejmują krótkotrwałe utraty świadomości, drgawki, nagłe sztywnienie mięśni, bezruch, chwilowe „wyłączenie się” dziecka, które na kilka sekund traci kontakt z otoczeniem. Inne wczesne sygnały to nieskoordynowane ruchy kończyn, nagłe upadki czy epizody wpatrywania się w jeden punkt bez reakcji na bodźce zewnętrzne.

Przyczyny padaczki u dzieci

Padaczka u dzieci może być wynikiem różnych czynników, które wpływają na funkcjonowanie mózgu. Mogą one być wrodzone, związane z przebytymi urazami okołoporodowymi czy wczesnodziecięcymi, chorobami, a także czynnikami genetycznymi. Padaczki grupuje się w zespoły padaczkowe, czyli specyficzne grupy zaburzeń, które charakteryzują się określonymi cechami klinicznymi, umożliwiającymi rozróżnienie padaczek między sobą.

Do przyczyn występowania padaczek u dzieci zaliczamy:

• wady rozwojowe mózgu (np. malformacje kory mózgowej),
• urazy głowy (przebyte w okresie okołoporodowym lub później),
• infekcje ośrodkowego układu nerwowego (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu),
• choroby genetyczne i dziedziczne (np. niektóre zespoły genetyczne związane z padaczką),
• guzy mózgu lub inne zmiany strukturalne,
• zaburzenia metaboliczne (np. hipoglikemia, niedobory witamin),
• udar mózgu lub inne zaburzenia naczyniowe, które mogą wystąpić nawet u dzieci.

Rodzaje padaczek u dzieci

W związku z tym, że zaburzenia w aktywności mózgu mogą występować w różnych jego częściach, jak również przyczyny i wiek występowania objawów może również być inny, zespoły padaczkowe podzielono na różne rodzaje. W tabeli przedstawiono i omówiono rodzaje padaczek u dzieci, najczęstszy wiek występowania oraz ogólne cechy danego zespołu.

Rodzaje padaczek u dzieci i ich charakterystyka

Rodzaj padaczki	Wiek wystąpienia	Charakterystyka
Padaczka Ronalda	3-13 lat	występują napady ogniskowe, często nocne, obejmujące drganie twarzy, warg, języka i zaburzenia mowy, ślinotok, zwykle ustępuje w okresie dojrzewania
Zespół Westa	3-12 miesięcy	charakteryzuje się napadami pojawiającymi się w seriach, często związany z opóźnieniem rozwoju i może przejść w inne formy padaczki
Zespół Lennoxa-Gastauta	2-6 lat	występuje wiele typów napadów, w tym toniczne, atoniczne i napady nieświadomości, zespół jest oporny na leczenie i wiąże się z zaburzeniami rozwoju
Padaczka miokloniczna młodzieńcza	12-18 lat	objawia się krótkimi, symetrycznymi skurczami mięśni (miokloniami), głównie rano, a także napadami toniczno-klonicznymi, dobrze reaguje na leczenie, ale wymaga terapii
Padaczka napadami nieświadomości	4-10 lat	krótkie epizody „wyłączenia się” trwające kilka sekund, podczas których dziecko nie reaguje na otoczenie, dobre rokowania, wymaga leczenia farmakologicznego
Zespół Dravet	Pierwszy rok życia	rozpoczyna się napadami wywoływanymi przez gorączkę, charakteryzuje się trudnymi do opanowania napadami, może wpływać na rozwój dziecka

Objawy padaczki u dzieci

Pierwsze objawy padaczki u dzieci często mogą być subtelne, przeważnie rodzice nie spodziewają się, że coś niewłaściwego może się dziać z ich pociechami. Natomiast zachowania, które powinny zwrócić uwagę to:

• krótkotrwałe „wyłączenia” dziecka, brak kontaktu – dziecko na kilka-kilkanaście sekund „zastyga”, przestaje reagować na otoczenie, patrzy w jeden punkt, nie reaguje na głos,
• nagłe drgawki lub szarpnięcia mięśni: obejmujące jedną część ciała, np. ramię, nogę, twarz, mogą trwać kilka sekund,
• zmiany w zachowaniu – dezorientacja dziecka, zaniki pamięci, co robiło chwilę wcześniej, trudności z mówieniem,
• zawroty głowy, wymioty, ból głowy,
• nagłe upadki lub sztywnienie mięśni,
• ślinotok,
• niekontrolowane oddanie moczu.

Warto zwrócić uwagę na nietypowe zachowania dziecka, zwłaszcza te powtarzające się w podobny sposób. Wszelkie nagłe, powtarzające się zawroty głowy, omdlenia czy chwilowe utraty kontaktu powinny być skonsultowane z lekarzem.

Padaczka może wywoływać różne objawy, w zależności od tego, który obszar mózgu jest dotknięty. Jeśli napad padaczkowy dotyczy obszaru odpowiedzialnego za kontrolę mięśni twarzy i gardła, może dojść do zaburzeń mowy i trudności w przełykaniu. Z kolei, gdy zajęty jest obszar kory wzrokowej, która odpowiada za przetwarzanie obrazów. Napady dotyczące obszarów kontrolujących ruchy mogą powodować mimowolne skurcze mięśni lub drgawki. Jeśli zaburzenie rozprzestrzeni się na większą część mózgu, mogą wystąpić objawy uogólnione, takie jak drgawki całego ciała i utrata przytomności. W tabeli poniżej przedstawiono możliwe objawy jakie występują w padaczkach, w zależności od dotkniętej zmianami sfery mózgowej.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/migrena-u-dzieci-i-nastolatkow-jak-ja-rozpoznac-i-pomoc-dziecku/

Objawy padaczki w zależności od zajętego obszaru mózgu

Obszar mózgu	Objawy padaczkowe
obszar kontrolujący mięśnie twarzy i gardła	zaburzenia mowy, trudności w przełykaniu, skurcze mięśni twarzy
kora wzrokowa	nietypowe wrażenia wzrokowe, takie jak błyski światła, barwne koła, zniekształcone obrazy
kora ruchowa	mimowolne skurcze i drgawki kończyn, jednostronne lub obejmujące jedną część ciała
obszary odpowiedzialne za słuch	dźwięki lub szumy, których nie ma w rzeczywistości (omamy słuchowe)
płat skroniowy	nietypowe doznania emocjonalne, deja vu, omamy węchowe lub smakowe
obszary uogólnione (rozszerzenie na cały mózg)	drgawki całego ciała, utrata przytomności, napady toniczno-kloniczne (sztywność mięśni i drgawki)

Padaczka u dzieci – diagnostyka

Diagnostyka padaczki u dzieci to proces, który wymaga współpracy między rodzicami, pediatrą, a specjalistą neurologiem. Celem jest dokładne określenie rodzaju napadów, ich przyczyny oraz dobór właściwego leczenia. Zebranie szczegółowego obrazu jest ważne w ustaleniu rodzaju epilepsji oraz późniejszego leczenia.

Kroki, które można podjąć jako rodzic:

• obserwacja i dokumentowanie napadów – zapisuj daty, godziny i okoliczności napadów, a także ich przebieg i czas trwania,
• opis zachowania dziecka przed, w trakcie i po napadzie (np. czy dziecko traciło przytomność, jakie ruchy wykonywało, czy miało trudności z oddychaniem),
• konsultacja z lekarzem pierwszego kontaktu/pediatrą, zaznaczenie tematu,
• przygotowanie do wizyty u neurologa – szczegółowa historię zdrowia dziecka, w tym informacje o przebytych chorobach, historii padaczki w rodzinie oraz ewentualnych urazach głowy, karta i przebieg porodu.

Etapy diagnostyki padaczki u dzieci:

• wywiad lekarski, historii medycznej dziecka,
• badanie neurologiczne – ocena odruchów dziecka, funkcje motoryczne, koordynacja, równowaga,
• elektroencefalografia (EEG) – to podstawowe badanie w diagnostyce padaczki, które rejestruje aktywność elektryczną mózg,
• badania obrazowe – rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa, w przypadku podejrzenia zmian strukturalnych takich jak guzy, nieprawidłowości naczyniowe, zmiany pourazowe, które mogą być przyczyną napadów,
• badania krwi – wykrywanie zaburzeń metabolicznych, infekcji, niedoborów,
• badania genetyczne – w przypadku podejrzenia zmian genetycznych, (np. Zespół Dravet), mogą być wykonane bardziej zaawansowane testy genetyczne.

Padaczka u dzieci – leczenie i monitorowanie leczenia

U dzieci padaczka ma kolosalny wpływ na dalszy rozwój intelektualny, czego nie obserwuje się u osób dorosłych, a co z kolei decyduje o możliwościach samodzielnego życia społecznego, już jako osoby dorosłej. Z tego względu właściwe, skuteczne leczenie padaczki jest u dzieci niezwykle ważne.

Leczenie padaczki u dzieci polega głównie na stosowaniu leków przeciwpadaczkowych, które mają na celu zapobieganie napadom poprzez stabilizację aktywności elektrycznej mózgu. Wybór leku zależy od rodzaju napadów, wieku dziecka oraz odpowiedzi na terapię. Celem leczenia jest osiągnięcie pełnej kontroli nad napadami i umożliwienie dziecku normalnego rozwoju i życia.

Przeczytaj również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/tachykardia-u-dzieci-objawy-oraz-metody-leczenia/

U wielu dzieci udaje się osiągnąć długotrwałą remisję (brak napadów) dzięki lekom, a w niektórych przypadkach możliwe jest odstawienie leków po kilku latach bez napadów. Jednak w bardziej złożonych zespołach padaczkowych, takich jak Zespół Lennoxa-Gastauta, napady mogą być trudne do całkowitego opanowania i mogą utrzymywać się mimo intensywnego leczenia. W takich sytuacjach celem terapii jest przede wszystkim zmniejszenie częstości i nasilenia napadów oraz poprawa jakości życia dziecka.

Wielu pacjentów z padaczką leczonych jest karbamazepiną, czyli lekiem hamującym powtarzające się wzbudzenia potencjałów czynnościowych w neuronach. Lek ten poza działaniem przeciwpadaczkowym wykorzystywany jest także w znoszeniu lęku i stanów depresyjnych, nadmiernej drażliwości i agresji. Leczenie wymaga monitorowania stężenia leku lub jego pochodnych we krwi, ze względu na możliwość przedawkowania (objawy neurologiczne: senność, bełkot w wymowie, niezborne ruchy, omamy, drgawki, zaburzenia równowagi i widzenia, zawroty głowy, śpiączka; objawy skórne: zmiany skórne pęcherzowe; objawy sercowo-naczyniowe: niedociśnienie, depresja oddechowa; inne: skąpomocz, nudności, wymioty).  W przypadku pacjentów leczonych karbamazepiną, wskazane jest monitorowanie terapii oznaczeniem stężenia karbamazepiny we krwi lub/i oznaczeniem stężenia jej metabolitu o nazwie 10,11-epoksyd karbamazepiny. 10,11-epoksyd karbamazepiny jest to metabolit karbamazepiny, który powstaje w wątrobie. Metabolit ten wykazuje działanie przeciwpadaczkowe o sile działania zbliżonej do siły działania karbamazepiny. O częstotliwości monitorowania leczenia padaczki i wyborze parametru służącego monitorowaniu powinien zadecydować lekarz.

Jak pomóc dziecku w pierwszych momentach padaczki?

Choć sytuacja dla rodzica jest nowa i trudna, ponieważ dotyczy zdrowia jego dziecka i często wkrada się panika, poniżej przedstawiamy kroki, które można wdrożyć, aby zapanować nad sytuacją i pomóc dziecku:

• postaraj się zachować względny spokój i klarowność umysłu, twoja panika, płacz i krzyki nie pomogą dziecku,
• zadbaj o bezpieczeństwo dziecka, ułóż dziecko na boku (pozycja boczna bezpieczna), co zapobiega zakrztuszeniu się śliną lub wymiotami,
• nie krępuj ruchów dziecka, nie próbuj powstrzymywać drgawek ani przytrzymywać dziecko,
• usuń z otoczenia niebezpieczne przedmioty, które mogłyby spowodować obrażenia,
• pozostań przy dziecku, obserwuj przebieg napadu i zmierz czas jego trwania, co jest ważne dla późniejszej oceny medycznej i wyjaśnieniu lekarzowi co się stało,
• bądź cierpliwy i miej świadomość, że większość napadów trwa poniżej 2 minut i nie wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, jeśli napad jest krótki i dziecko szybko odzyskuje świadomość,
• nie wkładaj niczego do ust dziecka, istnieje mit, że należy wkładać coś do ust, aby zapobiec przygryzieniu języka, ale może to spowodować uszkodzenie zębów lub uduszenie,
• nie próbuj podawać leków ani płynów, dopóki napad trwa i dziecko nie odzyskało pełnej świadomości,
• nie potrząsaj dzieckiem ani nie próbuj go budzić, napad ustępuje samoistnie i potrząsanie może tylko pogorszyć sytuację.

Pytania i odpowiedzi

1. Co oznacza padaczka u dzieci w czasie snu?

Padaczka podczas snu (padaczka nocna) jest najczęściej wywoływana przez zmianę aktywności w mózgu po zapadnięciu w sen dziecka. Nieleczona jest groźna dla dziecka, ponieważ jest nieprzewidywalna i zazwyczaj niekontrolowana przez dziecko czy rodziców. W większości przypadków stosowanie leków przeciwpadaczkowych pozwala na kontrolowanie napadów i znaczące zmniejszenie ich częstotliwości. U niektórych dzieci leczenie może prowadzić do całkowitego ustąpienia napadów nocnych.

2. Atak padaczki u dziecka – co robić?

Podczas ataku padaczki u dziecka przede wszystkim postaraj zachować się spokój, panika, płacz czy krzyk nie pomogą dziecku. Zadbaj o bezpieczeństwo dziecka, usuń przedmioty z otoczenia, nie krępuj ruchów dziecka i nie wkładaj niczego do ust. Padaczka zazwyczaj trwa kilka minut, a napad ustępuje samoistnie. Skonsultuj z lekarzem napad padaczki.

3. Jakie są objawy padaczki u dziecka z autyzmem?

Napad padaczki u dziecka z autyzmem nie różni się zasadniczo w swojej fizjologii od napadu u innych dzieci, jednak jego rozpoznanie może być trudniejsze ze względu na specyficzne zachowania wynikające z autyzmu. Objawy padaczki, takie jak utrata przytomności czy drgawki, mogą być podobne, ale czasem subtelniejsze napady, jak napady nieświadomości, mogą być mylone z chwilami „wyłączenia się” typowymi dla autyzmu.

4. Czy jednorazowy atak padaczki u dziecka może wskazywać na chorobę?

Jednorazowy atak padaczki nie zawsze musi oznaczać chorobę przewlekła, sytuacja ta może być sprowokowana przez kryzysową sytuację zdrowotną jak uraz głowy, choroba metaboliczna, infekcje, wysoka gorączka.

5. Czy możliwa jest padaczka bez drgawek u dzieci?

Tak, padaczka ma różne objawy nie zawsze związane z drgawkami. W przypadkach padaczki bez drgawek, dziecko może doświadczać krótkotrwałych epizodów, w których „wyłącza się” na kilka sekund, co może być mylone z brakiem reakcji lub zamyśleniem.

Dr n.med. Iwona Chromik