Potliwość dłoni - przyczyny i leczenie nadpotliwości dłoni

Pocenie się to fizjologiczny proces oczyszczania i chłodzenia organizmu. Każdy doświadcza pocenia się w sytuacji stresowej, podczas wysiłku fizycznego lub w wyższej temperaturze otoczenia. Niektórzy jednak pocą się nadmiernie. Szczególnie uciążliwa jest nadpotliwość dłoni. Gdzie przebiega granica pomiędzy naturalną odpowiedzią organizmu a zaburzeniem działania gruczołów potowych?

Pocenie się – na czym polega?

Z biologicznego punktu widzenia, pocenie jest naturalną oraz bardzo potrzebną funkcją każdego organizmu. Poprzez wydzielanie potu na powierzchnię skóry, regulowana jest temperatura ciała, chroniąc w ten sposób ciało przed przegrzaniem. Dodatkowo wraz z potem organizm oczyszcza się, wydzielając zbędne produkty przemiany materii. Ponadto pocenie się pozwala zachować odpowiednie nawilżenie skóry. Pot produkowany jest w około 3 milionach gruczołów potowych, które znajdują się niemal na całym ciele, poza wargami i gałkami ocznymi. Większość gruczołów zlokalizowana jest pod pachami, w pachwinach, na powierzchni dłoni oraz na podeszwie stóp. Liczne gruczoły znajdują się także w łokciach, pod kolanami oraz na czole.

Gruczoły potowe dzieli się na:

• gruczoły ekrynowe – uchodzą na powierzchnię skóry oraz rozmieszczone są prawie na całym ciele,
• gruczoły apokrynowe – uchodzące do mieszków włosowych (występujące głównie pod pachami oraz w okolicach krocza), nie służą chłodzeniu, wydzielają pot pod wpływem bodźców emocjonalnych.

Pot jest bezwonną wydzieliną gruczołów potowych.  Składa się głównie z wody (~99%). Pozostałymi składnikami są: sól (NaCl), lipidy, mocznik, kwas moczowy, amoniak, kwas mlekowy, węglowodany oraz związki mineralne. Nieprzyjemny zapach nadają mu bakterie i drożdżaki znajdujące się na skórze, które zamieniają powyższe składniki na kwas masłowy i mrówkowy. Wydzielanie potu nie jest procesem świadomym, kontrolowane jest głównie przez współczulny układ nerwowy. Nadmierna aktywacja tego układu powoduje nadpotliwość.

Nadpotliwość – czym jest?

Nadpotliwość jest często określana w literaturze jako hiperhydroza. Jest to stan zaburzonego funkcjonowania gruczołów potowych, objawiający się nadprodukcją potu nieadekwatną do potrzeb. Głównie wiąże się z nadmierną potliwością dłoni, stóp, ale dotyczy również skóry głowy, pach, bardzo rzadko całego ciała. Problem nadpotliwości najczęściej pojawia się w okresie dzieciństwa lub dorastania.  Pocenie się dłoni u nastolatków często stanowi przyczynę ich psychicznego dyskomfortu. Nadmierna potliwość dłoni dotyka nawet 3% populacji.

Nadpotliwość określana jest jako:

• pierwotna – najczęściej ograniczona jest do skóry dłoni, stóp i pach, uwarunkowana jest czynnikami genetycznymi, a także środowiskowymi i emocjonalnymi, dotyczy głównie nastolatków;
• wtórna – wyróżnia się postać uogólnioną lub miejscową, jest to objaw toczącej się choroby lub zaburzenia w organizmie.

Nadpotliwość dłoni – przyczyny

Przyczyny nadmiernej potliwości dłoni są zróżnicowane. Nadpotliwość może powodować nieodpowiedni strój lub dieta. Syntetyczne tkaniny nie są przewiewne, przez co wzmagają produkcję potu. Ostre przyprawy oraz nadmierna ilość kofeiny także sprzyjają nadpotliwości. Produkty te podrażniają śluzówkę żołądka, wpływają na przyspieszenie krążenia krwi, w konsekwencji doprowadzając do podniesienia temperatury ciała i wydzielania potu. Jest to określane jako nadpotliwość smakowa i często dotyczy czoła, nosa lub karku.

Wtórna nadpotliwość rąk może być związana z występowaniem wielu chorób i zaburzeń, takich jak:

• infekcje bakteryjne lub wirusowe,
• gorączka lub grypa,
• zaburzenia hormonalne (np. menopauza, nadczynność tarczycy, ciąża),
• choroby neurologiczne,
• zaburzenia metaboliczne (np. otyłość, cukrzyca – stan hipoglikemii),
• nowotwory,
• choroby układowe (np. reumatoidalne zapalenie stawów),
• przyjmowanie leków (np. antybiotyki, antydepresanty, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne).

Częstym powodem nadmiernego pocenia się rąk jest stres („pocenie psychiczne”). Jest to zupełnie normalne, gdy pojawia się doraźnie. Alarmujące są nagłe napady paniki, którym nie tylko towarzyszy nadmierna potliwość, a także przyspieszone bicie serca, nudności i silny lęk.

Etiologia pierwotnej nadpotliwości jest nieznana, dlatego określa się ją również jako nadpotliwość idiopatyczna. U większości osób stwierdza się podobne zaburzenia u innych członków rodziny.

Nadmierna potliwość – diagnoza

Celem postawienia słusznej diagnozy najpierw należy określić typ nadpotliwości (pierwotny lub wtórny). W drugim przypadku należy wykluczyć wszystkie choroby towarzyszące. Oceniając nasilenie nadpotliwości można posłużyć się skalą HDSS, która bazuje na indywidulanej ocenie dotkliwości objawów nadmiernej potliwości. Drugim sposobem jest metoda grawimetryczna, która polega na ważeniu bibułki testowej (przed i po 10 minutach wchłaniania potu). W diagnostyce nadpotliwości stosuje się także test Minora (próbę jodowo-skrobiową), w której obszar nadpotliwości zabarwia się kolorem brunatnofioletowym. Wg zaleceń Canadian Hyperhidrosis Advisory Committee, pierwotną nadpotliwość można zdiagnozować, gdy objawy utrzymują się co najmniej od 6 miesięcy.

Nadmierna potliwość dłoni – leczenie

Pocenie się dłoni może okazać się bardzo uciążliwe i niekomfortowe, dlatego zawsze warto poszukać rozwiązania problemu. Kluczowym zadaniem jest znalezienia przyczyny problemu i jego usunięcie.

Sposobem na nadpotliwość mogą być:

• techniki relaksacyjne lub usługi psychoterapeuty, jeżeli przyczyną jest stres,
• preparaty doustne – z naturalnych preparatów najlepiej sprawdza się melisa, szałwia, pokrzywa i skrzyp polny w formie naparów lub kąpieli,
• preparaty ziołowe preparaty o działaniu uspokajającym,
• antyperspiranty lub ich mocniejsze wersje (blokery) stosowane miejscowo,
• doustne preparaty normalizujące proces pocenia się,
• jonoforeza – porażenie kanałów jonowych poprzez niskie natężenie prądu, zabieg ten hamuje nadmierną potliwość na około 4 tygodnie,
• toksyna botulinowa tzw. botoks wstrzykiwany w skórę dłoni hamuje aktywność gruczołów potowych na okres 6 miesięcy,
• zabieg sympatektomii, przynoszący efekt do końca życia, polega na chirurgicznym przecięciu ciągłości układu współczulnego.

Nadpotliwość – problem kobiety czy mężczyzny?

W powszechnym przekonaniu mężczyźni pocą się bardziej niż kobiety. Badanie przeprowadzone na Międzynarodowym Uniwersytecie w Osace w Japonii w 2010 roku potwierdziło, że to prawda. Dodatkowo wykazano, iż wskaźnik potliwości jest wyższy u osób obu płci uprawiających sport w porównaniu z osobami, które tego nie robią. Istotny wpływ na różnice potliwości między płciami ma poziom ich wysportowania (więcej mięśni, więcej ciepła, więcej potu) oraz gospodarka hormonalna (męski testosteron wzmaga produkcję potu bardziej niż damski estrogen).

Nadmierna potliwość dotyka wiele osób. Jest problemem, z którym związane są nieprzyjemne doświadczenia. Jeżeli przebiega krótko i ustępuje szybko jest zjawiskiem naturalnym. Jeżeli jednak pocenie się występuje częściej, należy skorzystać z porad i wskazówek jak temu zapobiec. Czasami konieczna okazuje się wizyta u lekarza rodzinnego lub specjalisty dermatologa.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Physiology of sweat gland function: The roles of sweating and sweat composition in human health. Baker LB. Temperature (Austin). 2019 Jul 17;6(3):211-259.
2. Palmar hyperhidrosis: clinical, pathophysiological, diagnostic and therapeutic aspects. Romero FR, Haddad GR, Miot HA, Cataneo DC. A Bras Dermatol. 2016 Nov-Dec;91(6):716-725.
3. Sex differences in the effects of physical training on sweat gland responses during a graded exercise. Ichinose-Kuwahara T, Inoue Y, Iseki Y, Hara S, Ogura Y, Kondo N. Exp Physiol. 2010 Oct;95(10):1026-32.
4. Focal hyperhidrosis: diagnosis and management. Haider A, Solish N. CMAJ. 2005 Jan 4;172(1):69-75.
5. Anatomy of the sweat glands, pharmacology of botulinum toxin, and distinctive syndromes associated with hyperhidrosis. Kreyden OP, Scheidegger EP. Clin Dermatol. 2004 Jan-Feb;22(1):40-4.