Problemy z koncentracją – jak znaleźć przyczynę?

Zastanawiasz się, dlaczego coraz trudniej jest Ci się skupić? A może zauważasz u swojego dziecka trudności z zapamiętywaniem informacji lub utrzymywaniem uwagi? Problemy z pamięcią i koncentracją stają się coraz powszechniejszym wyzwaniem – zarówno w środowisku szkolnym, jak i zawodowym. W tym wpisie przyjrzymy się przyczynom tych trudności, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Zwrócimy także uwagę na rolę diety oraz nadwrażliwości pokarmowych.

Czym są problemy z koncentracją – objawy 

Trudności z koncentracją często są bagatelizowane lub mylone z przemęczeniem, brakiem motywacji czy chwilowym roztargnieniem. Tymczasem utrzymujące się zaburzenia uwagi mogą objawiać się na wiele sposobów, takich jak:

• trudności z rozpoczęciem lub dokończeniem zadania,
• częste rozpraszanie się i przerywanie wykonywanych czynności,
• zapominanie ważnych szczegółów lub poleceń,
• gubienie przedmiotów lub wątków rozmowy,
• zniechęcenie, frustracja i spadek efektywności działania.

U dzieci objawy te mogą przejawiać się w postaci problemów z czytaniem ze zrozumieniem, trudności w odrabianiu lekcji czy braku cierpliwości. U dorosłych natomiast zaburzają wykonywanie obowiązków zawodowych, organizację dnia oraz relacje z bliskimi.

W przypadku utrzymujących się lub nasilających problemów z koncentracją zawsze należy skonsultować się z lekarzem, który wskaże odpowiednią ścieżkę diagnostyczną i terapeutyczną.

Brak skupienia i koncentracji – przyczyny, które warto znać

Brak koncentracji może dotyczyć osób w każdym wieku — dzieci, młodzieży i dorosłych. Jego przyczyny są złożone i często wynikają z nakładających się czynników biologicznych, psychologicznych oraz środowiskowych. U większości osób trudności z uwagą nie mają jednej, konkretnej przyczyny, dlatego tak ważne jest holistyczne podejście, obejmujące ocenę stylu życia, nawyków żywieniowych, poziomu stresu, jakości snu oraz ogólnego stanu zdrowia. W przypadku bardziej nasilonych lub przewlekłych zaburzeń koncentracji konieczna jest szczegółowa diagnostyka – zarówno psychiatryczna, jak i neuropsychologiczna.

Możliwe przyczyny braku koncentracji obejmują m.in.:

1. Procesy fizjologiczne i starzenie się
U osób starszych zaburzenia uwagi mogą być związane z łagodnym osłabieniem funkcji poznawczych, wynikającym z naturalnych procesów starzenia. Badania neuropsychologiczne pomagają odróżnić je od wczesnych objawów chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera.

2. Choroby somatyczne i czynniki metaboliczne
Nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, miażdżyca, zaburzenia hormonalne czy niedobory żywieniowe (np. witamin z grupy B, kwasów omega-3 lub żelaza) mogą negatywnie wpływać na funkcje poznawcze. Leczenie tych schorzeń często poprawia zdolność koncentracji.

3. Czynniki psychologiczne i zaburzenia nastroju
Depresja, stany lękowe oraz przewlekły stres często prowadzą do spadku koncentracji. W takich przypadkach odpowiednia psychoterapia i leczenie farmakologiczne mogą znacząco zmniejszyć trudności w tym zakresie.

4. Choroby psychiczne, leki i pierwotne zaburzenia uwagi
Problemy z koncentracją często występują w przebiegu schizofrenii, choroby afektywnej dwubiegunowej oraz innych zaburzeń psychicznych. Dodatkowo stosowanie niektórych leków może powodować skutki uboczne, takie jak spowolnienie psychoruchowe, senność czy zaburzenia uwagi. Warto pamiętać, że u części dorosłych przewlekłe trudności z koncentracją mogą być związane z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). W takich przypadkach kluczowe jest dokładne badanie psychiatryczne i neuropsychologiczne. Wczesne rozpoznanie ADHD oraz wdrożenie kompleksowej terapii zwykle prowadzi do znacznej poprawy funkcjonowania.

5. Styl życia i czynniki środowiskowe
Niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, przewlekłe niewysypianie się, nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych czy przeciążenie informacyjne mogą istotnie pogarszać zdolność do koncentracji. Problemy z koncentracją mogą wynikać również z nadużywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. 

Problemy z pamięcią i koncentracją u dzieci

Coraz częściej rodzice i nauczyciele zwracają uwagę na trudności ze skupieniem uwagi oraz zapamiętywaniem u dzieci. Na te problemy wpływa wiele czynników, w tym:

• nadmiar bodźców cyfrowych – długie godziny spędzane przed ekranami (smartfonami, tabletami, komputerami, telewizorem) prowadzą do przebodźcowania układu nerwowego, zmniejszają zdolność do długotrwałej koncentracji oraz zaburzają rytm dobowy, co negatywnie wpływa na sen i regenerację mózgu,

• stres szkolny i szybkie tempo życia – intensywne zajęcia, wysokie oczekiwania oraz brak czasu na odpoczynek powodują przewlekłe napięcie, które osłabia funkcje poznawcze i utrudnia koncentrację,

• zaburzenia snu – sen jest niezbędny do konsolidacji pamięci i regeneracji układu nerwowego. Dzieci śpiące zbyt krótko lub nieregularnie mają trudności z koncentracją i regulacją emocji. Eksperci zalecają, aby:
  • niemowlęta (4–12 miesięcy) spały 12–16 godzin na dobę (łącznie z drzemkami),
  • dzieci w wieku 1–2 lat – 11–14 godzin,
  • dzieci 3–5 lat – 10–13 godzin,
  • dzieci 6–12 lat – 9–12 godzin,
  • nastolatki 13–18 lat – 8–10 godzin.

Dlatego w przypadku trudności z uwagą u dziecka warto spojrzeć na codzienne nawyki w sposób całościowy – oceniając dietę, higienę snu, poziom aktywności fizycznej oraz czas spędzany przed ekranem. Nawet drobne zmiany w tych obszarach mogą przynieść znaczącą poprawę.

Problemy z koncentracją i pamięcią u dorosłych

Trudności z koncentracją i pamięcią u dorosłych są powszechnym zjawiskiem i często zgłaszanym problemem w gabinetach lekarskich. Współczesny styl życia – niezależnie od wieku czy wykonywanego zawodu – sprzyja osłabieniu zdolności do skupienia, zapamiętywania i organizacji zadań.

Do najczęstszych przyczyn tych trudności – oprócz wcześniej omówionych – należą:

• przewlekły stres – podwyższony poziom kortyzolu obniża sprawność funkcji hipokampa, co utrudnia zapamiętywanie i koncentrację,
• przemęczenie i brak odpowiedniego odpoczynku – nieustanny pośpiech i przeciążenie obowiązkami osłabiają zdolności umysłowe,
• niewystarczająca ilość i jakość snu – dorosły powinien spać od 7 do 9 godzin na dobę, aby zapewnić regenerację mózgu i utrzymać wysoką sprawność poznawczą,
• zaburzenia hormonalne – niedoczynność tarczycy, insulinooporność oraz zmiany hormonalne w okresie menopauzy i andropauzy mogą przejawiać się trudnościami z pamięcią i koncentracją,
• nadmierne korzystanie z urządzeń cyfrowych – częste przerwy w skupieniu wywoływane przez powiadomienia pogarszają zdolność do głębokiej pracy i uczenia się,
• brak aktywności fizycznej – regularny ruch poprawia ukrwienie mózgu i wspiera produkcję neuroprzekaźników odpowiedzialnych za pamięć i koncentrację.

Problemy z koncentracją a dieta

Dieta odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu zdolności koncentracji, pamięci oraz ogólnej sprawności umysłowej. Niedobory istotnych składników odżywczych, takich jak witaminy z grupy B (B6, B12, kwas foliowy, cholina), żelazo, magnez, miedź czy kwasy tłuszczowe omega-3, mogą prowadzić do zaburzeń pamięci, trudności z koncentracją, wahań nastroju oraz przewlekłego zmęczenia psychicznego.

Nadmierne spożycie cukrów prostych, tłuszczów nasyconych i wysoko przetworzonej żywności wywołuje gwałtowne wahania poziomu glukozy we krwi i nasila stany zapalne, co skutkuje niestabilnym poziomem energii, rozkojarzeniem i osłabieniem funkcji poznawczych.

Regularne spożywanie pełnowartościowych, naturalnych produktów wspiera funkcjonowanie układu nerwowego, poprawia przepływ krwi w mózgu i wspomaga produkcję neuroprzekaźników. Do produktów szczególnie korzystnych dla pracy mózgu należą:

• tłuste ryby (łosoś, makrela, sardynki, śledź) – bogate w kwasy omega-3, które wspomagają pamięć, koncentrację i funkcje poznawcze;
• orzechy i nasiona (orzechy włoskie, migdały, siemię lniane, chia) – źródło zdrowych tłuszczów, magnezu, miedzi i witamin z grupy B;
• zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, boćwina) – bogate w kwas foliowy, żelazo i antyoksydanty;
• owoce jagodowe (borówki, jagody, maliny) – obfitujące w polifenole, które redukują stres oksydacyjny i stany zapalne;
• pełnoziarniste produkty zbożowe (kasza gryczana, owsianka, brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron, pieczywo żytnie) – stabilne źródło energii dzięki wolno uwalnianym węglowodanom;
• jaja – dostarczające choliny, kluczowej dla pamięci i koncentracji;
• warzywa krzyżowe (brokuły, kalafior, brukselka) – wspierające detoksykację i działające przeciwzapalnie;
• rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, groszek, fasola) – źródło białka roślinnego, witamin z grupy B i antyoksydantów;
• produkty mleczne (jogurt naturalny, kefir, twaróg) – dostarczające białka i witamin z grupy B;
• produkty szczególnie bogate w antyoksydanty i polifenole, takie jak zielona herbata, kurkuma i ciemna czekolada, które wspierają funkcje poznawcze.

Dieta DASH, opracowana w celu kontroli nadciśnienia, wykazuje także korzystny wpływ na zdrowie mózgu i funkcje poznawcze. Dieta ta ogranicza spożycie cukru, soli i tłuszczów nasyconych, a zwiększa udział warzyw, owoców, pełnych ziaren i zdrowych tłuszczów. Należy także pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu – nawet niewielki niedobór wody może obniżać poziom koncentracji i sprawność umysłową.

📌 Sprawdź: Złe samopoczucie po jedzeniu – przyczyn poszukaj razem z nami

Wpływ nadwrażliwości pokarmowej na koncentrację

Coraz więcej badań wskazuje, że nadwrażliwości pokarmowe mogą istotnie wpływać na funkcje poznawcze, takie jak pamięć i koncentracja. Kluczowe znaczenie ma tu oś jelito–mózg, czyli dwukierunkowa komunikacja między układem pokarmowym a ośrodkowym układem nerwowym. Zaburzenia funkcjonowania jelit, w tym nadwrażliwości pokarmowe, mogą prowadzić nie tylko do problemów trawiennych, lecz także do objawów takich jak:

• zmęczenie,
• „mgła mózgowa” (uczucie zamglenia umysłu, trudność w jasnym myśleniu),
• drażliwość,
• trudności z koncentracją,
• zaburzenia pamięci.

Diagnozowanie nadwrażliwości pokarmowych często opiera się na testach (np. myfoodprofile) do określenia poziomu przeciwciał IgG skierowanych przeciwko konkretnym produktom spożywczym. Wdrożenie indywidualnej diety eliminacyjnej pozwala na identyfikację pokarmów wywołujących niepożądane reakcje, co może znacząco poprawić zarówno samopoczucie, jak i sprawność poznawczą.

Jak znaleźć przyczynę problemów z koncentracją?

Aby skutecznie poradzić sobie z problemami z koncentracją i pamięcią, warto podejść do tego zagadnienia kompleksowo. Oto kilka kroków, które mogą pomóc w diagnozie i poprawie funkcjonowania umysłowego:

• Oceń nawyki żywieniowe – sprawdź, czy Twoja dieta jest urozmaicona i bogata w składniki odżywcze wspierające pracę mózgu.
• Oceń jakość snu – zadbaj o regularność i odpowiednią długość nocnego odpoczynku.
• Zwróć uwagę na poziom stresu – wprowadź techniki relaksacyjne i dbaj o równowagę psychiczną.
• Monitoruj aktywność fizyczną – codzienny ruch wspiera funkcje poznawcze i poprawia dotlenienie mózgu.
• Skonsultuj się ze specjalistą – lekarz może zlecić badania krwi, hormonalne, ocenić stan zdrowia psychicznego.
• Przeanalizuj styl życia – ogranicz czas spędzany przed ekranem i wprowadź zdrowe rytuały dnia codziennego.

📌 Przeczytaj: Dieta dla mózgu, czyli MIND. Co spożywać, a co wykluczyć z jadłospisu

Podsumowanie

Problemy z koncentracją i pamięcią to wyzwania, które mogą dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych, wpływając na codzienne funkcjonowanie, naukę czy pracę zawodową. Ich przyczyny są złożone i często wieloczynnikowe – od nadmiaru bodźców cyfrowych, stresu i niewłaściwego stylu życia, przez zaburzenia snu i nieprawidłową dietę, aż po schorzenia, takie jak nadwrażliwość pokarmowa czy zaburzenia hormonalne. Kluczowe jest podejście holistyczne, uwzględniające zarówno nawyki żywieniowe, higienę snu, aktywność fizyczną, jak i równowagę emocjonalną. Warto zwracać uwagę na sygnały płynące z organizmu i – w razie potrzeby – korzystać ze wsparcia specjalistów, aby skutecznie znaleźć przyczynę problemów i wprowadzić zmiany poprawiające koncentrację. 

Autor: mgr inż. Aleksandra Świgut, Dział Informacji Naukowej, EUROIMMUN Polska Sp. z o.o.